Qoşma- qoşuğun (şeirin) bu günki güney Azərbaycan mediyasında görüntüsü

Qoşma- qoşuğun (şeirin)  bu günki güney Azərbaycan  mediyasında görüntüsü

            Bu günlər sanal bağlar ortamlarında(məcazı şəbəkələr mühitində) özəllik’lə telgəramdakı toparlarda bir para qoşma yazılarla tuşlandım. Ancaq onların bir çoxlarında, yazının hankı alan (sahə) yoxsa qonuda olduğunu anlamadım. Doğrudur „Tarix Nadir“ bityinin (kitabının) hamısını oxumamışam; Ancaq qoşarların hankı çağda eləcə də harada yaşaması ilə düşüncəsi, məni ilgiləndirdi. Bu çağda habelə yurdumuz Azərbaycanda yaşayırsa! Nədən öz yaşamına, öz toplumunda gedən yönətkisi (syası), tüzəsəl (hüquqi) habelə ekonoəmi (iqtisadi) gerçəkləri görməzdən dağ, dərə, daş, havadan … sözcükləri toparlayıb özünün də, ulusumuzun da boş yerə sürəsini (zamanını) alır?

            Məşəhədi ibad demişkən:

- „Heç xınanın yeri dir mi?

- Bu nədənə görə, bu günkü çağda atalar demişkən:

-„hər deyimin, çağı ilə yeri olması gərək dir“ diyə

            -Qoşma-qoşuğa(şeirə) düşüncə baxımından qonuya toxunmaq istəyirəm.

            -Qoşma-qoşuq deyəndə eləcə də eşidən də, qoşardan söz gedir. Çünkü qoşmanı yaradan qoşar dir.

        Qoşar(Şair) deyəndə, toplumun yazın(ədəbiyyat) baxımndan aydın kəsimi adamın gözünə gəlir. Bildiyiniz kimi, toplumun aydın kəsimi təkəcə qoşar dəyil, düzyazı(nəsər) yazanlar da toplumun yazın(ədəbiyyat) baxışından aydınları ilə öndərləri toplumun tini(ruhu) ilə düşüncəsini yansıdan dili sayılır.

      Ancaq Qoşar qonusuna qayıddıqda, mənim dönyə(dünya, dönrəgə) baxışımdan qoşar toplumun daha güclü habelə duyğulu adamları sayılır.

       Özəlliklə qoşma topluluq içində toplumda yaranan hər bir olayın süzməsini (şirəsini) o topluluğa yansıtır. Qoşar az'la öz neçə düzənlik beytlik yaxud səhifəlik yazını bir neçə yarım düzənli (misralı), bir bitigi neçə bölümcəli(bəndli, paragraflı) qoşuqda qayğı-kədər, üzüntü, sevəgi, igitsəl (qoçarsal, həması), acımasızlıq(zülmləri), haq-haqsızlıq, başarı-başarısızlıq … qonularında olan sözcükləri ilə, duyğulu düşüncəsini aoxucuya sunur (təqdim edir).          

            Dırnaq arasında deməliyəm Qoşarlar incə duyğulu, arın(təmiz) ürəkli çox sevimli, qanı isti habelə çox kişisevər(adam sevər) biriləri olarlar. Ancaq heç bir düşüncə də kəsin (qəti,mütəlq) dəyil .

            Hər düzən(nəzm) ya bir bölümcə qoşma-qoşuq toplumda yaşanan bir qonunun(mövzunun) anlamını araşdırıb, ulusuna yansıdar.

            Qoşarın düşüncəsini hər bir qoşuqda açıqlamağa çalışsan qat-qat beyətlərlə bitiklər yazmaq aolar. Ancaq buda qoşarın eləcə də oxucunun düşüncə düzeyindən (səviyəsindən) asılı yaxud bağlıdır.

            Ancaq „qoşma-qoşuğa“ iki baxış var:

            Brincı  baxış:

             -Bir sıraları qoşuğa önür, incəyapım (hünər-incəsənət)  açısından (küncündən) düşünüb, yazırlar. Bu üzdən, şişirtəmə, böyütmə(təərif), övmə (təmcid), tanıtma (vəsəf), düş(röya) habelə başqa yazın incəyapım, önürləri baxımından anladırlar. Farsca da bir deyim var: „hünər dər xidmət hünər” =İncəyapım önür, yaxud yaradıcılıq yanlız o yaradıcılığın qulluğunda olmalıdır”. Sadə dildə desk “yaradır ki yaradmış olsun”, yaxud yaradıcılar sırasına

qovuşsun. Bir sıra rəsamlar kimi yaradıcılıqlarında topluluqda yaşayan qonular içın heç bir anlam görünmür.

              İkinci baxış:

             -Mənim „qoşma-qoşuğa“ dönərgə baxışım burada yer alır.

          -Qoşma, ulusun eləcə də toplum ilə topluluğun yaşam qulluğunda aolması gərəkdir. Yoxsa adam habelə toplum olmayan yerdə istər toplum kiçik bir oğuş(ailə) ya da böyük bir topluluq aolsun. Önür, incəyapım yaradıcılığı o toplumda heç bir anlamı yoxdur. Qoşar öz çevrəsində yaşadığı çağın-dönəmin gedişlərini, düşündəmə, düşünbilim(fəlsəfəsini); fəlsəfə deyəndə, hər olayın nədənlərini anlatar) yönətkisini (siyasətini), kişilərin toplumda yaşamını, ekonoəmi (iqtisadı) tüzələri(hüquqları) eləcə də toplumun, adamların tinsəl (pisikolojı- ruhi, rəvanı) durumlarını araşdırıb, ulusunu yazın(ədəbiyyat) aracılığı ilə bilgiləndirib gözünü açmalıdır.

            -Çünkü qoşar dediyimiz, toplumun aydını eləcə də düşüncə baxımından öyrətməni sayılır. Özdəş anda(eyni zamanda) toplumun yuxarı da vurğuladığım gerçəklərə yiyə olduğu düşüncə eləcə də toplumun güzgüsü (aynası) ilə

tini(ruhu) habelə dili deməkdir. Başqa deyim’lə toplumda yaşanan olayların yansıtan (əkəs etdirn) bitimcisidir (fotografçısı, təsvir edicisi ).

       -Qoşar topluluqda yaşanan qayğı-kədər, üzüntüləri, nisgiləri, ayrılıqları, uzaqlıqları, acımasızlıqları, eşitsizliyi  (ədalətsizliyi), tansızlıqları (haqsızlıqları), uydurmacılıqları (saxta karlıqları), dələdüzlükləri (şarlatan bazlıqları), yalançılıqları, şadlıqları, düzgünlükləri, arınlıqları (təmizlikləri), sevgiləri eləcə də gözəllikləri... tomlum dan alıb, o topluma özəllik lə öz dönyə (dünya, dönrəgə) yaşam yöntəmini habelə baxışını duyğulari 'la yansıtır (əks etdirir).

         -Qoşar toplumda gedən acımasızlıqları, eşitəsizəliyi, bilməzliyi(cəhaltı) eləcə də taptalanan kişi tüzələrini (insan huquqlarını) ulusuna anladıb, ulusuna yaratdığı igitlik qoşmalarında acımasızlığa, tansızlığa taptalanmış kişi tüzəlrinə qarşı dirənməyə çağırmalıdır.

              -Adamları bilməzlikdən çıxarıb, duyğulandırıb, geri qalmış toplumu iləriləməyə habelə gəlişməyə (inkışafa) yönətəməli dir. Bunun dışında qoşuğun toplum ortamında anlamı yoxdur. Çünkü qoşar, oxucuda eləcə də toplum da gedən olayları ulusuna yansıta bilmsə, oxucuda duyğu yaradıb etgi buraxa bilməsə, oxucunu yürüyüşə(hərkətə)

eləcə də iləriləməyə gətirə bilmsə; o qoşuq heç bir kişini yaşadmayacaq habelə topluluqda yaşamayacaq.

            -Atalar sözü var, deyərlər: Hər oxuyan „Usta Pənah“ olmaz.

            -Eləcə də hər qoşma- qoşuq yazana qoşar deməzlər, anlamındadır.

            -Hər kəs də öz ölçüləri ilə yaxud dönyə baxışları ilə qoşuğa habelə qoşara dəyər verər.

            Mənim bugün yazdığım eləcə də düşündüyüm qoşuq ilə qoşar üzərində olan yaşam dönərgəlrini dyişmiş ölməz qoşarlarımızdan bir neçəsi örnək aolaraq: Şəbistərli Möcüz(Möcüz Şəbistəri), Əli Əkbər Sabir Tahirzadə, Məmməd Araz, Baltacı Araz, Səhənd Qara Çorlu, ulu Xəli Rza, Bəxtiyar Vahabzadə … qoşarlar kimi nə tək toplumda gedən olayları öz duğuları 'la ulusuna yansıtmalıdırlar.

             Ancaqo toplum da adamların bir-birinə özədəş anda topluma yanaşmasını eləcə də ondan yaranan ilə yaşanan özəllik’ləri qoşma-qoşuğunda ulusunun ürəyində çeşidli yöntəmdə, janırlarda örnəyın, sevəgi, gözəllik, arınlıq, umud, şənlik habelə şadlıqlar yaradmalıdırlar.

            -Yeri gələrkən, adamları üzub, qayğı-kədər, nisgil, özləmlər (həsrətləri) ürəkəlrdən qaldırıb sevgiyə, gözəlliyə yönləndirməlidirlər.

            -Qoşar, toplumun gerçək axsaqlıqlarını araşdırıb ulusuna gərəkdiyi türləri (janrları, tərzləri) yazııb, qoşma qoşuqlarında igitliklər yaratmaqla, toplumu dirnişə çağırış edib ao ulusu açmaz durumlardan qurtarmaq görəvindədir.

              -Bu içərikdə (möhtəvada) yazılan qoşuqlar, çağla (zamanla) toplumun elbilgisi (FOLKLÓRU) ilə yazınını(ədəbiyyatını) yaradıb, genişləndirmək’lə o ulusun varlığını yansıtan əkincini”uyğarını(kültür-mədəniyyətini)” yaratmış olur. Böylə bir düşüncəyə yiyə olan qoşar, yaratdığı eləcə də topluma yansıtdığı qoşuqlar ilə türələr toplumunun, ulusunun, yurdunun gəlişməsində habelə iləriləməsində böyük oynam göstərib (rol oynayıb), ulus içındə özəl yer alarlar.

                -Eləcə də ölməz el qoşar-qoşuqçusu adlanıb habelə adlanarlar.

            -Başqa içərikdə yazılan qoşma-qoşuqlar çağ içındə yazar özünü eləcə de öz quşağını razılaşdırsada, gələcək quşağına topluluq  içərisində heç bir etgi(təsır)

buraxmayacaq. Çünki gələcək quşaqı fars soyculuğu yönündən oxul-məktəb, mediya araçılığı ilə fars yazın(ədəbiyyat) uyğarı(mədəniyyəti) içində gəlişdirilməkdədirlər.

            -Nə isə qayıdaq bu günkü güney Azərbaycanda  özəllik’lə sanal aortamlarında yazılan-yayılan qoşma-qoşuqlar ilə qoşarlarımıza bir qısa baxıış:

            -Göründüyü kimi, bilgisunar ortamında birçox gənc eləcə də böyük ünlülərimiz yazarlıq işındə olaraq, gözəl qoşmalar yazıb- yaradıb eləcə də yayırlar.

            Mən bu yazıları öz dönyə baxışım'la üç bölümdə sıralayıram:

            -Birincisi; yazıqlar olsun bir sıraları Azərbaycan öz türk yazınından uzaq “fazri-azəricə” yazırlar. Ancaq nə yaxşı olardı ki; ilk Azərbaycan türkcəsini öyrənib sonra yazqacı (qəlmi) ələ alıb eləcə də Azərbaycan türkcəsində doğru - düzgün qoşma-qoşuqlarını yazıya keçirib, gənc quşağı(nəsli) doğru düzgün ana dilində tərbiyə etəmiş olalar.

            -İkincisi; toplum da ulusun içındə qoşma alanı(sahəsi) eləcə- də qonuları çox genişdir. Ancaq böyük ünlülərimizdən özəllik’lə yazıçılardan yurdumuzun,

ulusumuzun bu günkü durumda gözləntisi var; İgitlik qoşma-qoşuqları yaradıb, ulusumuzu gərginlik’lə bilməzlikdə ki yaşamdan qurtamağa çalışmaları daha çox olardı.

       -Fars soyculuğu(şovonizmi) yönündən yurdumuzla dilimizin yox aolmasının qarşısına çıxaraq, gənclrimizi oxullarda(məkətəb-mədrəsələrdə) özgələşmə ilə özümləmə(asimilasiyon) sürəcindən uzaqlaşdırsınlar. Devrimsəl əzgilər(mahnılar) yazıb-yaradmaq'la öz vətən borclarını ulusuna vermiş olsunlar.

            -Üçüncüsü yenə də yazıqlar olsun sanal ağlar aortamında yazılıb yayılan qoşmaların böyük çoğunluğu örək açan eləcə də sevindirici dəyil.

            -Üstəlik yazılan qonular yurdumuzla ulusumuzun yaşam durumundan çox uzaq dır. Fars sömürgəçiliyi Urmu Gölünü eləcə də ardınca bütün kənd-şəhərlərimizi qurutmaq habelə yer alt-üst varlıqlarımızı çalıb çapmaq düşüncəsindədiırlər.

            -Görəsən mürgüləyən yazar- qoşarlarımızı kim oyadacaq?

            -Hankı çağ oyanacaqlar?

            -Burda 35 - 40 milyon Azərbaycan türk toplumdan söz gedir.

            Sözün qısası bir deyim var; deyərlər:

            -Qurbağanı qaynar su qazanın içinə atsan, sıcaq suyun istisinə dözəbilməyib, elə o sıcaq sudan özünü dışarı atar. Ancaq Qurbağanı qazan da soyuq suya salıb suyu yavaş-yavaş istilədib qaynara gətirsən, Qurbağa suyun qızmasını duymayıb yavaş-yavaş suyun qaynara gəlməsi ’lə qıç-qolu tutulub daha özünü sudan dışarı atmasına gücü qalmayacaq, sonucda isə öləcək dir.

            -Bu deyim’lə olay bizim güney Azərbaycanda  bilgisunar ortamında yazılan eləcə də yayılan habelə ulusunun yurudunda yaşamasına bənzəyir. Vətənləri ilə özlərinin fars soyculuğunun cızdıqları çizgiləri içındə yox olmasının düşüncə ayrımlığında(fərqində) deyılər.

            - Yüz ilə yaxın dır Azərbaycan türk ulusunun yüzdə doxsan beşi fars soyculuğu yönündən özümləmə(asimilasion) yöntəkisi sürcində dil, yazın eləcə də düşüncə baxımından fars dil , yazın uyğarlıq qazanında əriməkdə dir.    

            -Başqa deyimlə desk; Azərbaycan türk toplumunun yüzdə doxsan beş topluluğu  fars soyculuğu dil- uyğarlıq tutsaqlığında yaşamaqda dır. Bu vurğuladığım say yalnız topluluq(cəmiyyət) baxımından yurdunda özgür

yaşamağın göstəricisi dir.

            -Qalan yüzdə beş sayı da yazıqlar ulsun fars soyculuğunun dustaqlarında, yaxud gizli yaşamaqda habelə yurdlarından didərgin düşüb vətənlərindən uzaqda ömürlərin sürməkdə dirlər.

            Müslman ümmətində bir deyim var deyərlər:

            -Müsəlman ölüb, torpağa basdırılandan sonra; „ölü başını qavzayıb əhlət daşına vurub, deyər:

            -ölən mən idim mi?“

            -Ancaq deməzlərki iş-işdən keçdikdən sonra nə yararı var!

            Ay bilgisunar ortamında 35-40 milyon Azərbaycan türk toplumun aydınları ilə yazın öndərləri! ölmədən öncə başınızı əhəlt daşına vurub özünüzə gəlin. Baxın vətəniz ’lə ulusunuz:

            - Hhankı durumda^[1] çabalayıb, can vermək də dir?

            -Siz yazarların görəvi bu gün nədir?

            -Hankı qoçaqlıqlar sizlərdən gözlənilir?

            -Yazıqlar olsun nə yazırıq;

            -Nə də yazılmış ulusumuzun işinə gəln yararlanan yazıları oxuyub yayırız!

            Görəsən gələcəyimiz hara gedir?

            -Olmaya Qurbağa tək qazanda soyuq suyun içındə qaynamağa gedir?

            -Nədən bugün Möcüzlər, Sabirlər, Məməd Araz eləcə də Bulud Qaraçorlu, Baltacı Araz lar... kimi qoşar doğulmur?

            -Niyə bizim ulusumuz uzaq görnli dəyil ?

            -Bir ulus bir belə də qısa görüşlü aola bilr mi?

            Fars soyculuğu hər gün torpaqlarımızı parçalayıb yadlara pay verir.

 -          Dilimizi yasaqlayıb ulusumuzu özəllik’lə gəncəlrimizi oxullarda yurdlarına, ulusuna, ötəkinə, dili ilə yazınından yadırğalaşdırıb, yadlaşdırırlar. Gələcəyəmizi silib, soyub(süpürüp) itirmək istəyırlər.

-                Bizim gənclərimiz, qoşuqçularımız sanal dönrəgədə nəlr’lə başların qatıblar?

                -Adam utanır bunlara toxunsun.

                 Atalarımız demişkən:

-               „hər sözü deməyin özəl yeri ilə çağı var“.

            Görəsən (əcəba) bu gün bilgisunar aortamlarında  yayılan qoşma yazıların yüzdə neçəsi vətinimiz Azərbaycan üzərində ulusal qonulara görə eləcə də ulusumuzun bu gördüyümüz gərgin yaşam üzrə igitlik qoşmalar yazılıb yayınlanır?

                Çağı yetişməyib mi?

              -Yazarlarımız özəllik’lə qoşarlarımız bu alanda igitlik- lər yaradsınlar?

                                    05.04.2016