۱ - بالتاجی آراز شاعیرین حیاتی
قۏشارېن(شاعیرین) حیاتې
بالتاجې آراز آدی ایله تانېنان محمّد محمدعلی اۏغلو ۱۳۳۲- جی گۆنش ایلی قېرۏو(آبان) آیېنېن بیرینده گونئی آزربایجانين، مرند بوُلگه سینده یئرلشن یوخارې دیزه «دیزج علیا» کندینده دۆنیایا گلمیشدیر. اۏرتا أڳیتیمینی(تحصیلینی) دۏغما مرند شهرینده باشا چاتدېردېقدان سۏنرا ۱۳۵۷-۱۳۵۳ ایللر آراسېندا ایستانبولون میمارسنان گوزل ساناتلار بیلیم‌یوردوندا یۆکسک أڳیتیم (عالی تحصیل) آلمېشدېر.
۱۳۵۷ -جی گۆنش ایلی آنا یوردونا دؤندۆکدن سۏنرا سۏلچو تشکیلاتېن عۆضوۆ کیمی اوولجه شاه رئژیمینه، سۏنرالار ایسه ایسلام یؤنَتیمینه(حاکمیتینه) قارشې موباریزه آپاردېغې ایللرده اؤزدش آندا(عینی زاماندا) ادبی چالېشمالارې ایله ده مشغول اولموشدور. همین ایللرده ایلک قۏشوقلارې(شعیرلری) تهران شهرینده یایېلان «یولداش» درگی‌سینده ایشیق اۆزۆ گؤرمۆشدۆر.
۱۳۶۸ -جی گۏنش ایلی اؤلۆم تهلوکه‌دن دولاېی آنا یوردو مرندی ترک ائتمک مجبوریتینده قالمیش، آلمانی‌یایا سؽغیناراق یۆنَتکی‌سل (سیاسی) فعّالیّتی‌نی بورادا داوام ائتدیرمیشدیر.
بالتاجې آراز اؤز مقاله ائله‌جه ده قۏشما-قۏشوقلارېندا پهلوی سۆلاله‌سی چاغې، ائله‌جه ده همین تفَکۆرۆن داوامی اۏلان بوگۆنکۆ اؽران ایسلام رسپوبلیکاسېندا فارس سۏیجولوغون (شۏوۏنیزمی‌نین) هئگئمۏنلوغو ایله باسقې‌سې آلتېندا ائله‌جه ده اولوسال(میللی)-دینی آجېماسېزلېغا(ظۆلمه) معروض قالمېش آزربایجان تۆرکلری‌نین پروبلئملرینی، تاپدالانمېش دۏغال حاقلارېنې دیله گتیرمیشدیر، یازدېغې یاپېتلارېندا(اثرلرینده) آزربایجانېن اؤزگۆرلۆک مفکوره‌سی‌نین بیلیمسل(علمی)، دۆشونده‌مه-دۆشۆن‌بیلیم(فلسفی)، یؤنَتکی‌سل(سیاسی)، تۏزه‌سل(حۆقوقی) هابئله ائکۏنۏمی(ایقتیصادی) ... اساسلاری‌نېن نظری تحلیلینی وئرمیشدیر.
قۏشار یارادېجېلېغېندا پارچالانمېش بیر خالقېن آنا یوردوندان دانېشېر. گۆنئی ایله قوزئی آزربایجانېن بۆتؤولشمه‌سی اۆزَرینده(حاقېندا) دۆشۆنجه‌سینی اۏرتایا قۏیور.
قۏشار یازیر:
اۏتای ایله بوتای واحد بیر جاندېر، آدی اۏدلار یوردو آزربایجاندېر!
قۏشار «اۏتای، بوتای وطندیر» آدلی بیتیگینده اۏخوجویا بۆتؤو آزربایجان ایدئیاسېنې آشېلایېر. میللت‌یمیزین سیاسی ائله‌جه ده اولوسال(میللی) باخېمدان بیلینج‌لنمه‌سی(شۆعورلانماسې) اؤزره اؤز پایېنې وئریر. او، بو یارادېجېلېغېنې خالقېمېزېن بۆتؤو آزربایجان آرزوسونو، ایسته‌یینی یانسېدان هابئله یوردسئور اۆرکلرده بۆتؤو آزربایجان بایراغېنې دالغالاندېران گۆلۆستان پوئماسې‌نېن یارادېجې‌سې اۏلان اونودولماز خالق قۏشارېمېز بختیار واهاب زاده‌یه ایتحاف ائتمیشدیر.
بالتاجې آرازېن باشقا اؤنملی اثری «اویقارلاش» آدلی بیتیڳی‌دیر. شاعیر بو اثرینده اینسانلاری اویقار، مدنی ائله‌جه ده چاغداش اۏلماغا، اؤز حاقلارېنې تانې‌یېب قۏروماغا چاغېرېر. اۏ، آزربایجان تۆرک خالقېنې ایسلامېن گئریجی احکاملارېنا، عېرقېچې فیردۏوسی سایاغې باخېشلارا اویماماغا سسله‌ییر.
اۏ، قادېن حاقېندا دارگؤرۆشلو باخېشلارې، تۆرک کۆلتۆرۆنه، تۏپلومونا آشېلانمېش ایرتیجاعچې ائله‌جه ده گئریده‌گالمېش دۆشونجه‌نی تانېدېر، چاغداش اینسانا یاراشان باخېشلارینې اۏرتایا قۏیور. اۏنون فیکرینجه، قادﯦن آزادلېغې هر اۆلکه‌ده اۏنون مدنیتی ایله اینسان حاقلارېنې تانېماق اؤلچۆسۆدۆر. قۏشار دئییردی، آزاد آنا آزاد اؤولاد یئتیشدیرر، اینسانسئورلیگی هابئله اؤزگۆرلۆڳو اۏنون روحونا آشېلې‌یار. آزاد روحلو اینسان کؤله اولماز، کؤله ائتمز، هر زامان اؤز حاقېنې آرایېب آلار.
بالتاجې آراز عؤمرۆنۆن سۏنونادک گۆنئی آزربایجانېن اؤزگۆرلۆڳۆ ائله‌جه ده ائرمنی داشناکلارې یؤنۆندن(طرفیندن) ایشغال اۏلونموش قاراباغېن آزادلېغې اوغروندا یازقاجې(قلمی) ایله موباریزه آپارمېشدېر. بو قۏنولار(مؤوضولار) اؤزَرینده حاضېرلادېغې „تبریز ایله قاراباغېمېزی کیم قورتاراجاق؟« آدلې بیتیڳینده اۏتایلې- بوتایلی سۏیداشلارېمېزېن اۏرتاق دردی ایشغالدا اۏلان تورپاقلارېمېزې دۆشونمک ائله‌جه ده بیرگه چېخېش یۏلو ایله باغلی دۆشونجه، فیکیرلرینی یازمېشدېر.
اۆرگی خالقلا دؤیۆنن قۏشارېمېز عؤمرۆنۆن سۏن دقیقه‌لرینده آزربایجانا سوندوغو(حصر ائتدیڳی) یئنی قۏشوغونو یازارکن 1391-جی گۆنش ایلی قۏرا پیشیرن آیې سحر ساحات بئش راده‌لرینده اۆرک اینفارکتی گئچیره‌رک دۆنیاسینې دَڳیشمیشدیر. ائله‌جه ده قۏراپیشیرن آیېنېن سگیزینده آلمانې‌یانېن مۆنستئر شهرینده‌کی لاوهآی‌ده(Lauheide) مزارلېغېندا تورپاغا تاپیشیریلیب. یوردسئور گۆنئی آزربایجانېن ایستیقلالچې قۏشارې بالتاجې آرازدان آشاغېداکې «اویقارلاش»، «اۏتای، بوتای وطندیر»، «آزربایجانې ایستیقلال قورتارار»! «آزربایجان ایستیقلالا بۏیلودور» (فارس دیلینده) آدلې اثرلر یادیگار قالمېشدېر.
قۏشار اؤز بارلې(ثمرلی) یاشامېنې سئودیگی یوردونون ائله‌جه ده خالقې‌نېن آزادلېغې یۏلوندا اؤز پایېنې وئرمیشدیر . اۏنون یاپېدلارې ۱۳۸۳- جی ایلدن باشلاناراق آزاد تریبون ایله سول گوناذ بیلگی‌سونار(اینتئرنئت) صحیغه‌لرینده یایېملانماقدادېر.
بالتاجې آراز قۏشارېن 8-جی ایل دۆنۆمۆ موناسیبتینه (an.T ) تیویده آنېم یایېمې