۹ - بیر خرداد قیامی نین ملت لشمک پروسئسی
آذربایجان ملتی نین ملی- دموکراتیک مبارزه سینین پارلاق صحیفه لرینده ن بیری اولان بیر خرداد قیامی ایله علاقه دار فدرال آلمانین فرانکفورت، ماینس، هایدلبرگ و دارمشتات شهرلرینده فعالیت گؤستره ن آذربایجان جمعیت لرینین تشبثی ایله ویسبادن شهرینده بیر آخشام کئچیریلمیشدیر. بو توپلانتی دا آذربایجان فدرال دموکرات حرکتی طرفینده ن س. حاتملوی و ۲۱ آذر تشکیلاتی طرفینده ن ب. حقی دانیشمیشدیلار.
س. حاتملوی دانیشیغینین اولینده توپلانتی یا قاتیلان گؤنئیلی- قوزئیلی آذربایجانلی لاری و هابئله دیگر تورک ملت لری او جمله ده ن ترکیه و اویغور ترک لرینه منسوب اولان قوناقلاری، آذربایجان فدرال دموکرات حرکتی نین مرکز شوراسی طرفینده ن سلاملاییب و ملی- دموکراتیک مبارزه میزده اونلارا و هامیمیزا اویغورلار دیله ییب و سؤزلرینه بئله باشلامیشدیر:
بیر خرداد قیامی نین جنوبی آذربایجاندا آذربایجان ملتی نین
ملت لشمک پروسسینده اهمیتی
آذربایچان ملتی ایکی یه بؤلونموش بیر ملت دیر. بو حاقدا بیزیم تشکیلاتیمیز آذربایجان فدرال دموکرات حرکتی نین سندلرینین بیرینده بئله دئییلیر: « آذربايجان خالقی ايکييه بؤلونموش بير خالق حکمونده دير. ميللتيميز ايکی يوز ايله ياخين آيری دؤولتلر آلتيندا ياشاماغا باخماياراق واحد بير ائتنيک ميللتين ايکی پارچاسی کيمی تاماميله عئينی ديل، کولتور، فولکلور، عنعنه و آداب مراسيمه ماليکدير.» یالنیز بوتون بو یاخین لیقلارا رغماً ملتیمیزین جنوبدا و شمال دا، ملت شمک پروسه سی عین اولمامیشدیر. بو آیری- آیری پروسسلری باشدان کئچیره ن آذربایجان ملتی، بو گون چوخ فرقلی بیر سیستم لرده یاشاماق دادیر.
بوگون جنوبدا بوتون ملی حاقلاردان محروم اولان ملتیمیز، شوونیست و آریا پرست بیر دینچی حکومتین بویوندوروغو آلتیندا یاشاماغا مجبور اولدوغو حالدا، یوخاریدا آدی چکیلن سندده گلدییی کیمی « ايندی آذربايجانين شمالی (قوزئی) بؤلومونده مستقيل دؤولت- آذربايجان جمهوريتی ياشاماقدادير. شمالی (قوزئی) آذربايجانين آنا ياساسی پلورال، دموکراتيک، لائيک و چاغداش دونياميزين بين الخالق قايدا قانونلارينا اويغون و مدرن بير دؤولت قورماق موازينی اساسيندا يازيلميشدير. قادينلارين کيشيلرله برابر حوقوقلوغو، چاغداش دونياميزين قايدالارينا مطابق، آنا ياسادا قورونور.»
شمالی آذربایجاندا آذربایجان ملتی نین ملت لشمک پروسسی 19- نجی یوز ایللیگین سون ایللرینده چار حکومتی دؤرونده باشلامیش، باکی دا نفت معدن لرینین تاپیلماسی و بو بویوک یئر آلتی ثروتی ینن استحصالی نتیجه سینده اورتا باب بیر صنف ین یارانماسی ایله بو پروسس شدت لنیب و نهایت ملی لیدریمیز محمد امین رسول زاده نین رهبرلیگی ایله یارانان بیرینجی آذربایجان جمهوریتی ایله بیر ملت- دولتین یارانماسی ایله نتیجه لنمیشدیر.
آذربایجانین بیرینجی جمهوریتی روسلارین واسطه سیله دئوریلسه ده، بو پروسس سوویت آذربایجانیندا آخساق شکیلده ده اولسا دوام ائدیب و بئله لیک له آذربایجانلیلار شمالدا بیر ملت سویه سینه یوکسلمیشدیلر. آذربایجانین ملی لیدری ابولفضل ائلچی بگ ین رهبرلیگی ایله یارانان ایکینجی آذربایجان جمهوریتی و بو جمهوریتین حیدر علییف ین رهبرلیگی ایله قورونماسی و بو گونه گلیب چاتماسی ایله آذربایجاندا ملت- دولت پروسس سینین یارانماسی ئؤزونه قطعی فورماسینی آلمیشدیر. البته ارمنستان دولتی نین اشغالچی سیاستلرینه قارشی ساواش دا، بو پروسسین شدتلنمه سینده تاثیر سیز اولمامیشدیر. هر شررده بیر خئیرین اولدوغونا گؤره، ارمنی لرین آذربایجانا قارشی تورپاق ادعالاری و قانلی تجاوزکار سیاستلرینه قارشی دویوشمه یه مجبور اولان آذربایجان ملتینده، یاواش- یاواش ملی حس و وطن پرورلیک دویغولاری یارانیب و بئله لیک له شمالدا آذربایجانلی لار وطنلرینه صاحیب چیخماغی ئؤره نمیشدیلر.
جنوبدا یاشایان آذربایجان ملتینه گلدیکده بو پروسس مشروطیت انقلابی عرفه سینده باشلانمیشدیر. 20- نجی یوز ایللیگین اوللرینده آذربایجانلی لارین تبریز شهرینده استبدادا قارشی آپاردیقلاری قانلی دویوشلرین سنگرلرینده ن یاواش- یاواش بیر ملتین سیماسی نین شکیل توتماسینا شاهید اولوروق. من یازی لاریمین بیرینده دئدیگیم کیمی آذربایجان ملتی نین جنوبدا بیر ملت کیمی فورمالاشماسی نی آلتی مهم دؤوره یه بؤلمک اولار:
1- یوخاری دا دئدییم کیمی میلادی 1905 – نجی ایلده ن باشلانان مشروطیت انقلابی و تبریز ده یارانان آذربایجان ایالت انجمنی و خصوصیله تبریز شهری نین 11 آیلیق محاصیره سی و بو کشمکش لرین دوامیندا میلادی 1911 – نجی ایلده تبریز شهری نین انقلابچی لارینین اشغالچی روس قوشونلارینا قارشی قهرمانجاسینا قانلی قیامی و بو قیامین روس عسگرلری واسطه سیله قان دریاسیندا بوغولماسی و نهایت میلادی 1910-نجی ایلده ثقه الاسلام و 7 نفر دیگر انقلابچی نین اعدامی ایله باشلانان کوتله وی تروری، بو پروسس ین بیرینجی دؤوری کیمی گؤرمک اولار.
2- میلادی 1920- نجی ایلده شیخ محمد خیابانی نین رهبرلیگی ایله یارانان آزادیستان حکومتی، جنوبی آذربایجانلی لارین، بیر ملت کیمی باغیمسیز ملی- سیاسی چیخیشلارینین آیدین ایفاده لرینده ن بیری دیر. آزادیستان حکومتی نین قیسسا عمرونه رغماً بو حکومتی یاراتماق اوچون کوتله وی چابالار و بو حکومتین اطرافیندا او زامانکی آذربایجان ائلیته سینین توپلانماسی، خیلی اهمیته مالیک دیر. بیرده کی آزادیستان حکومتی نین یارانماسی، سونرالار 21 آذر حرکاتینین یارانماسینا زمین حاضیر لامیشدیر.
3- مشروطیت و آزادیستان حکومتی نین سنگرلرینده تجربه قازانان آذربایجان انقلابچی لاری 1941- نجی ایللرینده ن اعتباراً 21 آذر حرکاتی نی باشلامالاری ایله گؤستردیلر کی آذربایجان لیلار داها مرکز دولتلره اینانماق ایسته میرلر. مشروطیت و خیابانی حرکاتی دؤرونده آذربایجانلی لارین ضیالی لارینین بیر قسمی تهراندا اوتوران سیاست آداملارینا اینانیردیلار. اونلار آذربایجان نامینه باغیمسیز بیر حرکتین باشلاماسیندان چکینیردیلر. مثال اولاراق آذربایجان ایالت انجمنی نین آدی ئؤنجه ده ن آذربایجان ملی مجلسی ایدی. تهراندا باشلانان دئدی- قودو دان قورخان آذربایجان ضیالی لاری بو مجلیسین آدینی دئییشیب و ایالت انجمنی قویموشدولار. و یا آزادیستان حکومتی حاقدا شوونیست لرین دئدیکلرینه رغماً بو حکومتین هدفلرینده ایراندان آیریلماقدان و یا باغیمسیز بیر سیاست آپارماقدان چوخ آز بیر نشانه لر گؤرمک اولار. دئمه لی 21 آذر حرکاتی ایله آذربایجانلی لار بیرینجی دفعه آذربایجان نامینه بیر دولت یارادیب و باغیمسیز بیر سیاستین آپارماغینا باشلامشدیلار. ملی حکومتین مغلوبیتینه رغماً اونون معنوی ارثیه سی آذربایجانلی لارین بیر ملت اولاراق جنوبدا چیخیش ائله مه لرینده عوض سیز رولو اولموشدور.
4- ملی حکومتین مغلوبتینده ن سونرا فرقه تشکیلاتینی یئنی ده ن گیزلی شکیلده برپا ائله مه یه چالیشانلارین میلادی 1958- نجی ایلده تبریز شهرینده پلیس واسیطه سیله توتوقلانمالاری و بو مرکزین رهبرلری اولان ایوب كلانتری، جواد فروغی الیاسی، حسن زهتاب سرابی، خسرو جهانبان آذری و علی عظیم زاده نین اعدامی و هابئله میلادی 1968- نجی ایلده بهروز دهقانی، علیرضا نابدل، صمد بهرنگی و اونلارین سیلاحداشلاری واسیطه سیله یارانان سیاسی- فرهنگی محفل و بو محفلین رهبرلری اولان بهروز دهقانی و علیرضا نابدلین اعدامی و صمد بهرنگی نین آراز چاییندا بوغولماسی و سونرالار محمد رضا شاهین و فارس شوونیزمینین آسیمیلاسیون سیاستلرینه قارشی تبریزلی لرین میلادی 1977- جی ایلده 29 بهمن آدلی قیامی، معاصیر دؤورده آذربایجانلی لارین سیاسی تاریخینده مهم حادثه لر دیلر. بو حادثه لری- خالقین کوتله وی پسیکولوژیسیندا قالیجی تاثیری اولدوغونا گؤره- جنوبدا آذربایجانلی لارین ملت لشمه پروسسینین بیر مرحله کیمی آدلاندیرماق اولار.
5- بهمن انقلابیندان سونرا آذربایجانلی لار دیگر غیر فارس ملت لر کیمی سیاسی حاکیمتده ن پای آلماق ایسته ییردیلر. مرکز دولتین پهلوی لرین آسیمیلاسیون و آنتی آذربایجان سیاستلرینی دوام ائتمه سینده ن راحات سیز اولان آذربایجانلی لار، میلادی 1979- نجی ایلده خلق مسلمان پارتیاسینین رهبرلیگی ایله تبریز شهرینده یئرلشن رادیو و تلویزیون ایستانسیالاری نی اشغال ائدیب و بئله لیک له یئرلی بیر حاکمیتین یارانماسینا زمین حاضیرلاماق ایسته میشدیلر. بو حرکاتین گئدیشاتی و نهایت ده مرکزده ن گؤنده ریلن سلاحلی قووه لرین واسطه سیله یاتیریلماسی و خلق مسمان پارتیاسینا منسوب اولان بیر نئچه شخصین اعدام اولونماسی دا، منجه ملتیمیزین ملت لشمه پروسسینه یاردیمجی اولموشدور.
6- و نهایت ایران- عراق ساواشی بیتر- بیتمز 1988- جی ایللرینده ن ایرانین مختلف دانشگاهلاریندا آذربایجانلی و تورک طلبه لرینین «آنا دیلمیزه ئؤزگورلوک» حرکاتی نی باشلامالاری و بو حرکاتین «بابک قالاسی» ایللیک میتینگ لرینه یوکسلمه سی، سون ایللرده آذربایجان ملتی نین بیر ملت کیمی چیخیش ائله مه سینن آیدین ایفاده لری کیمی قیمتلندیرمک اولار.
اصلینده بیر خردادا قیامینی دیه رلندیرمک اوچون «آنا دیلمیزه ئؤزگورلوک» و «بابک قالا سی حرکاتی» نی درین ده ن تدقیق ائله مک لازیم دیر. بو ایکی حرکاتین اکدیکلری تخم لار بیر خرداد قیامیندا بیچیلمیشدیر.
بیلدییینیز کیمی او زامان ایران دا حاکیم اولان بیر توتالیتار سیستمده مناسب و الوئریشلی زمین اولمادیغی اوچون آشیری شعارلار و اسلوگانلار ایله چیخیش ائله مک مقصده اویغون اولا بیلمزایدی. آذربایجانلی و تورک طلبه لرینین ان بویوک باشاریلاری منجه زامانا و شرط لره اویغون شعارلار ایله میدانا گلمه لری ایدی. انقلابدان سونرا یارانان ایران اساس قانونوندا عیبه جر شکیلده اولسادا غیر فارس ملت لرین ئؤز دیلرینده تحصیل آلمالاری قئید اولونوبدور. آذربایجانلی و تورک طلبه لری خالقی سفر بر ائتمک اوچون ائله اساس قانوندا قئد اولونان بو حاقلاردان استفاده ائدیب، «آنا دیلیمزه ئؤزگورلوک» شعاری ایله یاواش- یاواش مین لر گنج آذربایجانلی نی باشا سالمیشدیلار کی ایرانلی اولماق بیر ئؤلکه یه منسوب اولدوغو حالدا آذربایجانلی اولماق بیر ملته منسوب اولماق دئمک دیر.
ملی- آزادلیق قوشونوموزون بیرینجی بیرلیک لری اولان بو طلبه لرین فعالیت لری، خالقیمیزین یادداشتیندان هئج زامان سیلینمه یه جک دیر.
طلبه لریمیزین بو فعالیتلری ایله یاناشی باشلانان کولتوره ل فعالیت لرده، آذربایجان غایه سینه خالقین آراسیندا رغبتی آرتیرمیشدیر. رقص و موسیقی محفل لرینین یارانماسی و گنج لریمیزین بو محفل لرین اطرافیندا توپلانمالاری، ملی فعاللاریمیزا خالق کوتله سیله ایلیشگی قورماغا الوئریشلی امکانلار یاراتمیشدیر.
بئله لیک له «بابک قالاسی حرکاتی» نین باشلانماسی ایله «منیم دیلیم ئؤلن دئییل، باشقا دیله دونن دئییل» شعاری یاواش- یاواش دانشگاهلاردان خالق کوتله سینین ایچینه گئتمه یه باشلامیشدیر. باشقا جور دئسک: «بابک قالاسی حرکاتی» ایله ملت لشمک و بیر ملت کیمی چیخیش ائتمک، آذربایجان ضیالی لاریندان، خالق کوتله سینین ایچینه جالانمیش دیر. بابک قالاسینین ذیروه لرینده، اون ایللرده ن سونرا آذربایجانین مختلف شهر و کند لرینده ن گلن گنج و قوجالار، مشهد ده، قم دا، تهراندا و کرج ده یاشایان آذربایجانلی لار ایله بیر یئره توپلانمیشدیلار. اونلار یاواش- یاواش زنگین تاریخ، دیل، عنعنه و کولتوره مالیک اولان بیر ملته منسوب اولدوقلارینی باشا دوشمه یه باشلامیشدیلار.
«بابک قالاسی حرکاتینین» ئؤزه ل جهت لرینده ن بیری ده خراسان و قاشقای ائللینه منسوب اولان تورک لرین بیرینجی دفعه آذربایجان تورک لری ایله یاخینلاشمالاری و بیرگه حرکته باشلامالاریندان عبارت دیر.
بیر قایدا اولاراق بیلیریک کی ملی- دموکراتیک مبارزه میزین گئدیشاتی «آنا دیلیمزه ئؤزگورلوک» و «بابک قالاسی حرکاتی» نین دار چرچیوه سینده قالا بیلمز ایدی. بیز بو مسئله نی نهایت میلادی 2006- نجی ایلده تبریز شهرینده باشلانان و قیسسا بیر مدت ده بوتون جنوبی آذربایجانی بورویه ن بیر خرداد قیامیندا شاهید اولموشدوق.
بوتون ادعالارا رغماً بیر خرداد قیامی بیر کاریکاتور و یا فلان توهینه قارشی بیر حرکت دئییل ایدی. بو قیام ملتیمیزین اؤزگورلویو اوچون آپاردیغی ملی- دمکراتیک ساواشین بیر سنگری ساییلیر. بهمن انقلابیندان سونرا ملی حاق سیرلیقلارا قارشی سینه لرده دویونلنن غضب، بیر خرداد گونو قهرمانلار یوردو تبریز شهرینده خالقین قیامیندا ئؤز عکس صداسینی تاپمیشدیر.
بئله لیک له بیر خرداد قیامی نین کؤکونو 20- جی یوز ایللیگین سون ایللرینده باشلانان کولتوره ل و سیاسی فعالیت لرده گؤرمک لازیم دیر. بو آرادا شمالی آذربایجاندا خالقیمیزین خئرینه باش وئره ن بیر بویوک حادثه نی ده گره ک اونودمایاق. ملتیمیزین تورپاقلارینین بیر حیصه سینده یارانان شمالی آذربایجان جمهوریتی و بئله لیک له آذربایجان تورک لری نین مستقل دولته مالیک اولمالاری ئؤز یئرینده جنوبی آذربایجاندا ملی- دمکراتیک ساواشچی لاریمیز اوچون بویوک بیر روحی یوکسه لیش عامیلینه چئوریلمیشدیر.
بیر خرداد قیامی نین ئؤزه ل جهت لرینده ن بیری ده بو قیامین تدارکینده آذربایجانچی گروه لارینین بیرگه حرکتی دیر. او گون تبریز ده بوتون چاتیشمامازلیقلارا و بعضاً اوردا - بوردا خارج سسلرین ائشیدیلمه سینه رغماً، آذربایجانچی گروه و محفل لر باشاری و لیاقتله تاریخین ملتیمیزه وئردیگی بویوک بیر شانسدان یارارلانیب و بیرگه حرکتله او تاریخی قیامی باشلاییب و سونا چاتدیرمیش دیلار. دئمک ایسته ییره م کی بیر خرداد قیامی بیر پارتیا، گروه، محفل و یا فردین محصولی اولمادیغی حالدا، عین زاماندا بوتون پارتیالار، گروهلار و محفل لرین بو قیامین تدارکینده و دوزگون یولا گئتمه سینده بویوک امک لری و رول لاری اولموشدور.
عین زاماندا بونودا دئمک لازیم دیر کی بیر خرداد قیامی، جنوبی آذربایجان دا سیاسی پارتیالارین خالق کوتله سی آراسیندا ده رین گوج و اوتوریته یه مالیک اولمالارینی گوسترمیشدیر. و اونا گؤره ده بو بویوک خالق قیامینین آذربایجانلی لارا ان مهم درسی «بیرلشمک و تشکیلاتلانماق» دان عبارت دیر.
بیر خرداد قیامی آذربایجان ملتی اوچون بیر دؤنوش نقطه سی دیر.
بیر خرداد قیامی ایله داغینیق و اوردا- بوردا بعضاً هدف سیز و پلان سیز فعالیت لره سون وئریلمه یه باشلانیر.
بیر خرداد قیامی ایله آذربایجان ملتی جنوبدا بیر ملت کیمی باغیمسیز چیخیش ائدیب و 21 آذر حرکاتی نین مغلوبیتینده ن سونرا بیرینجی دفعه فارس ملتینه قویروق اولمادان مستقل ملی شعارلار ایله میدانا گلمیشدیر.
قیامین اصل شعاری «هارای- هارای من تورکم»، آیدین شکیلده گؤستردی کی آذربایجان ملتی ئؤلکه ده گئجه –گوندوز مدیا واسطه سیله یاییلان اویدورما تاریخه داها اینانماق ایسته میر. بو شعار ایله آذربایجانلی لار « ئؤزلرینی اینجیتمک سندوروموندان» خلاص اولماغا چالیشیب و گؤسترمشدیلر کی تورک اولماقلاریندان اوتانمیرلار. آذربایجان ملتی بو شعار ایله دئمک ایسته میشدیرکی او تورک ملت لرینین عایله سینه منسوب اولدوغونا فخر ائدیر.
بیر خرداد قیامی و بو قیامین شعارلاری گؤستردی کی فارس شوونیزمی باشدا اولماقلا ملتیمیزین بوتون دشمانلاری نین ادعالارینا رغماً ملی- دموکراتیک مبارزه میز اولدوقجا دموکراتیک، هومانیست، سوسیال عدالت سیزلیگه قارشی دیره نن، انسان حاقلارینا اینانان، مظلوم ملت لرین سسینه سس وئره ن، قادینلارین زندانی اولان ایران ئؤلکه سینده اونلارین ایسته ک لری اوچون مجادله ائده ن و نهایت عموم بشری ایده آل لار اوچون جان آتان پلورال بیر حرکت دیر.
بو گون ایران جمهور رئیسی سئچگی لرینده آذربایجان ملتی نین رغبتی نی و رای ینی قازانماق اوچون بو سئچگی لره کاندید اولانلارین آراسیندا بویوک بیر یاریش و مسابقه گئدیر. میر حسین موسوی شیراز شهرینده سئچگلی لرله علاقه ده دانیشیغیندا دئمیشدیر ایرانلی لار ئؤلکه نین استقلالیتینی و مشروطیت انقلابینین غلبه سینی آذربایجانلی لارا بورجلو اولدوقلارینا رغماً بو گون بو ایالت ده سئچگی لر زامانی خالقین یوزده اوتوزو بئله بو ایشده اشتراک ائتمیرلر. او دئمیشدیر کی بو ئؤلکه اوچون ان بویوک تهلکه ساییلیر.
جمهور رئیسی نین دیگر کاندیداسی اولان کروبی بیر یوکسک دولت آدامی کیمی اطرافلی بیر بیانیه ده بیرینجی دفعه اولاراق ایراندا غیر فارس ملت لرین مدرسه و دانشگاهلاردا ئؤز آنا دیللرینده اوخومالارینی و ایالت لرده یئرلی پارلمانلارین یارانماسیندان سؤز آچمیشدیر. او ئؤز بیانیه سینده بو گون آذربایجاندا یارانان «آذربايجان ميلی چاليشقانلاری نين کوردیناسیون شوراسی» نین ایستکلرینی یئرلشدیرمیش دیر. ائله یئری گلمیش کن دئمه لییم کی آذربایجان فدرال دموکرات حرکتی بیرینجی تشکیلات اولوب کی ایراندا یئرلی پارلمانلارین یارانماسی نی ئؤز پلاتفورموندا یئر لشدیرمیش دیر. آذربایجان فدرال دموکرات حرکتی نین پلاتفورموندا بو حاقدا دئییلیر: « آذربايجانين يئرلى حاکيميتى، آذربايجانين اساس قانونو چرچيوه سينده يارانان يئرلى پارلامنت، قضاييه قوه سى و دؤولتدن عيبارتدير و ميلى سورود و پرچم قوللانماق حقينه ماليک اولماليدير!»
هر حالدا بوتون بونلاری بیز بیر خرداد قیامینا بورجلویوق. بیر خرداد قیامی واسطه سیله مظلوم آذربایجان ملتی نین هارا لاری ئؤزلرینی ائشیتمه مزلییه ووران ایران سیاست آداملارینین قولاقلارینا چاتمیشدیر. بو قیامدان سونرا ملتیمیزین حاقلی ایستک لرینه گؤز یوومماق، ایران سیاست آداملارینا ممکون اولمایاجاقدیر.
بیر خرداد قیامی ایله ایراندا آذربایجان ملتی بیر ملت اولاراق آیاغا قالخیب و ئؤز حاقلی ایستک لرینه و آماجلارینا چاتمایایینجا داها بیرده یئره اوتورمایاجاقدیر.
گله جک بیزیمدیر...
20 مای 2009 س. حاتملوی