21 آزره گئدن یول
گونئی آزربایجاندا میللی- حرکات (1941-1946-جی ایللر)
بو قیسا یازیدا اوخوجولارا تانینمیش آراشدیرماچی شرق شناس و تارخیچی پروقسور اکرم رحیملی- بیژه-نین "21 آزره گئدن یول" (گونئی آزربایجاندا میللی- دئموکراتیک حرکات (1946-1941-جی ایللر) کیتابیندان حیسسلری تقدیم اولونور. کیتابدا 1946-1941-جی ایللرده گونئی آزربایجانداکی میللی- دئموکراتیک حرکاتدان بحث اولونور، 21 آزره گئدن موباریزه یولو تدقیق و تحلیل ائدیلیر. اوخوجولاریمیز کئچن یوز ایللیگین 40-جی ایللرینده گونئی آزربایجانداکی سوسیال، سیاسی، ایقتیصادی و مدنی دوروم و اولایلارین مضمون و ماهییتی، 21 آزرین قلبه سی نتیحه سینده یارادیلمیش آزربایجان میللی حوکومتینین فعالیتی ایله تانیش اولاجاقلار. اثرده آزربایجان میللی حوکومتینین سقوطونون سببلری، ایرتیجانین یئنیدن باش قالدیرماسی و شاه رئژیمینین قانلی اولایلاری ایلکین منبع لردکی فاکتلار و سندلر اساسیندا تقدیم ائدیلیر.
****
گونئی آزربایجانداکی 1946-1941-جی ایللر میللی- دئموکراتیک حرکاتیندان و بو حرکاتین زیروه سی ساییلان21 آزر اینقیلابیندان(نهضتیندن) 70 ایله یاخین واخت کئچیر. بو مودت عرضینده ایراندا، ائلجه ده بئین الخالق عالمده بیر سیرا موهوم دییشیکلیکلر باش وئریب. ایراندا شاهلیق اوصولی-ایداره سی، گئچمیش سووئتلرده ایسه «مغلوب ائدیلمز» سووئت ایمپئریاسی عومرونو باشا ووروب، هر ایکی سیستئم داغیلاراق تاریخین آرخیوینه وئریلیب.
ایران دا پهلوی سولاله سی دوورونده، کئچمیش اس-اس-اری-ده ایسه سووئتلر زامانیندا بیر سیرا مسئله لرین، او جوملدن آرخیو سندلرینده مووجود اولان فاکت و معلوماتلارین ایستیفاده سی و یازیلماسینا یاساق قویولدوغوندان بو مووضو دا قاپالی ساخلانیلیب. موستقیللیگیمیزدن سونرا یارانمیش شرایط بیزه 40- جی ایللرده گونئیده کی خالق حرکاتینی ایشیلاندیرماق و حقیقتلری اولدوغو کیمی اوخوجولارا چاتدیرماق ایمکانی وئریر.
1941-1946-جی ایللرده گونئی آزربایجانداکی اولایلارلا باغلی فیرقه آرخیوینده کی 1946-1941 ماتئریاللارین، او جوملدن، س.ج. پیشوری نین اثذی، مقاله و خاطره لرینین، ائله جه ده ایران، تورکیه، آزربایجان و انون سرحدلریندن کناردا یازیلمیش چوخ سایلی اثرلرده مووجود اولان فاکتلارین و آرخیولرده ساخلانیلان سندلرین بیر مووضوسونا، آزربایجان میللی حوکومتی ایله باغلی مسئله لره یئنیدن یاییتماق ضرورتی یارادیر. بو باخیمدان موعلیین مطالعه، تدقیقات و آختاریشلارینین نتیجه سی اولان بو کیتابدا هئچ بیر ایدئولوژی جریانا مئییل ائتمدن گونئیده باش وئرمیش حادیثه لرین اوبیئکتیو شکیلده اوخوجویا چاتدیریلماسیندا جهد اولور.
معلوم اولدوغو کیمی، 40- جی ایللرین ایلک یاریسیندا گونئیده کی خالق حرکاتی، آزربایجان دئموکرات فیرقسی، 21 آزر، میللی حوکومتله باغلی کیتابلار، تدقیقاتلار، خاطیره لر، و آرخیو سندلری هم ایران دا، هم اونون حدودلاریندان کنار چاپ اولونوب. بونلارین بیر چوخو دوورون و رئژیملرین روحونا اویغون یازیلدیغیندان، اونلارداکی فاکتلار و شرحلر چوخ واخت اوبیئکتیو مضموندان اوزاقاولموش، بعضن ده رئال دوشونن موعلیفلره حقیقت لری اولدوغو کیمی یازماغا ایمکان وئرمییب. 1979-1978-جو ایل ایران اینقیلابینا قدر بو اولکده چاپ اولونموش کیتاب و مقاله لرده شاه رئژیمینین گونئی آزربایجانداکی آیری- سئچکیلیک عمللرین، طورتدیگین جنایت لرین، گوناه سیز قتللرین، حبس و سورگونلرین اوزریندن یا سکوتلا گئچیلیب، یا دا اولایلارا بیلرکدن باشقا رنگ وئریلیب. هر شئی رئژیمین سئنزوراسی آلتیندا اولدوغوندان آزربایجانداکی حادیثه لرله باغلی مسئله لر بیرطرفی شرح ائدیلیب، شاهنشاه قوشونونون 1946- جی ایلین نویابیر- دئکابر آیلاریندا آزربایجانا هوجوما و طوردیلمیش قانلی حادیثه لره برائت قازاندیرماغا جهد اولونوب. بونون اوچون قوندارما و یالان اویدورمالار(«تجزیه طلبلیک» - سئپاراتچیلیق – آللاه سیز بولشیویکلره ساتیلما و س.) اورتایا آتیلیب، حقیقتلر بیلره کدن تحریف اولونوب.
شاهلیق رئژیمینین دئوریلمه سی و دوولت سئنزورانین بیر قدر یومشادیلماسی ایله سون ایللرده ایران دا چاپ ائدیلمیش اثرلرده، مقالرلرده، موصاحیبه و خاطیره لرده 1941-1946-جی ایللرده گونئی آزربایجانداکی میللی- دئموکراتیک حرکات و موختاریت طلبی حاقیندا بیر سیرا حقیقت لر یازیلیر و اعتراف ائدیلیر. بو باخیمدان آزربایجانلی ضییالیلاری( ائلجده طلبه لرین) تشبوثو ایله چاپ اولونان مطبوعاتین خیدمتی خصوصی قئید ائدیلمه لیدیر. «تریبون»، «وارلیق»، «سحر»، «یول»، «اویرنجی»، «ساوالان»، «چاغری»، «سهند»، «چیچک»، «خزر»، «گونش»، «آزربایجان سسی»، «کیملیک»، و س. ژورناللارین، ائلجده تبریزده، اورمیدا، اردیبل ده، زنگاندا،همداندا دیگر آزربایجان شهرلرینده چاپ اولان آنادیللی قازئتلرین بو ساحده کی فعالیتی اونملیدیر. اونلارین صحیفه لرینده واخت آشیری گئدن مقاله لر، خاطیره لر و موصاحیبه لر 21 آزر حرکاتی، آزربایجان میللی حوکومتی ایله باغلی بیر سیرا موباحیثه لی، کولگلی و قارانلیق مسئله لرین ایشیقلانیریلماسیندا دیرلی خیدمت گوستریب. بوندان باشقا، ممدرضا شاهین دوستو اولموش و اونون خفییه اوگانیندا ایشلمیش حوسئین فردوستان، آتاسی 40-جی ایللرده تبریزده کی آمئریکا کونسولونون معاوینی وظیفه چالیشمیش آمئریکالی روبئرت روسونون، حوسئین علیزاده نین(باریش مرندلی)، 1945-جی ایلده تبریزده کی قارنیزونون(پادگان) باش کوماندانی، ژئنرال علی اکبردرخشانی، ایران پارتیاسینین کئچمیش صدری نورالددین کیانوری -نین، اسد موصطفی-نین، «داد» قازئتنین باش رئداکتوری ابولحسن امید نوری-نین، ائلجده 21 آزر حرکاتینین ایشتیراکچیلاری و حادثه لرین جانلی شهیدی اولموش بالاش آزراوغلو-نون، امیرعلی لاحرودی-نین، نوصرتوللا جاهانشاه-لونون، ائحسان طبری-نین، حمید موللازاده-نین، اییوب نمینی-نین، ابولفضل هاشمی-نین چاپ اولونموش خاطیره لرینده و یازیلاریندا 21 آزرله باغلی حقیقته سویکنن خیلی ماتئریال وار. میللی حوکومتده داخلی ایشلر ناظری(وزیری)، سونرا ایسه قیسا مودت عرضینده آزربایجان والیسی(اوستانداری) اولموش دوکتور سلاموللاه جاوید-ین خاطیره لرینه و ال یازیلاریندا بیر چوخ قارانلیقو موباحیثه لی مسئله لر آیدینلاشدیریلیر.
گونئی آزربایجاند 1941-1946-جی ایللرده باش وئرمیش حرکات کئچمیش سووئت مکانیندا هامیدان چوخ گوزئیده کی موعلیفلرین دیققتینی چکیب و اونلارین بیر چوخو گونئیده کی اولایلاری و فاجیعلریقلمه آلارکن اورداکی کده ر و دردلرییاشامالی اولوبلار. آتالار یاخشی دئییب: «قارداشین اوره یی یانانا یادین هئچ عته یی-نین اوجودا یانماز». میرزه ایبراهیم او، جعفر خندان، عوض صادیق، غلام ممدلی، حسن حسن او، زولفعلی ایبراهیم او،علووصت قولی یئو،قیلمان موسایئو، نوصرت باغیراو، و باشقالاری کیتاب و یازیلاریندا، سولئیمان روستم او، رسول رضا، صمد وورغون، عثمان ساری ولی، میرواید دیلبازی، ممد رحیم، فیکرت صادیق، فیکرت قوجا و دیگر شاعیرلراوز شئعیرلرینده، انور ممدخانلی، حوسئین مئهدی، ایلیاس افندی یئو درام اثرلرینده گونئیده آزادلیق ایسته ین خالقین باشینا گتیریلن فاجیعلری بویوک اوره ک آغریسی و وطنداشلیق قئیرتی ایله خالقا چاتدیرمیشلار. گونئی آزربایجانداکی سیاسی، ایقتیصادی، سوسیال و ادبی-مدنی حرکات آزربایجانداکی گونئی شناسلیغی-نین موهوم تدقیقات اوبیئکتیو اولموش و اولاراق قالیر.
بو ساحده 70-ایللرده آزربایجان میللی آکادئمیاسی شرق شناسلیق اینیستیتونون ترکیبینده یارادیلمیش «گونئی آزربایجان تاریخی» شعبه سی امکداشلاری-نین، خصوصن گونیئده کی خالق حرکاتینین فعاللاریندان اولموش م. چشم آزرین امه یینی خصوصی قئید ائتمه لی ییک. سووئت رئژیمی دوورونده گونئی 1941-1946-جی ایللرده آیید یازیلار، خصوصن 1941-1946-جی ایل خالق حرکاتی، 21 آزر و آزربایجان میللی حوکومتی-نین فعالیتی و مغلوبیتی ایله باغلی بیر چوخ مسئله لرین شرحی او واخت کی سیاسی موحیطین چرچیوسیندن کنارا چیخا بیلمییب. بونا گوره همین تدقیقاتلاردا و یازیلاردا بیر سیرا مسئله لره: گونئی آزربایجانداکی حرکاتا سووئتلرین خیانتی و موداخیله سی، گونئیده موختار تورک دوولتی-نین یارادیلماسینا ایستالین میکویان-بئری یا دسته-سینین منفی موناسیبتی، ایران خالق(توده) پارتیاسی-نین گونئیده آزربایجان دئموکرات فیرقه سینه و آزربایجانداکی خالق حرکاتینا قیسقانج موناسیبتی و بیر چوخ حاللاردا قارشی دورماسی، قوام السلطنه-نین سووئت رهبرلی گی ایله ماسکیوادا سووئت لشمه سینین ماهیتی، میللی حوکومتین سقوطوندا نئفت آمیلی-نین رولو و ایرانا قارشی سووئت ائکسپانسیا نیت لری، میللی حوکومتین مغلوبیتی-نین سبب لری، تاکتیکی سهولری و اوندان آلینان عیبرت درسلری و س. بو مسئله لره90-جی ایللرین اوول لرینه قدر سووئت ایدئولوژی تضییقی-نین نتیجه لرینه یئتیرینجه جاواب وئریلمه میشدی. سون ایللرده بو بوشلوغون دولدورولماسیندا هم گونئیده فعالیت گوسترن، هم ده آزربایجان رئسپوبلیکاسی تاریخچی لری-نین اثر و کیتابلاریندا 1941-1946-جی ایللرده گونئیده کی
خالق حرکاتینا و اونون آیری-آیری مسئله لرینه ایشیق سالینسا دا، بو ساحده تدقیقات و آختارشلاری داوام اتدیرمگه احتیاج وار. البته، بیزده بو بوشلوغو تام دولدورماق ایددئاسیندا دئییلیک.
قئید ائتمک لازیمدیرکی، هر بیر آرخیو سندینده مووجود اولان معلومات و فاکتلار آیری-آیری اینسانلارین و معمورلارین زوبیئکتیو فیکیر، سیاسی موحیطین تضییق و تاثیری آلتیندا اولا بیلر. بو سببدن اونلاری سوزجکدن کئچیرمدن احکام کیمی قبول ائتمک اولماز. آرخیوده ساخلانان سندلر بعضن موختلیف دوشونجه طرزینه صاحیب اینسانلارین تفککورونون محصولودور و یوخاری اورگانلارا وئردیگی معلوماتدیر. بو یازیلاردا و وئریلن معلوماتلاردا زوبیئکتیودن ایرلی گلن یانلیشلاردان اولماسی ایستیثنا دئییل. آزربایجان دئموکرات فیرقه سی موحاجیرت دوُورونده 21 آزری، آزربایجان میللی حوُکومت و اونون فعالییتی ایله باغلی بیر نئچه کیتاب، بروشورا، بلوکنوت و س. چاپ ائتدیرمیشدی. فیرقه نین اورگانی اولان "آزربایجان" قزئتی "آزربایجان" ، "سحر" ژورناللارینین صحیفه لرینده بو پروبلئمه موعیین یئر وئریلیب. بوندان علاوه، فیرقه کیتابلاری سئریاسیندان اولان س. ج. پیشه وری نین سئچیلمیش اثرلری، "21 آزر"، "آزادلیق یولونون موباریزه لری"، "سندلر مجموعه سی (1325-1324)"، "21 آزر(1325-1324) نئهضتی ایران مییلی دئموکرات حرکاتی تاریخینین پارلاق صحیفه سیدیر" آدلی کیتابچا، مرحوم لوطفعلی اردبیلینین حاضیرلادیغی "فداعیلر آزربایجان خالقینین 21 آزر نئهضتینده" مونوگرافیاسی و بیر سیرا باشقا کیتابلار، خاطیره لر و بروشورلاردا 21 آزر حرکاتینا، آزربایجان میللی حوکومتینه و اونو حیاتا کئچیردیگی سوسیال، ایقتیصادی و مدنی تدبیرلره آیید بیر سیرا ماتئریال لار وئرمیشدی. بو ماتئریاللارین چوخوندا دا دوُورون تضییق و تاثیری حیس اولونور.
بو موُوضویا حصر ائدیلمیش و دولاییسی ایله اوندان بحث ائدن یازیلاردا 1946- 1941-جی ایللرده گونئی آزربایجانداکی حرکاتا، خصوصن 21 آزرله باغلی مسئله لره یاناشما بیرمعنالی دئییل. بیر سیرا تدقیقادلاردا، کیتاب، مقاله و چیخیشلاردا گونئیدکی خالق حرکاتینین، او جوملدن، 21 آزرین میللی زمینده، میللی-دئموکراتیک قوووه لرین ایسته یی و فعال ایشتیراکی ایله باش وئردیگی ایستیسناسیز اولاراق وورغولانیر. پهلوی لرین ظولمونه، رئژیمین زوراکیلیغینا معروض قالمیش، میللی وارلیق تاپدالانمیش خالق چیخیش یولونوو قورتولوشو آیاغا قالخیب موباریزه یه قوشولماقدا و ظولمکار رئژیمی یخماقدا گوروردی. حرکاتین میللی زمینین هله مشروطه حرکاتی و خیابانی دوُوروندن حاضیرلاندیغی سویله نیلر. حرکاتا رهبرلیک ائدن لیدئرلرین چوخونون یا اوزو، یا دا آتا- بابالاری ستارخان و خیابانی حرکاتینین ایشتیراکچیلاری ایدیلر. اونلار رضا شاهین زیندانلاریندا، تعقیب و سورگون دوشرگلریندن گئچیب گلمیش آداملار اولوبلار. آغیر موباریزه یولو کئچمیش بو اینسانلا حرکاتین تشکیلینده، موتشککیللشمسیندهو کوتلنی موباریزیه قالدیرماق ایشینده، ائلجده آ-د-ف -نین یارادیلماسیندا یئترینجه رول اویناییبلار. بونو هم آزربایجان دئموکرات فیرقه سینین یارادیلماسیندا، هم ده 21 آزر و میللی حوکومت دوُورونده بیر داها آیدین گورمک اولور. بو کونسئپسیانین طرفدارلاری قئید ائدیرلر کی، هر هانسی بیر اولکده باش وئرن دئموکراتیک حرکات تکجه اوز قینینا قاپانیپ قالا بیلمز. بئله بیر تئزیس موُوجوددور کی، "حقیقی وطنپرورلرین بورجو خاریجدن گلن کومکلیگی رد ائتمک دئییل، بلکه، هانسی دوُولتین و نه واخت کمک آلماقدان عبارتدیر". هر هانسی سیاسی- ایجتیماعی حرکات زامانی خاریجین یاردیمیندان یارارلانماق یئنی مسئله دئییلدی. گونئی آزربایجان دا و ایراندا 21 آزردن اوول اولموش حرکاتلاردا دا (ائلجه ده بئین الخالق میقیاسدا) خاریجی یاردیمدان ایستیفاده اولونوب. بو حاقدا آزربایجان و ایران بئین الخالق تاریخ شناسلیغیندا چوخلوواکتلار موُوجوددور.
آزر حرکاتیندا خاریجی حربی یاردیم مسئله سینده ده حاچالانیر. بیر 21 قروپ موالیف لر، حرکاتا رهبرلیک ائدنلر و ایشتیراکچیلار بئله حساب ائدیرلر کی، 21 آزرده فدائیلرینین ایستیفاده ائتدیکلری سیلاحلارین چوخو ایران اوردوسونا مخصوص، ترک سیلاح زامانی اونلارین اللریندن آلینمیش سیلاحلار ایدی. 1941-جی ایلین آوگوست آییندا خاریجی قوووه لر ایرانا یئریدیلرکن مغلوبیته و روح دوشکونلویونه اوغرامیش ایران اوردوسونون ( او جوملدن، 3، 4 و 5 -جی دیویزیا) عسگرلری کوللی میقداردا سیلاحی آتیب قاچیبلار. بو وضیتدن ایستفاده ائدن خالق توپلانمیش سیلاحین چوخ حیسسه سینی سونرادان ایران دوُولتینه تحویل وئرمییب و آزربایجانین بیر جوخ یئرلرینده ( او جوملدن ، اردبیل، قاراداغ، ماراغا، سراب، خوی، اورمیه و س.) همین سیلاحلاردان آختاریشی اولاراق ژاندارملارین ترک سیلاح اولونماسیندا ایستیفاده ائدیبلر. 21 آزر اینقیلابی زامانی ترک-سیلاح ائدیلمیش اوردو، ژاندارم و پولیس قوووه لریدن آلینمش سیلاح و حربی سورسات خالق کونولولرینین (فدائیلرینین) سیلاحلاندیریلماسیندا یئترینجه گرکلی اولوب. مئسله یه اوبیئکتیو(واقعگرایانه) یاناشانلارین بیر چوخو 21 آزر حرکاتیندا سووئت حربی یاردیمیندان دا ایستیفاده اولوندوغون ایستیثنا ائتمیرلر.
یوخاریداکی یاناشمادان فرقلی اولاراق، بعضی موعلیفلر آ-ف-د نین موسکوانین سیفاریشی و باکینین الی ایله آنجاق سووئت دوکتریناسی اساسیندا یارادیلدیغینی ایددیا ائدیب، 21 آزر حرکاتینین سووئتلرین ایسته یی و طلبی ایله باش وئردیینی سویله ییرلر. اونلارین فیکرینجه، 21 آزرین و آزربایجان میللی جوکومتینین میللی زمینه یوخ ایدی، او، خاریجین – سووئتلرین " رئسپئکتی" و ایشتیراکی ایله مئیدانا گلمیشدی. 21 آزر ، گویا، یاد اللرین یاراتدیغی و میللی زمینسیز "قوندارما" بیر حرکات اولوب. حرکاتدا ایشتیراک ائدنلرین بیر چوخو فدائی پالتاری گئیمیش سووئت ضابیط و عسگرلری ایمیش و س. اساس اولمایان، آرقومئنتسیز سویله نیلن بو فیکیرلرین صاحیبلری، چوخ تعسوف کی، تکجه ایراندا و ایران حودودلاریندان کناردا اولنلار دئییلدی. بعضن قوزئی آزربایجان موعلیف لرینین اثرلرینده ده بو جور یالنیش فیکیر و مولاحیضه لره راست گلمک اولور. اگر سیلاح وئرمکله، حربی یاردیملا ایسته نیلن سیاسی مقصده نائیل اولسایدی، اوندا سووئتلرین باشچیلیغی آلتیندا دونیا سوسیالیست سیتئمی یاشایاردی و قطعی غلبه یه قوُووشموش اولاردی. آز سیلاحلا بویوک قوووه لرین دیز چوکدورولمه سینه آئید تاریخده چوخلو فاکتلار وار. بو او زامان مومکون اولار کی، خالقین ایسته یی و طلبی بیر هدف اطرافیندا مونولیتلشیر و میللی زمینده باش وئریر. آزادلیق تشنسی اولان، قلبی، روحو وطنین نیجاتی ایله دویونن، تاپدالانمیش حوقوقونو برپا ائتمک اوغروندا هر جور فداکارلیغا حاضیز اولان بیر میللت اوچون کیمدن سیلاح آلماسیندان واجیب، او سیلاح الده ساخلاماق و آزادلیق اوچون اولومه حاضیر اولماق ایسته یینین اولماسی گره کدیر. بئله بیر ایستک، بئله بیر مرام 21 آزر حرکاتیندا گوندکی سویداشلاریمیز آ-د-اف-نین اطرافیندا بیرلشمیش، اونلاردا قلبه یه و میللی قورتولوشا بویوک و سارسیلماز اینام یاراتمیشدی.
ایکینجی دونیا موحاریبه سینه ایللرینده گونئیده کی خالق حرکاتینا سووئتلرین یاردیمی و بیر چوخ حاللاردا حرکاتی ایستیقامت لندیرمک ایشینه موداخیله سی دانیلمازدیر. بوندان داها بویوک و کسرلی فاکت ایسه یوخاریدا قئید ائتدیییمیز کیمی، حرکاتین اساسیندا میللی آزادلیغین ایسته ین خالقین دایانماسی و حرکاتا سای سئچمه گونئیلی شخصیت لرین باشچیلیق ائتمه سیدیر.
گونئی آزربایجانداکی حرکاتا سووئتلرین موداخیله سی مسئله سینده همچنین بئله بیر جهت دیقتدن قاچیریلمامالیدیر کی، 21 آزره و اوندان اوولکی اولایلارا سووئتلر طرفیندن گوستریلن کومکلیکده اساس واسیطه چی قوزئی آزربایجان، اونون سووئت اوردوسو سیراسیندا ایرانا گلمیش ضیالیلاری (عزیز علییئو، میرزه ایبراهیم او، عوض صادیق، جعفر خندان، سولیمان روستم، غلام ممدلی، قیلمان ایلکین(موسایئو) و س.) و سیراوی وطنداشلاری اولوبلار. اونلار وطنین او بیری پارچاسینین آزادلیغینی گونئیلی لردن آز ایسته میردیلر. بئله بیر شرایطده قارداشین دوغما قارداشینا اینانماماغا معنوی حاقی یوخ ایدی.اصلینده، فاکت و سندلرین گوستردیگی کیمی، 1946-جی ایلین آپرئلیندکی قوزئی آزربایجان رهبرلیگی و گونئیدکی حرکاتی ایستیقامت لندیرمسینده ایشتیراک ائدن آزربایجانلیلارین اوزلری بئله، ایستالین- میکویان خبرسیز ایدیلر. موسکووانین آچیق خیانتیندن و ریاکارلیغیدان سونرا اونا قارشی چیخماق، موقاومت گوسترمک و یا حادیثه لرین سونراکی ایستسقامتینی دییشمک او زامانکی تاریخی شرایطده مومکون دئییلدی. بو او دوورون رئاللیغیدیر، اونو نظره آلمادان 21 آزرله باغلی حادیثه لری اوبیئکتیو قیمت لندیرمک مومکون دئییل.
1941-1946- جی ایللرده گونئی آزربایجانداکی میللی- دئموکراتیک حرکاتی حاقیندا موعین قدر یازیلماسینا باخمیاراق, بو حرکات کومپلئکس شکیلده اطرافلی تدقیق اولونوب اویرنیلمییب. ایگیرمینجی اثرین سون اون ایللیکلرینده سووئت ایتتیفاقینین چوکمسی و ایراندا شاهلیق رئژیمینین آرادان قالخماسی 1941-1946- جی ایللرده گونئیده کی خالق حرکاتینین رئال ایشیقلاندیریلماسینا ایمکان یارادیب. بیز بو ایمکاندان فایدالانیب پروبلئم اوزره بوشلوغو قیسمن ده اولسا دولدورماغا، حقیقتلری اوزه چیخارتماغا چالیشمیق. مقصدیمیز شانلی کئچمیشیمیزله، 21 آزره گئدن یولا و 21 آزرین ماهیتی ایله باغلی اولایلاری بیر داها گوندمه گتیرمک، ایجتیماعیتین دیققتینی بو مووضویا جلب ائتمکو عن باشلیجاسی گنج نسلی او دوورون اولایلاری ایله تانیش ائتمکدیر.
پروفسور اکرم رحیملی-بیژهقایناق:
Ekrem Rehimli: 21 Azərə gedən yol by Hesenseferi - issuu
GünazTv Oct.12.2017 Qaynaq: Dr. Əkrəm Rəhimli ilə yeni kitabı haqqında söhbət. (1)
Şərqşunas Professor Əkrəm Rəhimli cənablarından çap və nəşr olan kitabların listəsi
