Yüz ilin Cinayəti

 
Bu səhifə işlənməkdədir
 This page is under construction
Yüz ilin Cinayəti
Crime of a Hundred Years

   Ön Söz

   Azərbaycan sevgi və od yurdudur; xalqımız alnı açıq və könlü geniş­liklə tarixi hadsh­ləri dalda qoyub, öz insanı və milli kimliyini qoruyubdur. Dilimizin gözəlliyi bütün dünya dılçı­lərini heyrətdə qoymuş, ədəbiyyatımız, sənətimizdən tamam dünya xalqları ləzzət duymuşlar. Şərq dunyası­nın ilk rumanları, oyunları (nəmayışnamə­ləri) və opraları Azərbaycanda yazılmış, müsiqimizə hamı baş əymiş, Azərbaycan şəhərləri gözəllikdə və ne'mətdə hamını özünə çəkmiş, ilk bərq Təbrizdə qurulmuş, bırıncı qatar Təbrizdə çəkilmiş, müdern dunyanın əsas məlzəmə­ləri olan ilk çapxana, əkkasxana, teatr salunu və... ilk başda Təbrizdə qurulmuşdur. Azərbaycanın başqa şəhərləri də belənçi­lik bir durumda olmuşlar. Yüzil bundan öncə Azərbaycan iqtisadiyyatı Iranda ilk səfdə idı; ən böyük bazar Təbrizdə ulmuş, asya ilə urupa tacırləri Təbrizin kəruansaralarında ticarət işlərini aparırdılar, ticarətdə ilk sözü Təbriz deyirdi. Böyük fabrıkalar burada düzə­linib, Təbrizdə olan mədrəsəhlər sayı və keyfıyyət baxımından başkənddən – Tehrandan çox­ ıdı. Ancaq bugün nə durumdayıq?! Bırıncılər şəhəri bugün Iranda – Asyadan və Şərqdən danışmayıram – Iranda dala qalmış şəhərlərdən tanınır. Dılımızı unutma halındayıq, mədəniyyət məlzəmə­lərində çoxlu yerlərdən dala qalmışıq, iqtisadiyyatımız ölümcül hala düşmə­də­dir, bir zamanlar Iranın hər yerindən iş dalıca Azərbaycana gəldiklərini bilirik ama bugün gənc­lərimiz əli qoltuqda qalıb, başqa şəhərlərə köçmək zorundadırlar. Doğrudan niyə bugünə qaldıq? Niyə şəhərlərimiz geril­əyir? Zamanla irə­li getməhyirik, öz insan hüquqları olan dılımızı oxumayırıq? Bizə nə gəlib?

   Dünən ilə bugünu tutuşdurduqda başımızı aşağı tuturuq. Ancaq bu durum bizə layıq deyil. Nə­dənləri axtarıb tapmalı­yıq. Keçən möhtəşəm varlığımızı, başı ucalığımızı əldə etmə­li­yik. Hər zaddan öncə nə­dənləri və dərdlərimizi bilib dərman edib çarə qılmalı­yıq. Ancaq dünəni tanımayınca sabaha yol tapa bilmə­yəcə­yik. Buna görə keçə­cəhyə və tariximizə baş vurmalı­yıq.

  Keçən yüzil ərzində, Uvrupa sümürgəhsi və onun nökərləri çeşidli fitnənlərlə çalışıblar Azərbaycanı öz varlığından uzaqladıb asimilə edə­rək Türk kimliyini xalqımızdən alsınlar. Ancaq bu illərdə xalqımızın özünə qayıtma hərkətini görürük; doğrudan da var gücüylə öz milli varlığından müdafiə edir. Bunu da bilirik: hər nə qədər bu yolu bilik əsasında yürüyürsə, həman qədər tezliklə və düzgün sürətdə öz amacına çatacaqdır. Bu yolda bilgin­lərimizin çalışmaları da gözəl­dir! Sənədlər toplamaq və onları xalqımızın əlinə çatdırma böyük və müqəddəs bir hərəkət sayılır.

   Bu ortada sevimli dostum "Eldar Güneyli" cənabları­nın çalışmaları məni ürəkdən sevindirdi. Eldar bəy, neçə illərdir yorulmadan belə sənədləri bir yerə toplamaqdadır və əlinizdə olan kitab, bu sənədlərin bir bölümünü ehtiva edir. İndı xalqımız özünə qayıdıb və öz kimliyini əldə etmək vaxtı çatıbdır. Mən də bu əziz dostun zəhmətlrinə arxalanaraq, tariximizə ötə­ri baxışla bu sənədli tarıxımızı varaqlayıram.

 Sömürgəçilik Azərbaycanda

   500 il öncə sömürgə­çi Ingilis Asyada özünə ayaq yeri açmağa başlayır, bu topraqların xəzinə­lərini tanıyıb, talamaq hədəfiylə vətənimizə soxulur. Nəhayət Qacar dövründə özünə ayaq yeri tapır. Məşrütə ınqlabından öncə­dən planlaşmış işinə başlayır. Bilirik Ingəlis Türklərdən sıllı­lər yemiş, bizlərdən nifərt tapmışdır və bu nifərt, tarixi bir qonudur. Sonuncu sıllını də Əhmdşahdan – 1919 qərardadını (sözləşmə, muqavılə) imzalanmadığından yedi. Ingəlis proqramı Türk varlığını Iranda əzib, bacarırsa Fars etnikini iş üstə gətirmək, Türkləri aradan qaldırmaq­aydı. Bunun qarşında Fars etnikini seçir. Fars dilinə meydan açır, onlara tarix yaradır, ilk öncə Seyyid Ziyanı iş üstə gətirir; Amma Seyyid Ziya içı­boş bir ziyalı olaraq siyasətə yaramadı, ardıca Rizaxanı gətirdi. Rzaxanın güc­-sevdası və mal­-sevərliyi Ingilis üçün yaxşı bir imkan yaradırdı; şahlıq paltarını onun əgninə geydirib öz istək­lərini onun əlilə irə­lı aparsın -deyə işinə davam edir. Belə­liklə Rzaxan Rzaşah olur. Bu siyasət qabaqcadan yazılmışdır. Fars dili rəsmiyyət qazanmalı­ ıdı; Rzaxanın kabınə­sı tamamlıqla Ingilisə bağlı Masonlardırlar. Başqa etnikləri, özəlliklə Türkləri meydandan eşigə atmağa təhqir, tovhin, alçaqlatma üçün bir yol­ ıdı. Fars üçün tarix yazma gərk­ ıdı, Iranşəhrı adıyla tarix yaratma lazım­aydı. Ingilis bilirdi Türkləri təhqir etməklə, başqa millət­lər və etniklər sakıt oturarlar –bu baxışla meydana gırır. Fars üçün Aryayı teorusunu bütün Uvrupa əlbirliyi ilə yaradır, onun qarşında Azərbaycan Türk dilini "Azəri" adlandırmaqla dilimizin əlimizdən almağına fikirlə­şir və... Ancaq bu siyasəti düzgün düşünmək üçün tarixə bir baş çəkmək gər­əkir.

   Qacar dövrü həssas bir dövran­dır. Buna görə çoxlu tarıxçı­lər ona toxunmadan qaçır və ya təkcə onların axsaqlıqlarını böyütməklə işlərini rahatlayırlar. Eyni halda bir sıra qonulara toxunmağı zərəli bilirlər, o cümləldən Abbas mırza, Əmirkəbir, Nasırəddin şah, Gülüstan və Türkəmən­çay muqavı­lələrin haqqında danışmadan boyun qaçırırlar, ya da səthi bir baxışla onlara toxunurlar. Ancaq burada aydınlarımızın düşüncə­ləri, Ingəlis və Rus siyasətləri önəmli qonulardır ki onlara toxunmadan sonuclanma düzgün olabilməz. "Tarixini bilməhyən hər bir millət tarixi tikrar etmə­li olur". Bunun üçün tikrar etməh­dən çəkinmək istə­yirsək tarixə dönməyimiz lazımdır.

   Este'mar və başda Ingilis, Ağ-Qoyunlular çağından Irana soxulmağa çalışaraq Şah Abbas dövründə xurafatlarla bərabər meydana girə bilir. Şah Səfi dövründə hələ "Məmalık məhrüse Iran" – yanı bir federalı sistimin varlığı yazıya keçmişdir. Nadrşah şüübiyyə şi'ə­ligi­ni tanyıaraq şi'ə məzhəbi­nin şü'übiyə ilə sıx əlaqə­sini duyurdu. O güclü bir iste'dada malık olaraq Fars şü'übiyə­si­nin hilə­lərini taniyır, şi'ə – sünnı davasını aradan götürmək üçün cə'fəri məzhəbi­nin usulunu imamiyə şi'ə­liyinə qarşı ortaya qoyur; belə­liklə Türk dünyası­nın birliyinə yol açır. Ingilisin tovteə və nufuz yollarını bağlayır. Nadırşah yerinə Qacar sulalhəsı gəlir, bugün "Iran" adlanan ölkə­nin cuğrafiya topraq bütövlüyünü əldə edir. Və 1175dən 1304cu ilə qədər 130 il hükümət surur.

   Aqa Məhəmmədxan da Nadırşah kimi böyük impiraturluğu əldə edir. O bir igid, güclü savaşçı, müdəbbir bir siyasətmədar ıdı. Eyni halda tamam şahlar və sultanlar kimi şəqavət, rəhmsizlikdən də pay aparmışdı. Aqa Məhəmmədxandan sonra Fəthəlişah təxtə çıxır və 37/5 il hükümət surur. O şahlıq təxtətinə rahatlıqla malık olmuş, aram bir hükümət əldə edib ömür sürür. Amma təəsüf buradadır ki bu sakıtlikdən su' istifadə olunaraq xurafəəlar də saraya yol tapır, şü'übi məzhəbi meydan açır, tilism, cadu və dua yazma, fal oxuma gücl­ənir.

   Bu zamanlar Rusya, Fransiz, Ingilis və Portuqal Irana, Iran yoluyla Hindustana nufüz etməhyə çalışırlar. Hində çatmağa ən asan yol Iran­ ıdı. Ingilis dərya yolunu seçməklə Rusıyyə­nin Iranda covlan verməyyinə meydan açır və Azərbaycana soxulur. Qarət başlanır və nəhayətdə Abbas Mırza savaşa qalxır və bıldıgınız kimi Azərbaycan Rusiyyəyə qarşında yalqızcasına savaşır; Iran xalqlarından xəbər yox və Azərbaycan xalqı savaşın tamam bəlalarını, xərcini tək­-canına ödə­yyir. Fətəlişah imamı və ya daha dorüsü şü'übiyyə şi'ə­liyinə baş əydigi üçün xarıcı siyasətdən başı çixmir. Azərbaycan Rusya ilə vuruşur və Ingilis fürsətdən istifadə edə­rək Tehranda saraya soxulabılır. Düz demişlər: "Rusya Təbrizdə qırır və Ingilis Tehranda qurur!"

   Tehran yuxuda olaraq məzhəbi­lərin hil­əsinə uyur, Türkəmənçay savaşında sınağa uğramağa baxmyaraq, 'uləma ikıncı savaşa yol açırlar. Qaem Məqam Fərahanı 'uləma ilə danışığı cəvab vermir, nəhayət də savaş davam edir və Azərbaycan Turkəmənçay muqavılə­siylə yenə tikə­lə­nir. Bu zamanlar, Urupa sənət, mədəniyyət, bilim və hünər ərsə­lərində hər gün yeni bir cığırlar açır. Tehran sarayı dünyadan xəbərsiz qalıb, xurafatlarla başını qatır.

   Rusya ilə savaşda 17 şəhər Azərbaycandan ayrılıb və Rus imperyası altına gırır. Azərbaycan tikə­lə­nir. Məhəmmədşah da Fəthəlişahdan daha liyaqət­sızdır. Əbualqasım Fərahanı güclənsə də ömrü azdır. Yenə Ingilis əl ­çkən deyildir, bu zaman Xark adasına soxulur, Xorrəmşəhəri talayır. Həmin zəmanda Erhard Furd Cans Hinddən Büşəhərə gəlir.

   Məhəmmədşah 14 il hükümətdən sonra ölür, Nasırəddın şah iş üstə gəlir. Ingilis bundan öncə - Məhəmmədşah dövründə arxaiyzm (bastan­gərayı) teorüsünü bışırmışdı və Iranşəhri teorüsüna yaxınlaşırdı.

   Nasəraldın şah fıkırlı, düşüncə­li bir şah­dır. Əmirkəbiri iş üstə gətirsə də Ingilis tör­əmə­ləri hər yolunan Iranda fitnə yaradırlar. Əmirkəbir, Qaem Məqam Fərahanı kimi bu hılə­lərin sonucunda öldürülür. Babiyə və Bəhaiyyə məzhəbləri də Ingilis türh­əməh­si kimi, habelə şəübiə alımlrı­nın bacarıqsızlıqlarından urtaya gəlir və fətənh­lər yaradır^[1]. Ingilis güneydən Irana vard olur. İran kimliyini puzmaq, Türkləri aradan qaldırmaq və Fars etnikini qurmaq üçün 7 masunu Irana göndəh­rir. Bu 7 masun ibarətdir bunlardan: ser can məlkəm / ser vılyam cunz / ser runald nıkulsun / ser hünəri ravlınsun / ser əduard bəraun / ser tumas valkr arnuld / ser əduard dənis ras.^[2]

   Bu yeddi mason Fars etnikini gücləndirmək və Türkləri aradan qaldırma programları əldə­ edir. Ingilis Türk dünyasını pozmaq hədəfilə meydana çixmiş, Osmanı topraqlarını 14 ölkəhyə bölmə­yi bacarmış və Iranda Farsları iş üstə gətirməklə Türk səsini boğmaq əsas hədəfi­dir.

   Nasırəddın şahın Urupa səfəri onun gözünü açır, Iranın geri qaldığına fikirlə­şir. Abbas-mırzanın yolunu tutur, Əmirkəbir ölsə də özü mədəniyyət işəlrinə maraqlı olduğunu göstə­rir. Rusya, Alman, Beljik, Ingilistan, Fəransiz, Otriş, Italya ölkə­lərini gəzirkən çox gözəl sürətdə istiqbal olunur. Nasırəddın şah Irana döndükdə işə başlır. Özü ilə gətirdigi sovğatlar günün ən modern texnikaları olmuş. Ardıca Iranda elm, hünər və sənət yola çıxır. Bırıncı rumanlar yazılır, bırıncı nəmayışnamə­lər səhənəyə çıxır, bırıncı dəfə olaraq çapxanalar Təbrizdə qurulur, bırıncı tərcüməhlərini Nasırəddın şah özü tərcümə edir, tamam yeni ixitra'lar Irana gəlir, Fransadan öncə sinema dəzgahları Irana vard olur, Urupanın çoxlu ölkə­lərindən öncə əkkaslıq dəzgahı Irana gəlir, bərq gəlir, telefon gəlir, qatar gəlir və bunlar hamısı göstə­rir Qacar şahları dünyadan geri qalan deyildirlər. Ama düzgün – doğrü siyasi adamların azlığı Iranı bədbəxt edir. Bu Nasırəddın şah­dır ki qanunun olduğuna inanır, parlımanın olduğunu istə­yır, bırıncı dəfə olaraq Sədrə'zəm məqamını götürüb 9 nəfərdən ibarət "Dövlət heyeti" yaradır, 49 nəfərdən ibarət olan məclis yaradır, ədəliyyə idarə­sini qurur və uç qüvvənin yaranmasını başlayır. Ama Nasırəddın şahın işləri­ qarşında ruhanılər dayanır, müxtəlif bahanalarla fitnə­lər yaradırlar.

   Nasırəddın şah Mırza Həsən Rüşdiyyə­ni Təbrizə gətirir və bırıncı yeni usul ilə mədərsə­lər qurulur. Amma ruhanıyyət bunları bəgənmə­yir. Nasırəddın şah gözü-açıq və düşüncə­li bir şah­dır. O alımləri də meydana gətirməhyə can atır. Amma alımlər bacarıqsızdırlar. Məsəla Mirza Məlkəm xan – Nazım­-aldovlə, qanun dərgisində gözəl sözlər də yazır; ama Nasırəddın şah onu yaxşı tanıyır. İlk başda Darəlfununda tədris başında qoyur, amma Ingilis sifarətindən 40 min lirə rüşvə aldığını görür. Sonralar Mirza Məlkm Qanun dərgisini Ingilis sifarətıinin işçisi evində çap etdigi aşkara çıxır. Nasırəddin şah bunu bılə­rək eşigə atır. Sonralar Müzəffərəddın şah səfir kimi xarıcə göndə­rir. Bu, zamanın ziyalılarından bir örnəkdir.

   Məşrütə inqlabına hazırlıqda Azərbaycanda xalqı ilk səfdə dayanır. Azərbaycan düşünərləri modernizmi yaxşı bilirlər. Dünya ilə tanış olaraq dünya gedişatini izlə­yirlər. Məşrütə düşüncəsi də Azərbaycanlı düşünər­ləri tərəfindən yazılır və xalq içındə yayılır. Axündzadə, Mırza Əbdulrrəhim Mərağheyi, Talıbov Təbrizi və başqaları bu düşüncələrin yaymasında önəmli rolları olmuşdur. Ancaq məşrütə inqilabı­nın armanları çox mütərəqqi və gəlişiməli­dir. Ama bu qanun imzalanırsa da Qacarın başqa şahı olan Məhəmədəli Mırza ona baş əgmir.

   Tarix göstə­rir ilk islahat saraydan başlanır^[3]. 1298 dən 1313 (qəməri) ilinə qədər Nasırəddin şah daxili durumu islah etməhyə çalışır. 9 vizarətxana yaradılaraq (1302 qəməri ili) yenə baş tapmayır. Onun çevrəsinə dünyadan xəbərsiz bir sıra yaltaq adamlar toplanmışdılar (Xatirate E'temadolsəltənə). Şah yalqızcasına işləri irə­lı surur. Məddahlar o qədərdirlər ki vaxtı şah deyir: heç kimsənin xalqın canına və malına təcavuz ixtiyarı yoxdur"^[4]. Saraydan biri səsini ucaldır ki: "Hiçkəsin belə bir haqqi yoxdur məgər Əlahəzrət padişahın"^[5]. Şah onun sözünü kəsib deyir: "nə xeyir, şahın da haqqi yoxdur"^[6].^[7]

   Şah səfərdən dönə­rək deyir: "Urupada hər nə nəzl və tərəqqi gördüm buna görədir ki qanun vardır"^[8] (haman, s 13). Buna görə 50 nəfər toplayır, onlardan qanun yazmağı istəyir. Amma bacarıqsız olduqları üçün bahanalar gətirirlər, istifa verirlər. İş oraya çatır ki qanun yazma da başa çatmayır. Firidün Adəmittət yazır: "Şah həqiqətləri bilirdi ancaq əyrilikləri düzəldə bilmədi"^[9] (həman, s18). Başqa yerdə yenə tIkrar yazır: "fəhəm siyasi Nasırəddin şahin siyasi düşüncəsi çox yaxşı ıdı ancan islahat üçün davamli himməti yoxudu"^[10] (həman, s 48). Son söz budur ki islahat irə­lı getməhyə­rək xalq etiraza qalxır.

   Başqa bir nüktə də budur ki şah tək­-başına zülm etəməyir bəlkə zülm­-edənlər çoxdurlar. Müxtəlif şəhərlərin hakimləri, ərbablar və belə-belə adamlar xalqı cana gətirmə­də şahdan da çox zülm edirlər. Məlkəm-xan oləmanı çağırır xalqı hərkətə gətirsinlər. Onu da quran Ingilis səfarətı­dır. Əlbətdə o da Qacar şahlığını pozmaq istə­mir, yazır:^[11] "Uləma xəlqə hərkətə gətiesinlr və bacarıqsız adamlarların üzrünü isrəsinlər amma padışahlıq məqamı yerində qalsın ".^[12]

   Əmın­odovlə ruhanılar qarşında dayansa da fayda vermir.^[13] Hər yanda Ingilisin əli vardır. "Siyahətnameye Ibrahım beyg" rumanı­nın yazarı – Zeyn­əlabedın Marağ­ayı­nın düşüncə­ləri də bunu tasdiq edir ki hətta Əmirkəbirin öldürülmə­sində Ingilis əli varımış. Nasırəddin şahın terüründa da Ingilisin rolu bəlli­dir. Müzffəriddın şahın iş üstə gəlmə­silə Ingilis toxumları güclənir və hər bir yerdə nüfüz edirlər. Unutmayaq ki e'tirazlar başladıqda ruhanılar o cümlədən Seyyid Məhəməd Təbatəbayı və Seyyid Əbdullah Behbəhanı Ingilis səfirliyində bəst oturmada, ya Qum şəhərinə mahacirət etmə­də yanda dayanmayırlar. Məşrütə inqilabına çalışanlar Azərbaycanlılar olur. Məşrütə üçün lazım olan düşüncə­lər: qanun, parlıman, demokrası və başqa düşüncələr Azərbaycan yazarları tərəfindən yayılır. Müzəffəriddın şah da məşrütəni imzalayır. Ama ondan sonradır ki müsibətlər başlanır.

   Tə'əsuflə bir sıra adamlar məşrütə inqilabını Qacar hüküməti­nin yıxilmasında və Pəhləvi rejimi­nin iş üstə gəlmə­sində – yanı başqa sözlə - Türkləri suçlayırlar. Sankı Azrbaycanlı­lar məşrütə­nin tuxumunu suya salmışlar Qacar sulalə­sini yixsinlar. Ancaq buna diqqət etmə­li­yik ki məşrütə imzalanandan Rzaxanın şahlığa çatmasına qədər 19 il ara vardır. Bu arada Ingilis çeşidli fitnə­lər yaradır. İranı Farsizə etmək üçün qabaqcadan planlaşmış sınaryonu icra edir. Bunun üçün masunlar bekar oturmayıb onlarca kitablar yazır, məhfil­lər qurur, ziyalı­ları özülərinə çəkirlər. Bu arada Məmmədəli şah təxtə çıxır. Məmmədəli şah da 14 il Təbrizdə vəliəhd olmuşdur. Təbrizlilər 14 ildə Məmmədəlinin əlindən çoxlu zülümlər çəkmişlər, onu yaxşı tanıyırdılar. Məmmədəli Tehrana gəldikdə məşrütə­ni pozmağa qalxır, məclisi topa bağlır. Bəlli­dir onun qarşında Təbriz xalqı – onu yaxşı tanıdıqları üçün dayanırlar. Bu haqqı Təbrizə vermək olar. Yenə bu məsələyə diqqət yetirməli­yiq: Burada Ingilis­dir ki 19 il ərzındə, məşrütə imzalanandan Rzaşahin təxtə otumağına qədər, 7 – 8 fitnə yaradır, hamısı da Azərbaycanda baş tutur. Bu fitənə­lərin listinə bir baxın:

Tehranin fətəhi
Ətabək bağında Sətarxanın terürü
Siqət ul-Islam­ın e'damı
Şeyx Məhəmməd Xiyabanı­nın qiyamı qarşını almaq
Cıloluq fitn­əsi
Simitqü fitn­əsi
Böyük qıtlıq (qəhət­lik)
Rzaxan kudetası
Rzaxan şahlıq təxtinə oturması
Və nəhayətdə Fars dılı­nın rəsmiyyət tapması ilə bərabr Türk milləti­nin geriyə atması.

   Fəthəli şah dövründən başlayıb şüübiyyə şiə­liyin gücləndirmək, xurafat ilə xalqın başını qatmaq, Babiyyə və Bəha'iyyə kimi hərəkətlərin qovzanması, bunların hamısı Azərbaycanda olur. Azərbaycan nə edə bılr? Tarixə baxanda, xalqın baş qaşımağa fürsəti olmur. Tehranda da Ingilis öz işində­dir. Ingilisin Iranı Farslara təqdim etməsindən və Iran dili üçün Fars dilini ələ alması və Türkləri asimilə etmə­sindən qəflət etmə­mə­li­yik. Eyni halda Iranın güney bölgə­sində neft quyularını əlinə keçirmə­dədir. Azərbaycan Rusya ilə başı qarışıb, istibdad ilə savaşır, Ingilis Tehranda öz qüvvələrini iş üstə quyur. Tehranin fəth etməsi birinci bərnamə­dır. Kimlər bu işı başlayır, kimlər qüdrətə çatır? Ingilis xarıcə vizarətxanası­nın sənədləri bu həqiqəti aşıkar göstərır: Bəxtıyarı elindən Sərdar Əsəd seçilir. Bir haldakı Qaşqayı elini köçürürlər bəlkə neft quyularını rahatlıqla əldə etəsinlər. Tehrani Sərdar Əsədlər fəth edir. Tehranin nəzmiyəsini Yeprem xana tapşırır. Daşnaksıyonun başqa rəhbərləri olan Davıd Yan Gantaksı və yenə Ingilis toxumu olan erməni Petrüs Məlik Anderyasıyan iş üstə gəlirlər. Geris xan Danılyan erməni daşnaksıyonlardan­dır, Əsəd Bəxtiyarı Ingilis­dən dəstür alır. Tehranin fəthi Ingilis bərnaməsı əsasında irə­li gedir.

   "Heyət hükümət" üzüvləri bunlardır!? Heyət hükümətin üzvlərinə baxın: Sərdar Əsəd Bəxtıyarı, Seyyid Həsən Təqi­zadə, Hüsen­xan Nəvvab, Məhmmədvəli xan Tənkabunı, Cə'fərquli xan Bəxtıyarı, Vüsüqdovlə, Həkimolmolk və . . . Bunları kim seçib? Ingilis. Əlbətə həmin zaman Azərbaycan şəhərlərində etirazlar baş qaldırır, Qacar və məşrütə­dən himayə edirsə də Inilisın ən böyük siyasəti Azərbaycan xalqını asimilə etməsi­dir. Türk dili yerinə Fars dilini qondarmaqdır.

   Tehranin fəthindən sonra heyət hükümət yaranır. Əlbətə hələ Qacara tuxuna bilmə yırlər. Hələ elə bir gücə malık deyillər. Yeprım xan şəhrəbanı rə'isi olur. Ingilis mozdurları iş üstə gəlir. Azərbaycandan da Təqi­zadə kimi satqınlar vardır.

   Sətarxan teroru – Sətarxanı Təbrizdən uzaqlatma lazım­ ıdı. Sətarxanı da "Sərdar" ləqəbi vermək bahanası ilə Tehrana çəkib teror edirlər.

   Ətabək bağında keçən faci'ə də Ingilis bərnamə­si əsasında qurulmuşdur və bərnamə icraya qoyan Yeprım və başqa daşnaksıyon üzvlri­dirlər. (1288 ilındə). Təbriz Rusya çarı tərəfindən qarət olaraq sakıt oturmayır. Burada Seq­ətolislam məşrütə armanlarından müdafiə edir. Çox keçəmir ki Seqətolislamı da Rusya çarı tərəfindən e'dam edirlər (1290 ilındə). Xurafat o qədər şi'ə­liyə qarışıbdır ki Aşura günü şaxsey-vaxsey gedirlər, 1300 il öncə ölən Hüseynə ağlayırlar amma Seqətolislam və başqa 8 nəfərin başları dar ağacı üstündə olaraq onlara baxmırlar da!?

   Başqa fətənə "Cıloluq"­ faciəsidir. Erməni daşnaqları Osmanlı topraqlarından qovalandıqda güney Azərbaycana qaçmış və cinayət­lrinə burada davam etmişlər. Cıloluq cinayətlərindən 100 il keçmişsə də hələ onların çırkın cinaytləri ürəklərdən sılınmə­yıb. Təkəcə Urmiyyə­də 150 min insanı – uşaq, qadın və qocalara rəhm etmədən öldürmüşlər. Təkcə Urmiyə yox, başqa şəhərlərdə və kəndlərdə də bu cinayətlərə əl vurmuşlar. Əlbətdə bunların dalında dayanan Ingilis olmuş, 1296da başlayıb və neçə müddət davam edir. Nəhayətdə Osman qoşunu Azərbaycanı nəcat verir.

    Sörümçülük (iste'mar) Ingilis və Rusya qamətındə Iranı qarət etəmə­də Azərbaycanı tuşlamış, Masonlar zehnləri Farslaşdırmağa çalışdığı halda, erməni­ və kürd quruplarını sılahlandırır və Azərbaycan xalqı­nın canına salır.

   Daşnaksıyon partıyası 1890 ilındə böyük Ermənistan düzəltmək üçün Teflis­də, müsəlmanlarla savaşa hazırlanaraq onların topraqlarını ələ keçirmək hədəfilə yaranır. Əsraılı Felestin­də yaradan kimi. Hədəf bu bölgə­də xalqları bir-birıinin canına salmaq və öz ğarətinə davam etmək üçün meydan hazırlamaqdır.

   Tarix göstə­rir Gülüstan və Trkmənçay anlaşmalarından sonra Qafqaz Rusıyənın əlinə keçir. Bununla bərabr 1915dən Erməni və Asurular Azərbaycana köçürülür. Ruslar Qafqazı ələ alıb qırağa çəkildikdə, Ingilis tərəfindən Sərgord Kerası Urmu şəhərinə gəlir, o çalışır erməni­ləri Osman qoşununa qarşı birləşdirsin. Bu casus, Rus səfirliyilə danışır bəlkə Simitqü ilə erməni­ləri birləşdirsin. Bu yolda Fransız və Amerika da çoxlu sılahlar onların ıxtıyarında qoyur. Marşımun Simitəqü ilə birləşəməy­ə hazırlaşır və görüşür. Amma Simitqü Marşımona şək ilə toxunur və sonralar onu öldürür.

   Burada bunu da artırmaq lazımdır ki qüzey Azərbaycanda fitnələr hələ də davam tapır. Bugün Qarabağ məsələsi qalır. Tarixdə oxuyuruq hətta Ermənistan və Irvan xanlığı 400 il öncə­dən Iran Türk hakmiyyətlrinə bağlı bir xanlıq­ ıdı. İrvan xanları da tamamıylə Türklərdən olmuşdur. Bu topraqlarda başqa etniklər olursalar da qonaq kimi azadlıqda yaşayıb və hörmətlə yanaşmağı görmüşdülər. Qarabağ adı səlcüqlü tarix kitablarında oxunur.^[14]

   Ermənilər 159 gün Azərbaycanda qan tökmə və öldürmə­ləri davam edir və nəhayət Osman qoşununun gəlməsi və xalqın dayanışı bu qarəti dayandırır. 1297cı ilın Xordad ayında (17 jun 1918) Səlmas, Urmu və qalan şəhərlər də erməni­lərdən təmizələnir. Ama iste'mar Ermənistani yaratmadan əl çəkmir. Andranık Urmu gölünün güneyinə hucum fikərində­dir. Çalşır Xoy, Van, Irvan və Naxçıvanı bir-birinə tıkıb böyük Ermənistani yaratsın. 8 min qoşun ilə Xoy şəhərinə varıd olur. Amma xalqın muqavımətiylə üz-üzə gəlir. Qaçış yolunda çoxlu adamlar öldürür. Əhməd Kəsrəvi erməni­lərin Urmuda 150 min insanı öldürmədən yazır.^[15] (Urmiyyeh dər moharbeye aləmsuz)

   Ismail Simitqü faci'əsı yenə də Ingilis tpvtiə­si ilə başlanır. Ingilis ona Sərdar Nüsərt ləqəbi verir. Pul və silah verir. Urmıyə­ onun əlinə keçmək oğrunda işlər görür. Zyaəldovlə Urmu şəhəri­nin hakimi xalq tərəfindən sevilirdi, Ingilis çalışır onu işdən çıxarıb Urmunu Sımıquya tapşırsın. "Conbeşe melliye Kord" kitabında Ingilisin kurdustan ölkəsini yaratmağa olan marağını yazır. Bu maraq hələ də davam tapır. Simitqü da çalışır Ingilis marağını daha artırsın və ona yardımçı olsun. Simitqü Ingilisi numayəndə­si olan Vılson və Ser Pərsi Kaks ilə Uşnəviyyə­də görüşlər aparır (jan. 1921 və 19 ut 1921) bu görüşlər baş tapır.^[16] "Səlmas dər seyre tarix və fərhənge Azərbaycan" kitabında oxuyuruq: Simitqü 1919 / 1298 ilində Ingilis dövlətindən 250 min Lirə Esterling pul almış. Kolonel Lorəns Urmuya gəlmiş və Simitqü qoşununu tə'lim edir. Amerika da ona dayaq durur. Oxuyuruq Amerikali Misyo Molıyer Kürdləri sılahlandırmada Ingilisə yardımçı olur. (Urmiyə dər gozəre zəman). Bu kitab yazır ki Amerika mə'murları otomobilləri üstündə ulduzlu pərçəm vuraraq Kürdləri özlrinə çəkirlər. Simitqünün gördüyü cinaytlərə baxalım:
100 mın­dən artıq Urmu, Xoy və Səlmasda soyqırımı
Urmuda  1297 ilində qətl və qarətlər
Ləkistana hucum və qarət və öldürmə­lər
Yenə ləkistana hucum 19-27 Azər  1297də soyqırımı
Sultan Əhməd kəndinə hucum və qarət  27 Azər 1298

   Tarixdən onlarca Simitqünün Azərbaycana belə hucum və qarətlərini göstərmək olar. 80 neçə il bu cinaytlərdən keçibsə də unudulmayıb. Onlar Topraq-Qələ, Dıkalə, Xətaylu və dizədə sakınlə­şıb, fürsət əldə etdikləri zaman hucumlardan əl çəkmə­mişlər. Bu cinayətlərin hamısında Ingilis və başqa qərb ölkə­ləri­nin hımayə­sini yaddan çıxarmamalı­yıq.

   Ingilis bu qədər cinayətdən doymayıb, iş qabağa getmə­miş, Azərbaycan xalqı da armanlarından əl çəkmə­mişdir. Bu armanlar yolunda Təbrizdə Şeyx Məhəmməd Xiyabanı qalxır. Təbrizdə böyük bir qurultay qurulur, 150 min nəfər toplanır və Şeyx Məhəmməd Xıyabanı­dan himayə edir. Şeyx Məhəmməd Azərbaycan xalqı­nın asimilə olduğu və məşrütə qanunları icra olmadığını görür, aşağıdakı istək­ləri ortaya qoyur:

1) Demokratık hükümətin qurulması
2) Məşrütə inqilabı­nın ələ gətirdigi nailiyyət­lərin icra olunması
3) Ölkənin bağımsızlığı
4) Nasaleh adamların iş üstə olduğu ilə mubarizə
5) Bütün ölkə­də azadlıq
6) Gərçək məclisin qurulması
7) Demokratık azadlıqlar o cümlə­dən dil azadlığı^[17].

   Və nəhayətdə 17 Fərvərdin 1299da Azadıstan cumhürüsünü e'lan edir. Bu qıyam da vəhəşicə­sinə Ingilis hımayəsı olaraq yatırdılır. Fars dılı­nın rəsmi olması üçün hər bir azadlıq havası boğulmalı sayılır. Şeyx Məhəmməd Xiyabanı və tamam yoldaşları öldürülür. Altı ayda böyük işlər görülmüşdür. Bəldiyyə, nəzmiyyə, dar-alitam, dar-alecz, mədərsə­lər və çoxlu möəssisə­lər qürülmüşdü.

   Bundan bir az öncə, Azərbaycan demukrat firqəsi yaranmışdı. Burada Seyyid Həsən Təqi­zadə, Məhəmmədrza Musavat, Heydrxan Əmoğlu, Məhəmməd Əmin Rəsül­zadə, Məhəmmədəli Tərbiyət, Suleyman Mırza Iskəndəri, Mırza Məhmudxan (Məhmud Məhmud), Mırza Ismail Novbəri və Seyyid Məhəmməd Şəbüstəri (Əbulzıya), kimi xadmılərin himayəti ilə firqə ayaq tütmüşdür.^[18]

   Azərbaycan hüküməti 6 ay Şeyx Mohəmməd Xiyabanı əlində dolanır. Bu qıssa zamanda, Azərbaycanda böyük işlər görünür. Bu zaman Təbrizdə olan mədrəsə­lərin sayısı Tehrandan artıq­ ıdı. 30 mədrəsə bu zaman Təbrizdə çalışırdı. Mırza Həsn Rüşdiyyə, Məhəmədəli Tərbiyət, Siyyid Həsən Şərifzadə kimi pedaloglar fəalıyyət­lər göstə­rib, Azərbaycan Türk dili və kültürünün gəlişməsi oğrunda çalışırdılar. Fıyuzat, Nəcat, Iftixar, Hekmət, Şəms, Təməddün, Rüşdiyyə, Novbər və... mədrəsələri illər boyu Təbrizdə gənc­ləri dərsə-elmə maraqlandıran mədrəsələrin binövr­əsi o zaman qoyulmuşdur. Azərbaycanın muxtəlif şəhərlərdə bımaristanlar düzə­lir, teatər gurupları yaranır və musiqi verlişləri qurulur.

   Pul reformları icra olur və təmbr çap olur. Kıçık sənaye' ayaq tutur, qənd, corab, parça karxanaları yola duşur. Dar-alecz mərkəzi yaranır və orada şəhərin acız və qocaları saxlanılır. Dar-alməsakın yaranır və fəqir ailələr orda qalırlar. Əanə komisiyonu fəqir ailələr üçün yardım etmək məqsədilə yaranır. Təcəddüd, Azadıstan, Ədəb kimi dəyə­rli dərgilər meydana çıxır və bütün Iranda azadlıq düşüncəsini yaymağa çalışır. Mırza Təqi Rəf'ət, Məhəmmədəli Tərbiyət, Sə'id Səlması, Cə'fər Xamnei kimi böyük düşüncəli insanlar meydana çıxırlar.

   Şeyx Mohəmməd Xiyabanı bu az zamanda böyük xidmətlər yerinə yetirir. O, hər zaddan öncə, Azərbaycan iyalət və vilayət əncümənini qurur və bir parliman kimi işləyib təsmimlər tutur. Hətta Iran məclisin olmadığı zaman əcnəbi­lərlə mubarizə­də məclisin yerini tutur və 1919 mə'rüf qərardadı Vusuqodovlə ilə Ingilis- arasında pozmağı təsmim tutur.

   Şeyx Mohəmməd Xiyabanı «Təcəddüd» dərgi­sini yola salmaqla, xalqın oyanmasında böyük bir rol oyanır. Təqi Rəf'ət bu dərgi­ni dolandırır və yoldaşları Sə'id Səlması, Cə'fər Xamne­ay ilə birlikdə bütün Iran kültürünün və ədəbiyyatı­nın zəif­lənmiş kökünə zərbəə­lər vurur və yeni bir ədəbiyyat yaradır. Təcədüdlə bərabr neçə- neçə dərgi­lər Azərbaycanda yayılmağa başlayır. Bu dərgilərdən neçə­sini saymaq olar:

   Həşratolərz, Naleye Milət, Şuraye Iran, Iitthad, Bələdiyyə, Nəzəmiyyə, Əncümən və... Bu dərgilər 5000 dən artıq tirajda çap olub yayılırdı.

   Azərbaycan iyalət əncüməni mədərsə­lər qurmağa himmət göstə­rir. Təbrizdə Iranın birinci bimaristanı qurulur, birinci şəhrdarı- bələdiyyə qurulur, birinci şəhrbanı- nəzmiyyə qurulur, azüqə komisıyonu təşkil tapır, birinci dəfə olaraq maliyə komusıyonu qurulur. Nəhayətdə Vusüqoldovlə ilə mubarizə­də, Ingilis ilə qərardad pozulur.

   Xiyabanı milli və kıçık sənayə meydan açır, Azərbaycan şəhərləri arasında telgraf xəti çəkilir. Birinci qız mədərəsə­ləri açılır. Qocaları qorumaq üçün daralecz və fəqirləri qorumaq üçün daralmsakın açılır. Kömək­lik komusıyonu fəqirlərdən himayə üçün təşkil olunur. Nəhayətdə impiryalızm və bütün nökərlərilə bu qiyamı yatırtmaq üçün birlə­şir. Hələ altı ay Azadıstan hükümətindən keçmə­mişdi ki Xiyabanı öldürülür[13]. Qiyam liderləri­nin evləri talanır və bütün başçılar aradan götürülür və  Seyyid Xia, sonra Rzaxan üçün yol açılır.

   Rzaxan kudetası (1299), altı ay Şeyx Məhəmmədin qiyamı­nın yatırdılmasından keçmə­miş üz verir. Yenə Ingilis başda dayanıb. Bunlarla bərabr Ingilis masunlarıyla bərabr Fars dilini, Iranşəhri teorusunu yazırlar. Fars dili­nin rəsmi olmasını planlayırlar. Fars etniki üçün tarix lazımdır, ədəbiyyat lazımdır. Tarix yazılır, daha düzgün deyirsək tarix təhrif olur. Dünya irə­lə gedir, çap sənəti mıdana gəlməklə dünyada yüzlərcə, minlərcə kitablar çap ulub yayılır. Farsıca kitablar da meydan açır; ama bir dana Türkcə kitaba icazə verilmir. Ədəbiyyat Iranda sankı təkcə Fars dilində var-ımış. Yüzlərcə klasık şe'r kitabları yayılır, onlarda dərin təhriflər də gedir. Azərbaycan və Türk dunyası­nın böyük bilgin­ləri Fars olaraq tanıtdırılır. Əbü Nəsr Farabı, Ibn Sına, Əbu Reyhan Bırunı, və başqa alımlər Türk olaraq kimlik­ləri təorif ulunur və Fars kimi tanıtdırılır. Sankı Iran Farsların ölkə­si­dir. 2500 illik şahlıq tərifələnir. Azərbaycanın 7000 illik tarixi unudulur. Rzaşahin iş üstə gəlmə­sinə müqəddimə hazırlanır. Onun kabınəsı və baş vəziri Ingilis­dən dərs alır. Məhəmədəli Fürüği gəlir. Siyasət budur ki Iranda olan millət­lərdən ad çəkilmə­sin. Türkləri boğduqda qalan millətlərin də səsi çıxmayacağa inanıb Türk dilini əzirlər. Xalqını təhqir edirlər, tohin və tohmətlərlə sakıt etməyə çalışırlar. Türk dilini qədəğən edirlər. Baxın, utanmayaraq Məhmud Əfşar belə yazır:^[19]

«... Mən 5 dəqiqəlik Türk dilinin oyrənməsiylə hər bir mədrəsə və universitədə muxalifəm,  İstirəm Farsicani zorula, müftə və umumı şəkildə dərs verilsin və bu işin imkanları hazırlansin bəlkə 3 il ərzində bütün kütlə istisnasiz olaraq Farsicani bilsinlər" ...

   Bu satqın adamın hələ arzuları tükənmə­yib, Farsicanı Türk dilinin yerində oturtmaq üçün Azərbaycanlıların qabağa düşmələrini istəyir və belə davam edir:^[20]

"Bu iş hətmən gərək Azərbaycanlıların öz əliylə baş tutsun  Azərbaycanlılar gərək özləri qabağa düşüb milli(!?) dillərini yaysinlar bəlkə yavaş-yavaş Türki xarıcı dil olaraq aradan getsın…"

   Fars şü'übiyyə­si­nin uçuncu mərhələ­sində iste'marın nəzəriyyə­lərilə dıktatorluq qurulur, ondan öncə də masonrlar tərbiyə olmuşdur və 7 mason meydanı əldə etmişdir. Bu 7 mason: SEr Can Malkom / Ser Vılyam Cunz / Ser Runald Nıkolson / Ser Henri Ravlınson / Ser Edvard Braun / Ser Tumas Valker Arnold / Ser Edvard Denis Ras əl-ələ verib teorü düzəldirlər, arxiyzmi puflə­yıb Fars etnikinə tarix yazırlar, onları bir dövlət – bir millət adına modern bəzəyib, onlara qondarma tarix yazıb – əsil tarıxımızı təhrif edirlər; Iranda ğeyr-Fars melliyyət­ləri basıb əzirlər. Məhəmədəli Furuği bu işın modiriyyətini baş vəzir unvanı altında qəbül edir^[21] və kabınə­sı də tamam şovnistlərdən ibart­dır. Ancaq bunlar çalışırlar Türk millətindən hüküməti alaraq Türk milləti təhqir, tohin, təhdid və tüfəng ilə meydandan çıxardıb və Fars etnikini Irana qondarsınlar, Iranı Farsıstan (pərşin, pərs və...) Adlandırsınlar.

   Burada Məhmud Əfşar gəlir və 5 dəqiqə Türk kilası­nın dayir olmağına öz muxaliftını göstə­rir. İrəc Əfşar yazır:^[22] "Dərs kitablarinda gərək Türkləri və Türk sulalələrini vəhşi, mahacım, əcnəbi və işğalçı adlandıraq, hətta bu qouma ayid olan mirasi da necə olursa aradan aparaq". (Azərbaycan və zəban an, s312). Bunların atdığı addımlara diqqət buyursanız Azərbaycan və Türk xalqını necə asimilə olduğuna hərkət etdikləri gör­əbilirik.

   "Mostofi" Azərbaycan ustandarı olur, sərşumarını (insansaymanı) "xərşomarı" (eşşək sayma) adlandırır, mədərsə­lərdə Türkcə danışmağı öyrənvilərə və mə'əlim­lərə qədəğən edib, nə tohinlərlə işı qabağa aparır. "Mohseni" və onun dalıca "Zovqı" kimilər amuzeş və pərvərişə gəlib uşaqları nə tohinlərlə və tənbihlərlə incıdır. Nəhayət "Şeyxəlislamı" kimi xaeinlər, uşaqları ana atalarından alıb umumi Fars yerlərində saxlamaqla, anadıllərindən məhrüm etmək və bu ğeyr-insanı cinayətlərlə Farsıcanı uşaqlara öyrətmə­yi önrəl­əyir. Bugün həmin bu yolu Seyyid Cavad Təbatəbayı, Əli Murşidi zad , Həmid Əhmədi və başqa xaein­lər davam edirlər. Ancaq bunlarla Azərbaycana eşqi olanlar, xalqımızı sevən­lər də vardır. Amma baxın xain­lər naz və ne'mət içındə yaşayıb, iste'mardan dərs alıb, mal – dövlət tapırlar, amma xidmətə gələn­lər dustaqlarda, sürgunlərdə, qalırlar, işlərini əldə verib ğərib şəhərlərə köçməyə vadar olurlar. Bugün də belə­dir. Azərbaycan gənc­ləri – oalı təhsil alaraq əlləri qultuğunda qalıb ya başqa ölkə­lərə və ya başqa vilayətlərə köçmə məcbüriyyətində qalırlar. Bir haldakı Azərbaycan topraqlarını "Mənabe' təbii" unvanı altında başqa yerlərdən gələn məhacirlərə paylayırlar. Bu işlərdən kım­lər bəhər­əl­ənir?

Xidmət edənlər

   Əlbətdə dilimizə xidmət edənlər və xalqımıza ürək yandıran alımlərimiz az olmamış. Dilimizə xidmət edənlərin başında Əbureyhan Bırunı dayanır. Əbureyhan Bırunı bu gözəllik­lərə işarə etmiş və öz məhəbbətini aydınlaşdırmışdır. Sonra əski və klasık ədəbiyyatdan danışanda Zəməxşəri, Türkcə dıvan yaratmış, dilimizin gözəllik­lərini də açıqlamış, Ibən Mohənna da bu gözəllik­ləri üzə çıxarmış, sonra yüzlərcə şaırlərimiz 4cu yüzildən başlayaraq ən gözəl nümünə­ləri yaratmışlar bu arada Xacə Əhməd Fəqih, Ilyas-baba, Xacə Dohhanı, Xacə Əli Xarəzmı, Şeyx Ezəddın Həsənoğlu və yüzlərcə başqa şaırlərimiz. Əlbətə bunlarda olan düşüncə­ni dəy­ərləndirmə­lıiyik. Dili yasaq edənlər bu düşüncə­lərdən qorxurlar, yoxsa kitabdan çox kitab. Bunlar bugünə qədər Farabının – Türk fılsufun "Mədinə FazləƏ­sını Farsıcaya tərcümə­ləri­nin qarşını almışlar. Çünki burada düşüncə var. Burada insanıyyətdən danışılır.

   Yüzildən çoxdur ki masonlar və framasonrlər "Bir mmiiət – bir dil" unvanı adına Iranı bir adaya çevirib və Farsıcadan başqa dilləri yasaq edib bir dili- Fasıcanı kimlik simgə­sinə çevirmişlər.

   Pəhləvi rejimi iste'marın istə­yı və planlarıyla, tarixi yanlışlarla doldurmağa çalışmışlar. Türkləri alçaqlatmaqla bərabr Farsları şışırtmək gərək idı. Farsın tarixi bəlli olmadığı, çox yungul və zəif olduğu üçün ona yalanlar doldurmaqla tarix yazılmalı idı. Bu işı də iste'marın masonları asanlaşdırır. Rzaşah  dövrüdə Azərbaycana seçiln ustandarlar və təsmim tutanlar tamamılə satqınlarla seçilir.

   Farslara yeni bir tarix yazılır: başdan başa yanlış, yalan və Farsları şışırtmək. Kuruş kimdir? Darıvş kimdir? Həxamənişlər üçün tarix yaratmaq, Kuruşa "Mənşüre hüquqe bəşər"(?!) yazmaq, ona bir qəbir də seçmək! Bunların hamısı milllətin cibindən xərclhənir. Pasargadı Kuruş qəbri yaradırlar, Təxt Cəmşidi bəzəyirlər. Yüzlərcə yalanı bir - birinə toxuyurlar. Doğrudan tarixdə varımışlar? Bugun bu yalanlar uzə çıxır. Yalanlar bəlli olur.

   O biri tərəfdən Türkləri vəhşi, mahacım və geri qalmış göstəmələri tarixi əmdi sürtdə dəyişməkdən başqa bir zad deyildir. Bu da Irəc əfşarın sözüdür. O yazır: "Dərsi kitablarda bacardıqca Türkləri və Türk səlalə­lərini vəhşi, mahacım və biganə tanıtdırmaq gərəkdir!" (Həman kitab, s 421).

   Bu təsmimlər əsasında həqiqətləri ört – basdır edib, yalanları həqiqət yerinə qoymaqdır. İndı bu həqiqətləri tapmaq və yalanları sılmək bizim milli təklif­lərimizdən sayılır. Bunu bilirik Səlcoqlar, Elxanlilar, və tamam Türk sulalə­ləri Iranın və Islamın ən parlaq, qızıl ilə yazılan dövər­ləridir. Səlcoqlolar dövründən bugünümüzə qalan yüzlərcə böyük abıdə­lər vardır, yaratdıqları yollar, kərvansaralar, körpülər, məçidlər, mədrəsə­lər və başqa abıdə­lər hələ də istifadə olunur. Onların zamanında yüzlərcə alım, yüzlərcə təbib, yüzlərcə sənətkar yaşayıb – yaradıblar. Yüzlərcə kitab bütün sahə­lərdə yazılıbdır, istər tibb, nücum, tarix və başqa bilimlərdə kitablar yazılıb. Özəlliklə tarixi kitabların sayısı bu zaman daha çoxdur. Bu tarixi kitablarda tamamıylə Türklər tə'riflənib; yüzlərcə Farsıca söyləyən şaırlər, Türk şahları və sultanlarını mədh etmişlər. Bəs bunları niyə silib və yerinə yalan – palanları təbəliğ edirlər? Bugün də hələ tarixi təhrif etmək üçün çalışırlar. Yox etmə­yinə can atırlar. "Fərhad Həkim­zadə" kimi az deyildir. Fərhad Həkimzadə, Iran fərhənginın mössəsində mudir olaraq əlinə cərrahlıq tığını alıb, Ingilistanda kitabxanalarda və müzə­lərdə saxlanılan əlyazmalardan Türklər haqqında yazılan səfhələri kəsib yox edir! Niyə? Çünki bunlarda Türklər haqqında həqiqətlər yazılıb. Bu səfhələrdə Türklərin varlığı nə'riflənib. Türklərin bacarıqların, ağıllı olduqlarını və bu ölkəyə eidikləri xədmətləri yazılıb.

   Tariximiz təhrif olmuş, bu tarix çoxlu iste'mar əli – masonlar tərəfindən və onların qucağında tərbiyə olmuş satqınlar tərəfindən yazılmışdır. Ingilis ilk öncə tarixi Farsların nəf'inə yazmaq idı. Onlara bir nəjad (soy) yaratmaq idı. "Viktor Malt" aydıncasına yazır: "Biz Farslara Urupa millətlərinə qarışdırmarmalı­yıq. Belə demə­li­yik onlar (Farslar) Urupa ilə bir soydan­dırlar. Vıyen qurultayının qaydalarına görə belə göstərmə­li­yik onlar Aryayı nəjaddırlar". Maks Muller (1823 – 1900m) aryayı soyunun nəzəriyyə toxuyanı belə yazır: "Vaqeiyyət budur ki Iranda aryayı adında bir qoum yoxumuş və yoxdur. Çun tarix boyu heç bir sənəddə – Qacar dövərünə qədər arıya adlı bir qoum və sulalə­dən ad çəkılmə­yıbdır". İranşəhrı və Sasanıları Iranşəhrı adlandırmaq da "Rıçard Nelson Fray" tərəfindən güclənibdir.

   Aranskı sərahətlə yazır:^[23] "Irandan tarıxı və fərhəngi və dil sənədlərinin hamısı bunu göstərir ki Iran topraqlarında yaşayanlaın dili nə Ariyayi qurupuna ayiddır və nə də Indi-Urupa dillərinə^[24]". "Bugünə kimi də arıyaya inananlar hələ də bu movhum arıya qoumunun yurdunu – hədd və mərzini tə'in edə bilmə­mişlər"^[25].

   Əslındə də bu malıxolyayı fikirlər çoxları­nın fikrini dağıdıb, əslində 1787 ilındə Ser Vılyam Cunz Sanskırıt, Yunan, Latın və Alman dillərinin bənzərligindən buraya çatır ki bunların bir ortaq kökləri olmalı­dır. 1813 ilındə Tumas Yung bu dilləri Iindu-Urupayı adlandırdı. 1861cı ildə Maks Muller bu dillərdə danışanları Arıyayı adlandırdı. Ama arıyaya inananlar özlərini daha artıq itırdılər. Zovqa gəlib bu teorunu uzaltdılar. Bir sıra alımlər o cümləl­dən: J. S. Kenuk, D. S. Braiton, Gurdon Child, F. C. Hansen, Petter Jılız,  Joseph Arthur de Gobineau və başqaları elə əfsanələr düzəltdilər ki özlri­nin də gülmə­si gəlir. Gobineau nəjad bərtər – "üstun soy" teorusunu da yaratdı. O 1916cı ildə "20ci əsrin kökləri" kitabını yazaraq soy qonusunu ortaya qoydu və rasism fikirləri yarandı. O çalışdı dünya və tarixin ən böyük bilgin­ləri və səntkarlarını bu soya bağlayaraq bir hərəkət yaratsın. O cümlədən Iskəndər, Leonard Davınçı, Galılə, Volter, Lavaziye, və onlarca başqalarını bu listə artırdı. Almanlıları şışırdıb, Hıtlər kimi cinayətkarları bəşəriyyətin canına saldı. İranda da Rzaşah özünü elə itirdi ki Kirman Şəhərini haman German bilə­rək zovqundan bilmə­dilər neyləl­sinlər.

   Təkcə tarixi təhrif etəməgə kıfayətlənmə­dilər, bəlkə özlrinə tarix yaratmaq və cə'l etməyi də başladılar. "Pars", "Fars", "Fers", "Pers", "Persiya" və "Perşiya" adları varkən arıya adlı bir unvan yoxdur. Amma yüzlərcə kitab və məqalə­lər yazıldı bəlkə millətin beynini yalanlarla doldurub onları üstun bir soy bilsinlər. "Farsıye bastan" adlanan dili heç kim bilməyir. Bu Dr. Xanlərinin sözüdür^[26]. Zəbihollah Səfa da bu sözü qəbul edir.^[27] Tarixi yazanlar ibarətdirlər bunlardan:

Fray, Arthur Pope, Emanuel Ghristensen, Erich Friedeich Schmidt, David Stronach, Koch, Ghirschman və...

   Ferdınand YustI "əsas fIqho logat Iranı" kitabını yazır və Iranşəhri tezini ortaya atır. Fray 55 il Iranda qalaraq, SIA casusu olduğu bəllə­nir.^[28]

Azərbayvan Tarıxı

   Azərbaycan yer kürəsinin tarıxı baxımından insanların yaşayış yeri olmuşdur. Tarix göstərir ki arıyayılar bu topraqlara gəlmə­dən 3000 il oncə, Azərbaycanda mədəniyyət varıdı və hükümətlər yarada bilmişlər. Hurrı­lər, Arattı­lər, Gütti­lər, Urartular, Mannalar və . . . Bugünkü Azərbaycan Türklərinin əcdadı burada yaşayıb yaratmışlar, bunlara mahacır, mahacım demək olmaz. Bunu da artırmaq gərək ki Rzaşah dövründən Mahmud Əfşar və Irəc Əfşar çalışırlar Türklərin kökünü Iranda qazsınlar. İrəc utanmayaraq belə yol göstərir: ""Dərsi kitablarda bacardıqca Türkləri və Türk səlalə­lərini vəhşi, mahacım və biganə tanıtdırmaq gərəkdir!".^[29] (Azərbaycan və zəbane an, 312).

   Bir tərəfdən Türklərin əsərlərini yox etmək və bir tərəfdən də, görüdüyümüz kimi, tamamılə bu kitabların və həqiqət­lərin tərsinə çalışırlar Türkləri pisləsinlər. Farsları böyüdüb – yalançı mə'lumatı xalqin boğazına təpə­lər. Bugün mədərsə­lərdə – bizim uşaqların beyninə bu yalanları zorunan soxurlar. Radyo – televizyon 24 saat yanlış mə'lumatla xalqın fikrini – zehnini doldururlar, 24 saat xalqı bombaran kimi saldırırlar. Dərgi­lər, bütün medialarda bu yalanları paylaşırlar.

   Biz tarixdən həqiqətləri bilmək istə­yirik. Tarix gələ­cək üçün bir çırağ­dır. Onun işığını gələcəyə tutmalı­yıq. Gəl­əcə­yımızı onun işığında yaratmalı­yıq. Biz heç bir milləlt ilə nə düşmənligimiz var və nə də nifrrtlə toxunmağı bəgənirik.

   Farabı özü Türk olduğuna fəxr ilə toxunur və ömrünün sonuna qədər Türk papağını və geyimini əgnindən çıxarmayır. Farabı Islam dünyasının ilk fıləsufu və ikıncı mu'əlim olaraq adlanmışdır.

   Iranşəhrıilər Farabı­nı özlərindən bilirlər niyə bugünə kimi Farabı­nın "Mədinə Fazilə­"sini Farsıcaya tərcümə etmə­mişlər. Niyə? Çünki onda bunlara saRI yazılan bir zad yox! Hər nə var Türklərin tə'rifi­dir. Əlbətdə belə bir siyasət, başqa kitablara da aiddir; tarix Mubarəkşah çap olmur. Niyə? Çünki bu kitab başdan başa Türk dilini, Türk ədəbiyyatını, Türk şahlarını tə'rifləyir

   Əburıhan bırunı­nın əsl və nəsbini unudub özlərindən - fars sayırlar. Fars ənənə­lərini, dilini Əbureyhan dilicə oxumaqla çoxlu həqiqətlər açıqlanır. Əbureyhan bir Türk bilgini olaraq Fars dilini çox zəif və nataraz bir dil bilib, "Əlseydənə fı­ Tibb" kitabında yazır:^[32]

" والله لأَنْ أُهْجَى بالعربية أحبُّ إليَّ من أنْ أُمدح بالفارسية"^[31]

"Tanriya and olsun Ərəbcə mənə yamak demək Farsica Öyməkdən daha xoşdur".

   Eyni halda bu yalanı xalqın dilinə salıblar ki Əbureyhan Fars­dır!. Əbureyhan özü öz anadılını Xarəzm Türkcə­si bilir və onun üçün gözəl arzular dılə­yir.

   Davamında Farsıcanı və Ərbcəh­ni öyərnəməy­iə çalışdığından yazır:^[33]

"Bəs Ərəbcə və Farsicanı öyrənməyə başladım, onların hər birində taza öyrənmişəm, (Əlseydənə fi Tibb, s168), çətinliklə onları öyrəndin…" (haman, s 170-171).  

   Bə'li tamam Türk alım­lərini Fars bəzə­yib və bütün Iranlı vətndaşlarımıza Əbureyhan Bırunı, Ibn Sına, Farabı və başqa Türk bilgin­lərini Fars – Iranı dedikdə mənzürları Fars­dır – tanıtdırıblar. Balaca bir baxışla bu bılgın­lərin öz sözlərini oxuyanda Türk olduqlarını görürük. Bırunı – burun kəliməsindən gəlmiş, dəmağ mənasında. Bugün də Inçə Burun, Gen Burun və başqa burunlar – 20 dəmağə­dən artıq yerlərin adı belə gəlmiş. (Ləğtnamə Dehxoda, Dr. Mo'in).

   Əbureyhan Farsların bir sıra ənən­ələrinə də e'tiraz kimi toxunub, o cümlə­dən "Cəşne Sədə"yə işarə edir və Farsların bu mərasım üçün hayvanları, quşları odda yandırmalarına işarə edərək bir vəhşicəsinə ənənə olduğunu vurğulayır.^[34] Bırunı bu əsərində zərdüşti­lərə xıtab edə­rək bu işlərdən çəkinmə­lərini istəyir. Əbureyhan, Farsların öz məhrəmlərilə izdivac etmələrinə də işarə edir.^[35]

   Əbureyhan Bırunı, Farslardan əlavə Türklər haqqında dərin və düzgün məlumat verir. O, Xəzərlərin, Bulğarların və Savırlərin dilləri haqqında və Türkcə danışdıqları haqqında da mə'lumat verir. Bu həqiqət­lərə Yunan alımı olan Menander (342 – 291  Ir.ö.) Azərbaycanda yaşayan Türk qovumlarından: Savırlər, Xəzərlər və Oğuzlardan danışaraq, Bızansa qarşı savaşlarını açıqlayır.

   Ibn­ Sınanın da Türkcə əsəri öz zamanında yazılaraq bugün Misirdə Xədiviyə kitabxanasıında movcuddur. Bu əsər 4 səfəlik Sultanı qət'ində yazılan tibb haqqında bir əsərdir və Qanun əsərinın sonunda istinsax olmuşdur.

   Əbn Moqəffə', Zəkəriya Razı, Əbu Nuvas, və başqalarından heç bir yazı Fars dilində yoxdur. Amma necə bunları Fars bilgini tanıtdırırlar!? Eyni halda Fars ədəbiyyatını çox guclu və qədiməki tanıtdırırlar. Bunu da artırmalıyam Ferdovsi, Rudəki və Dəqiqi­lərin dunyaya gəlmə­sindən 200 il öncə bizim Azərbaycanda neçə - neçə Türkcə mohtəşəm əsərlər yazılıbdır. O cümlədən "Şan qızı", "Num bitik", "Xəzər lühə­ləri" və başqa əsərlər vardır. Amma Rzaşah iş üstə gəlmə­silə, bizlərə 7000 illik tarixi unutdürüb 2500 illik şahlığı beynimizə soxdülar. Bizlər də "Hun" xaqanlarını unutduq, yadımızdan çıxartdıq ki Səlcoqlular Urupanı da nökər kimi xidmətə tütmüşlar, Islam bayrağını qaldırmışlar. Unutmuşuq ki Alp Ərsəlan, Toğrul beyg, Şah Ismail, Nadırşah, Ağaməhəmmıdxan kimi şahlarımız, Abbas Mırza, Sətarxan, Şeyx Xiyabanı kimi igidlərimiz vardır. Bizlərə Türk olduğumuzu unutdurub, təhqir - tihin və alçaqlamalarla öz mənligimizdən, kimligimizdən ayırmışlar. Bugün dərs oxumuşlarımız ləhcə­lərini gizlə­dirlər, bu gözəllikdə dili – dilçıiləri eyirtdə qoyan dili boşlayıb əqim (sonsuz) bir dil olan Farsıca söyləməyə fəxr edirlər^[36]!? Indı bizdən Azəri olmağı istə­yirlər. Ancaq Azərbaycanlı, bir Türk kimi dunyaya gəlib, dünyada ədalət qurub, öz hükümətini almalı­dır.

   Bunlar Şahnamə­iı öz teorularina Əsas - "Rokn" – sayırlar, amma bu Şahnamə başdan başa insanıyyət­lə düşmənlik­dədir, bu əsərdə qadınlara pıs baxır soyçülüğü təbliğ edir və...

   Ferdovsiunun Şahnamə­si başdan-başa Türklərlə savaşmağı, Ərəblərlə düşmənliyi və Farsları yüksək bilməyi təbliğ edir. Ferdovsiyə heç kim tarixdə –"Həkim" ləqəbi verməmiş, ama keçən yüzildə onu həkim yerinə qaldırmışlar. Bu, necə Həkimdir ki hətha Iranı tanımayır. Baxın: Şahnamhədə Iran haradır? Ferdovsiunun tanıdığı Iranla tanış olaq: ilk öncə bilindirir zal bir noxoşdur və atası çölə atır bəlkə canivərlər yesinlər! Əlborz Hindustandadır, Mazəndəran Iranın cunubunda, Rum ölkə­si Məşriqdə qərar tapıb, Sərəxs Turanın sınırı tanınır. İran haradır ki Əlborz, Sıstan, Mazəndəran, Əhvaz, Kirman onda deyildirlər? İranlı­lar oralara qoşun çəkib almaq istə­yirlər. Firidun Irana gəlmək istə­yən zaman Xorasandan gəlib, Dəclə çayından keçib Irana çatır. Bu mə'lumata uymaq olarmı? Bunlar elmi baxışdır? Amma bunun qarşında Mahmud Kaşğərıinin – Türk bilginıinin mə'lumatı nə qədər düzgündür! Onun çəkdigi dünya xəritə­si­nin E'tibarı hələ də bugün dünya universitə­lərində bəhs olunur.

      Bilirik təqvim Türklərin yadəgarı­dır. On ikı il hər biri bir heyvan adıyla tanınır və Farsıca şe'rlərdə də buna işarələr vardır: sıçan - öküz / sığır - bars / qaflan - dovşan - nəhəng - ilan - at - qoyun - meymun / bıcın - toyuq - it - donquz.

Bunlar Türklərin yadəgarı­dır. İranda bu təqvim Rzaşah zamanına qədər dövlət idarə­lərində istifadə olunurdu. Rzaşahin iş üstə gəlmə­yilə tamam Türklərin əsərlərini aradan aparmağa çalışırlar və bu təqvimi də habelə.  

   Şovonistlər Türkləri alçaqlatmaq üçün Çin­dən Urupaya qədər uzanan böyük Imperaturu­nu pıslə­yirlər. Həqiqət budur ki bu sultanların tədbir və dərayət­ləri olmasaydı bu böyüklükdə Impraturluğu idarə etmək olmazdı. Amma bunu görün necə təhrif edirlər. (Azərbaycanda dil) kitabında yazır:^[37]

"Amma Səlcuq fatehləri cahıl və besavad idilər ki öz  qudrətlərini vəşiliklə əldə edib, çoxu Farsıca yazib oxumağı bilmirdilər!" Bu ifratçı nasıyonalıst­lər Farsıcanı bilmə­yi ölkə dolandırmağa bağlayırlar. Bir haldakı Türk dilində ölkə dolandırmaq üçün daha gözəl və elmi kitablar var. Nümün­əsi "Qutadğu Bilik" (Səadət elmi)­dir. Siyasətnamə kitabı Qutadğu Bilik kitabı­ndan alınaraq yazılmışdır.

   Farslar Səlcüqlulara, Elxanlilara nisbət nifrət yaratmadan bir - birilə rəqabət edirlər. Abbas Iqbal, Furuği, Bastanı Parızı, Əfşar(Mahmud və Irəc), və bir sıra manqurdlar: Kəsrəvi, Royahı, Kavə Bəyat və başqaları Türklərə qarşı dayanıb Ingilis və Rzaşahın istəyini yerinə yetirirlər. Ama tarixi qaynaqlar göstə­rir ki Türklər və Türk sulalələri nə qədər bu ölkəyə xidmət etmişlər. Təbəri, Yə'qubi, MUqəddəsi, Məs'udi, Ravəndı, Ibn Hoqəl, Ibn Fəqih, Ibn Əsir, Ibn Xəldun, Fəzl alah Rəşıdaddın Həmədanı, Cuveyni, Mırxund və başqaları. Elmi sahələrdə, sənət sahələrində və müxtəlif alanlarda gördükləri böyük işlərin izləri hələ də qalır və gəl­əcə­yimizə işıq saçır. Bunlardan əlavə klasık Fars ədəbiyyatı başdan başa – yüzdə 50 fayızı Türk sultanlarının mədhi ilə doludur.

   Türk sülalə­lrinə şovonistlərin bəslə­diyi nifərt, onların ovcunu açır və bəlləndirir ki nə qədər tarixdən xəbərsiz, və ya daha düzgün, tarixi dəyişməklə razılaşırlar. Ancaq bunlar günəş kimi daimi bulut altında qalmayacaq, gec ya tez xalqımız həqiqət­ləri bilir və öz varlığına, kimliyinə dönə­cəkdir.

Türklər 7000 il bu topraqlarda ev sahibi olaraq, bizi mahacır, mahacım və biganə sayırlar! Ərəb və Fars qaynaqlarında Türklərin haqqinda çoxlu sənədlər vardır. Sumer və Elamlar ardıca Azəbaycabda Hurrilər, Quttılər, Urartular, Sakalar, Mannalar və… mədəniyyətlərini qurub hakimiyyət əldə etmişlər. Azərbaycanda ilk hükümətlərdən ən azı 3000 il sonra Arıyayilar gəlmışlər, bunlar da Azərbaycana yol tapmamışlar. Haxamənışlər və Sasanılər heç zaman Azərbacana girəbilməmişlər.

   Iranda modern adlayaraq yaranan dövlət – Pəhləvi adyıla iş üstə gəlir və ikı əsas qonu üzəh­rində dayanır: biri Fars dilini əsas tutmaq, ikıncısı ğeyr Fars dilləri – özəlliklə Türk dilini məhv etmək. Məşrütə inqilabından bir zaman qabaqdan bunun üçün bərnamə­lər tökülür. Fars qovmunu hakim etmə­də Türk varlığını məhv etməklə imkanlı sayılır. Türk varlığını da yasaqlatmaq, təhrif etmək və xalqını təhqir, tohin gücünə sakıt etmə­ni bilmişlər. Onlar bir saat Türk klasının olmasına icazə verməmişlər, bircə kitabın Türkcə yazılmasına izin verməmişlər;

   Kəsrəvi Azəri dilini ixtira' edərək "Sir" ləqəbini Ingilis­dən alır. Rzaxan və kabınə­sı tərəfindən alqışlanır. Bugünə qədər bir cümlə, bir şe'r və bir kitab da bu dil üçün əldə edə bilmə­mişlər. Hər nə də örnək vermişlər bugün bilinir ki onlar Tat və Talış dilində olmuşlar və azəri adında bir dil yoxdur. Doğrudur tarixi varaqlayanda görürük Ingilis konsulu bu tezi əlinə alıb hər yanda yayır. Mılr unu yayır, mərtəzüy – Azərbaycan manqurdu fəransh­lı jyabr lazar tərəfindən və almanlı valtr bərünü tərəfindən alqışlanır. Unu "fız məşürt" və "rəsalə almanə" sayırlar. Pan Farslar özlərindən çıxırlar, sankı ətəm patladıblar?!

Rəzaşaə Azərbaycanı vIran quymada heç bir işdən əsirgəməh­di. Təbriz undan artıq əmartlər ləri yıxıb dağıtdı o cümlə dən: bağşmal, şəməs əlmarə, . . . Unun zəmanında azrrbaycandan surgun olanlar da çox oldular.

   Rzaşah zamanında, yüzlərcə səndlər əsasında,

• Türk dilində yazma yasaqlandı. Mədrəsələrdə mə'limlər eşigə atıldılar, uşaqlar zor altında Farsıca danışmağa məcbür qaldılar.
• Şəhərlərin, kəndlərin Türkcə adları dəyyşildi. Əlinizdə olan kitabda bu haqda səndləri görürsünüz.

   Rzaşah dövrü tükəndikdə, onu gənirən aparır da. Rzaşahin getmə­silə bir azadlıq havası əsir. Xalq öz istək­lərini dilə gətirir. Azərbaycan həmişəh­ki kimi Iran xalqlarına öncül olduğunu isbat edir və çox keçmə­dən öz milli hükümətini qurur, bəlkə başqa millətlər də oyanıb ona qatışsınlar və demokrası bütün bölgə­də yayılsın.

   Demokrat firqəsi necə yarandı?

   Bıldıgımız kimi, o zamanlar Iranda milli məsel­əsinə önəm verən Azərbaycan oldu. Dilini yasaq olmadan qurtarmağa qalxdı. Zorakilığa son qoymaq üçün öz milli hükümətini yaratmaq istədi. Pişəhvəri bu hərəkətin öncüsü oldu. Pişəvri ilə Şəbistəri arasında aparılan uzun danışıqlar və yazışmalardan sonra, firqə­ni qurmağa qərarlaşırlar və 1324cu ildə Demokrat Fieqəsi xalqın birligiylə yarandı. Şəbistərinin himmətiylə «Azərbaycan» ruznamə­sı, firqə­nin organı olur. Bütün Azərbaycan şəhərlərindən imzalar toplanıb və müraci'ətnamə qarşılanır. Az bir zamanda minlərcə imza toplandı. Firqə işə başlır və pişəhvəri odlu məqalələri və görüşlərilə ona rəhbərlik edir.

   Firqə­nin müraci'ət namhəsı 12 Şəhrivərdə yazılır.

   12 şəhrivərin müraci'ət namhəsı 12 maddə­dən ibarət­ ıdı. Qıssaca bu on ikı maddə bunlarıdı:

1) Iranın istiqlal və təmamıyyətini saxlamaqla bərabr Azərbaycan xalqına daxili azadlıq və mədəni muxtariyyət.
2) Iyalət və vəlayt əncümən­lərini intixab edib, bu əncümən­lər fərhəng, behdaşt və iqtisad sahə­sındə fə'aliyyət göstərmək.
3) Azərbaycanın ibtidayi məktəb­lərində üç klasa qədər, dərslər fəqət Azərbaycan Türk dilində aparılmalıdır və üç klasdan yuxarı, dövlət dili olmaq üzərə Fars dili, Azərbaycan dililə yanaşı tədris edilməli­dir.
4) Azərbaycan demokrat firqə­si sənay və fabrıkaların genişlənmə­sinə çalışacaq.
5) Demokrat firqə­sinin əsas məqsədlərindən biri Azərbaycan şəhərləri­nin abadlaşdırmasıdır.
6) Ticarətin gənişlənməsi çox lazm və ciddi məsel­əlrədən­dir.
7) Firqə sə'y edə­cəkdir kəndlilərin ehtiyaclarini tə'min etmək üçün əsaslı qədəmlər götürsün.
8) Demokrat firqə­si­nin önəmli vəzifə­lərindən biri iş­sizlik­lə mubarizə etmək­dir.
9) Intixabat qanununda Azərbaycanın haqqinda böyük zülm edilmişdir Azərbaycan demokrat firqəh­si sə'y edə­cək Azərbaycan nufusuna nisbət vəkil intixab etmə­gə haqqı olsun.
10) Azərbaycan demokrat firqəh­si fəsad, moxtəlis və rüşvə alan şəxs­lərilə ciddi mubarizə edə­cək.
11) Azərbaycandan alınan vergi­lərin yarısından yuxarısı Azərbaycanın öz ehtiyaclarına sərf edilsin.
12) Azərbaycan demokrat firqə­si bütün demokratık dovlət­lər, özəlliklə muttəfiq­lərlə dostluq saxlamaq tərəfdarı­dır.^[38]

   Bu müracitnamədən sonra, şəhərlər və kəndlərdə cəmat dəstə - dəstə yığılıb firqənin şo'bəsini təşəkil verdilər. Duşmanlar da sakıt oturmayıb, xalq arasında fitnə yaratmağa çalışırlar.

   Durum sabt qalabilməzdı. Fərqə bunu anır ki daha quruluş dör­əsi qurtarıb və əməl dörəsi başlanıbdır. Firqə, siyasi qudərti ələ gətirmək üçün mubarizə­ni şidətləndirir. Aban ayında Təbrizdə 150 min nəfərlik toplanan umumi mıtıng qurulur və burada 700 nəfər numayəndə seçilir və bu nəmayndh­lər dovlət təkil verirlər.

   Milli hükümət işə başlır və çoxlu xidmət­lər göstəh­rir^[39]. Bir il davam tapdığı bu milli hukümət, Pəhləvi dörünün 50 illik işlərini bir ildə görmüşdür.

   Bu zəman ana dilimizdə 8 gündə­lik dərgi, unlarca həfətəh­lik və aylıq məcəlh­lər çıxır^[40]. Siyasi ədəbiyyat böyük naelit­lər ələ gətirmiş və xalqın istək­lərini mətərh edə bılmışdır. Bu bir ildə yüzlərcə Türki kitablar çap olur.

   Pişəhvəri 21 azəri yaratdı. Yaşayışyıla hamı tanışdır. Ancaq bu bir ildə Türkcə mizə siyasi bir ədəbiyyat yarada bıldı. Pişəvrinin ənqlabı yazıları və udlu çıxışları, Azərbaycan nəsər ədəbiyyatında gözəh­l nəmünəlrədən­dir. Pişəh­üri Azərbaycan ədəbiyyatında, siyasi bölümün ədəbiyyatında məhmdamın rəsul­zadh­nın, şəhid səqəalaslam, şəhid şeyx məhəmməd xyabanı­nın yaratdığı ədəbiyyatın davamçı­sı dır.

   Ancaq firqəni boğmaq üçün Şorəvi və Amrika əl-bir olur. 25000 insan e'dam olur, qaçaq duşur, sürgün olur; e'dam olanlar arasında tanınmış böyük şaırlərimiz və dövlət adamları vardır.

   21 azərdən sonra Azərbaycanda bütün Türkcə kitabları yandırdılar. Bu hərkət mə'nəvi soyqırımıdır. Bu da tarixdə böyük bir cinayətdır. Türkü dili yenə yasaq olur. Mədrəsə­lərdə Türkcə danışan uşaqlar cərimə olurlar. Bu işlər genosayd deyil – bəs nə­dir?

   21 azərdən sonra Azərbaycanda yaradılan sıxıntı – boğuntu dünyada taysız bir hadısə­dir. Tamam faşıstlərin üzünu ağardır. Ancaq yenə də Azərbaycan xalqı öz dayanışına davam edir. Elitlər – şaırlər, yazıçılar və sənətkarlar əsərlər yaradıb xalq içındə yaya bilmədikləri üçün sandıqlara yığırlar. Sandıq ədəbiyyatımız çox zəngin və tarixi sənəd kimi tanınır. Bu sandıqlar 1357cı ildə açıldı və bir sıra əsərlər də yayıldı.

   Taəsüf buradadır ki 1357dən sonra haman şah sistemi davam etmədədi. Yavaş – yavaş haman siyasət Azərbaycan haqqında güclənmişdir və taəsüflə şah bacarmayan siyasətləri Cümhüri Islamı bacarır. Hədəfləri bugün Azərbaycanı yox etmək, xalqını tamamıyla asimilə etmək və Azərbaycanı Türklərdən boşaltmaq­dır. Nədəni də bəllidir. Azərbaycan öz haqqini əldə etmək istəyir. Bugün Urmu dəryaçası­nın qurudulması da həmin siyasətin əsasında irə­lı surulur. Azərbaycanı boşaltmaq, olursa da Kürdləri buralarda yerləşdirmək. Bunun  nədəni nədir? Türk dunyasi arasinda ara açmaq. Azərbaycan ilə Türkiyyə arasinda Kurdləri yerləşdirməklə iki millət kimi ayrı düşən bir millətə birləşmək imkanı verməmək! Bu siyasətə də diqqət yetirmə­li­yik.

   Pəhələvi rəjimi və Islamı Cümhürüsü bir siyasəti irəlı aparmışlar. Rzaşah və Məhəmmədrzaşah bacarmayan işləri Cümhüri Islamı bacarır. Hədəf bəlli­dir: Azərbaycanı yox etmək! Dilini Farslaşdırmaq! Bunun üçün mədərsə­lərdə Türk dilinə yer verməmək, Fars dilini zorla olursa da yeritmək, mədrəsə­lərdə, idarə­lərdə Fars dilində icbarı sürətdə danışmaq və işəltmək, şəhərlərin Türk adlarını dəyyşib Farsıca qondarma adlar qoymaq, Farsları Azərbaycana hakim seçib öz əhalısını dağıtmaq, bekarçilıq yaratmaqla gəncləri Azərbaycandan çıxarmaq, Azərbaycanı geri saxlamaq, mə'dənlərini boşaltmaq, nəhayətdə hədəfə çatmadıqda Urmu dəryaçasını qurutmaqla bütün Azərbaycan xalqını öz evindən – eşigindən uzaq salmaq və Iranın başa-başında dağıtmaq. Bunların hamısını görmüşlər. Nəzərə belə gəlir Urmu dəryaçasını qurutmaqla son hədəfə çatacaqlar!?

   Əzizəlrim bugün biz hər bir zaddan artıq milli şü'ürümüzün yükəskliyinə çalışmalı­yıq. Milli şüəürü da dılımızı, tarıxımızı, ədəbyyatımızı, topraqlarımızı və iqtəsadıyyatımızı əldə etməklə ələ gətirə bil­ərik. Bugün birləşəmə günüdür. Milli varlığımızın binövr­əsinə əl tapmaq günüdür. Biz hər nə çəkirik bu 100 ildə – 150 ildən ğələt Irançılıqdan – Iranı Fars ilə bir bilməkdən çəkmişik. Bu da yanlış bir ideoloji və teorulardan meydana gəlmişdir. Masonlar, onların nökərləri və siyasəti irə­lı aparanları Iranı və Azərbaycanı bugünə gətirib yetiriblər. Bugün də haman siyasəti, ancaq çox ağır bir durumda irə­lı aparırlar. Azərbaycanın topraqlarında mahacırlərin yerləşdirmə­si, coğrafı adların dəyışdirilməsi, Azərbaycanda Urmu gölünü qurutma, yatırım yatırtmamaq, və belə belə addımlar Azərbaycan xalqı­nın yox edilmə­sinə çatmağa sarı gedir. Çalışılır bizim milli şü'ürümüzü aradan aparsınlar. Buna müvəffəq olursalar, hədəfə çatmış sayılırlar. Bunların hədəfi budur bizi Türklüyümüzdən ayırsınlar, bizi Farslaşdırsınlar, başı aşağı və alçaq adamlara çevirib – rahat xayal ilə qarət etsinlər.

   Urmu dəryaça­sını qurutmaq istə­yirlər. Bu siyasət şah dövründə planlaşıb və bugün icraya qoyulur. "Setade Ehya" düzə­linir, bunun üçün alınan budcələr başqa yerlərdə xərclənir. Azərbaycanın qabaqkı ustandarları o cümlə­dən Sobhan­allahı ilə Əbduləlı­zadə döktür Vilayəti­dən rivayət edirlər ki demişdir: "Azərbaycanda yatırım olmamalı­dır; çünki Azərbaycan əvvəl - axırı Irandan ayrılacaq və bu sərmayə­lər Irana qalmayacaq".^[41] Görürsünüz bunlar bizdən öncə Azərbaycanı ayırmışlar, parçalamışlar, əslində "Təcziyətələb" bunlardır. Urmu dəryaçasının qurudulması 40 – 50 il bundan öncədən başlanmış və bu illərdə daha gərgin sürətdə davam edilir. Beləliklə, duz fırtınası yoldadır. Buradan milyonlar ton oranıyom istixrac olabilər. Amma, bunu da bilməliyik: keçən illərdə Urmu dəryaçasına tökülən çaylar yolunda 103 sədd düzəltmişlər. 103 sədd! Çox yerlərdə bu çayların yanında talab (batlaqliq) düzəldiblər, biri "Qışlaq" talabı Qışlaq kəndinin yanında və birinə də Kürd adı qoymuşlar: "Kanı burazan"!. Burada ikı yanlış iş görülüb. 1) Kurdlərə sənəd düzəltmək, 2) Urmu dəryaçasını qurutmaq. Daha başqa bir söz; Urmu dəryaçası­nın Artmıya yetişdirməni yola salırsaq ildə 200 min ton artmya əldə etmək olur. Kılosu 100 dollar hesablasaq, buradan əldə edilən gəlir, neft gəlirindən az deyildir. Bir mılyon və bir yarım mılyon işçi üçün iş yaranır. Xalqımızın bekarçilıq problemi də həll olur.

   Azərbaycanın qızılı, mısı, ruyu istixrac olur, qarət olur. Azərbaycandan eşigə çıxır. Ondan heç bir zad Azərbaycana qalmır.

   Urmu dəryaça­sı­nın qurutması şah dövründə planlaşıb, amma bugün icra olur. 1357 cı ildən sonra Azərbaycanla bir ögey uşaq kimi davranıblar. Dr. Vilayətı rahatlıqla deyir Azərbaycanda yatırım qurmaq – sərmayə yatırma olmasın! Nədəni də budur ki: "Azərbaycan – əvvəl-axirdə Irandan ayrılacaqdır. Onda sərmayalar Azərbaycana çatar"!

   Iste'mar (Sömürgəçilik) və dıktatorluq əlilə Azərbaycana yazılan tərhlər hayata keçirilir və bu nəqşə­lər hələ də davam edir. Bugün Urmu dəyaçası bu nəqşə­lərin içındə icra olmadadır. Bizim də əsas istəyimiz: Urmu (dəryaçanın) gölünün canlanması meydandadır. Bu dəryaçanın qurumasıyla, 20 mılyon insanın hayat yerini – çevrəsini bələ­yir. Duz fırtınası yayılır. Azərbaycanlılar köçməyə ya ölməyə məcbür qalırlar. Bu dəryaça qəsdi olaraq quruldulmağa yönəlir. Amma bunu bilirik Urmu dəryaçası canlana bilər. 1350cı illərdə Urmunun qurutma tasarı ortaya çixmiş, bir sıra elmi unvanında yanlış məqalələr yazılır. Bugün belə məqalələr, Azərbaycan xalqını umudsuz etmə hədəfiylə yayılır. "Setade Ehyaye Dəryaçe" (Göl Bərpası Qərargahı) adlanaraq, yerli – Azərbaycanlı bir uzmana yol verilməmişdir. Azərbaycanda dəyərli bilim adamlarımız və uzmanlarımız, eyni halda bilimyurdu olduğu halda – milli məsələ adlandıraraq Iran mərkəzi bilimyurdlarında test etməyi ortaya qoymüşlar! Məsələ məntiqi deyildir.

   Bugün rəsmi amarlardan aldığımız mə'lumat bunu göstəiır: Urmuya tökülən çayların suyundan neçə sun'i Göllər və sədlər düzəltmişlər. Sədlər aşıb daşır ama Urmuya boşlamayırlar. Su hədərə gedir, hətta əkin yerləri də batlağa çevrilir. Bunun hədəfi nədir? Yenə rəsmi statistikalara görə Urmu gölünün hovzə­sində 3000 ta 30 min qanunsuz quyular vurulmuş. Bunların qabağını dövlət almaldır! Ama bu neçə ildə oturub baxıbdır. Bir addım bu yolda götürmə­yibdir. Sular israf olunur, kənd təsərrüfatı torpaqları qeyri-elmi artır, lazım olmayan məhsullar becərilir və yeni suvarma prinsiplərindən istifadə etmək əvəzinə, suyu çölə verirlər. Bugün dağların dalında əkin yerləri – sənədsiz bir sıralara verib sənəd və bıtık verirlər. Belə işlərə qarşı fəlakətin yaranması təbiidir. Bu gün biz belə bir faciənin şahidi oluruq.

   Səmt Nazirliyi bölgənin quraqlığına önəm vermək əvəzinə göldə olan duzların istehsalını planlaşdırır. Utanmayaraq deyir: Bu dəryaçanın qazıntılarını çıxarmaqla Iran milyonlarla dollarlıq idxaldan xilas olur. Ama bunu bilmir ki Urmu dəryaçası qurumaqla ən azı 20 mılyon insanın hayatı yox olur. Azərbaycanlıların əkin yerləri yox olur, tarlalar - bağlar quruyur. Azərbaycan xalqı isə bir tikə çörək üçün didərgin düşür. Şübhə yoxdur ki, hakimiyyətin bundan başqa məqsədi yoxdur. Ama Amma Azərbaycan xalqı öz texniki və bilikli mütəxəssislərinə malik olmaqla bu fəlakətin qarşısını ala bilər. Dəryaçanı (Gölü) bir neçə il ərzində asanlıqla bərpa etmək olar. Səhlənkarlıq etməsək, yaxın 10 ildə gölün son 50 ildəki vəziyyətinə qayıda bilərik.

   Urmiya gölünün qurudulması siyasi plana əsaslanır.

Şübhə yoxdur ki, şovinistlərin fikrincə, bir tərəfdən Azərbaycan millətini məhv etmək, digər tərəfdən isə bu torpağı müharibəsiz zəbt etmək, onların gözlərini yummuşdur. Bu fikirlər xam təxəyyüldən başqa bir şey deyil. Məltimiz oyanır; tamam faciəni görür və bunun qarşında öz xadımlərinə, öz uzmanlarına arxalanır. Doğrudur, bu göl qiymətli minerallarla doludur, ancaq Amma biz bilirik ki, daha qiymətli olan bölgənin insanları və insan resurslarıdır. Bu, digər sərvətlərdən daha vacib olan bir sərvətdir. "El bir olsa dağ oynadar yerindən – söz bir olsa zərbi kərə­n sındırar".

   İldə 200 min ton artemiya istehsal etmək olur. Bir mılyon – bir mılyon yarım işçı bekarçilıqdan qurtulur.

   Samt təşkilatının müavini həyasızcasına yazır: "Urmiya gölünün quruması ilə faydalı qazıntıların çıxarılması üçün yaxşı fürsətdir". Ardıca deyir: Burada 50 milyard ton mineral duzla İranın ən böyük mədəni hesab olunur və Sodiom, Potasıom, Mənyəziom, Yod, Kadımıom və Vanadıom kimi 20-dən çox növ faydalı qazıntılar çıxarıla bilər. Bu nazirliyin müavini deyir: 200 min ton Sulfat Potasıom, 50 min ton Sulfat de Sud, 2 min tən Kloror Mənyəziom çıxarılaraq Iran bu materyalların vard etəməyindən ehtiyacsiz olur. Görün bu gölü qurutmaq üçün nə planları var! Amma buna diqqət etəmyirlər ki Azərbaycana nə zərrlər vura bilir. Onlar üçün fərqi yoxdur. Qoy 20 milyon insan miqrasiya etsin, xərçəngə tutulsun və ölsün. Hələ Oranıom çıxarılmasından danışmırıq. Məntiqlə yanaşsaq, bu göl (dəryaça) zəngin gəlir mənbəyi ola bilər. Düzgün dizayn ilə bu göl Artemia yetişdirmək üçün istifadə edilə bilər. Ən azı 200 min ton artemia hər kılosu 100 – 150 dollar olaraq gəliri neftdən az deyildir. Eyni halda bir milyon bir milyon 500 min kışı üçün də iş yarana bilər. Habelə əkinçilik, öz yerində qalar. Göl Bərpası Qərargahı üçün yerli uzmanlar vardır, bu qərarqah heç bir yerli ekspert yoxdur. Bu halları araşdırmaq üçün Şərqi və Qərbi Azərbaycandan və regiondakı universitetlərdən mütəxəssis yoxdur, bunun üçün təkcə Tehran və mərkəzi əyalətlərdən bütün mütəxəssislər seçilmiş və onların qərarları qəbul edilmişdir. Bu onu göstərir ki, qanuna və xalqın iradəsinə zidd nəsə edilir, səhv qərarları göstərir. Sabah xiyanətlər üzə çıxanda, xiyanətdən söhbət gedəndə; onların ətəyini tutur. Millətimiz xəbərdardır. Məltimiz də uyanmalıdır. Bugün Azərbaycanın oyanış zamanı­dır. "Urmu dəryaçası susuzdu – Azərbaycan oyanmasa udüzədü."

   Bugün 15000 mılyard tuman həzinə edərək, 450 min hektar quru yer əl üstundə qalıb. Urmu gölünün bərpası pul yerinə düşüncə tələb edir. Yerli uzmanlardan yararlanaraq bu göl başdan dirilər. Ama nə yerli uzmanlardan xəbər var və nə də əkinçilərə əkin usulunu öyərətmə­dən xəbər! Bu göstə­rir ki oğurlamalar, mıdandadır. Boş sözlər bizə çatdırırlar, Gölü canlandırmaq əvəzinə onu qurutmağa vaxt sərf edirlər. Bu, oğurluqların davam etdiyini göstərir.Daha sakıt oturmaq vaxtı deyil.

   Eldar Güneyli bəy illər çalışıb və Azərbaycanda olan xiyanətlərin sənədlərini toplayıb. Bu iş çox gərəkli bir iş olmuşdur, sevindirici haldır ki Eldar bəyin zəhmətləri öz yerini alır və xalqımız dəyərli bir bitik kimi bu kitabı əldə edə­cək və düşmən siyasətlrinə tanış olaraq uymayacaq. Yeri var dərin təşəkkürlərimi bildirib və oxucuları bu kitabın diqqətlə oxumasını önərləy­im.

 

Qaynaqlar:

---

---

---

 

          Pəhələvi sülaləsi ilə İran İslam Cumhuriyətinin soyırımı və cinayətləri

 

     İran coğrafiyasında min illərlə davam edən türklərin hakmimiyyəti türk qacar ​​oğuz sülaləsi çökdürüldükdən sonra şüubiyyə şiəçiliyinə əsaslanan, iran məkəzli, ırqçı fars düşüncəli elit(seçkin) təbəqəsi birinci Pəhləvi sülaləsini hakimiyyətə gətirdilər. O çağdan başlanaraq bu günki "iran" adlanan ölkədə anti türk projəsi rəsmi dövlət səviyyəsində həyata geçirilməkdədi. Əlbətdə bu projə masonlarla Framasiyonlar tərəfindən gizli şəkildə farsçılığı gündəmə gətirdilər. Bu türklərə qarşı şəxsiyyətlər Qacar sülaləsinin özəlliklə Abas mirza çagından gəncləri eyitim(təhsil) almağa avropaya göndərilməsi, hakimiyyətə sızdırılmışdılar. Türk Qacarlar sülaləsinin bu dövründən etibarən türk mərkəzli düşüncə sistiminin yer boşluğunda, Seyid Əliağa Yəzdi ilə onun terrorist oğlu seyid Ziya Təbatəbai ^[۱] kimiləri Məhəmədəli şahın öz əli ilə hakimiyyətə gətirilmişdir.
 

İran mərkəzli ırqçı pan farsiszm məkətəbinin düşüncə sistimi;

     „Fars olmayan xalqlarını fars dil-mədənitində əritmək (asimilasiyon), fars ideoloji egetim (təhəsil) ilə beyinlərin yuyulması (elinasiyon, özünə yadırğamış) ırqçı eyni zamanda faşisti bir düşüncə sayılmaqda dır. Zorla fars olmayan xalqların məcəburi inteqərasiyası (birləşəməsi) şəübiə şiəsinə əsaslanan bir məməlkət (iran, fars mərkəzli), bir xalq, habelə bir hüveyətlə bir dil yaratmaq, nəticə ətıbarı fars olmayan xalqları soqırıma məruz qoyulması bütünlüklə panirançıların iran mərkəzli ırqçı pan farsiszm məkətəbinin düşüncə sistimi“ demək dir.

    1292 -ci hicəri günş ili xarici müstəməlkəçilrə bağlı eləcə də nəfüzlü şəxəslərdən ibart Ərdəşir Ripor(çi), Seyed Ziya Təbatəbai habelə ən məşhurlarından ingılıs müstəməlkə masonlar lojasına bağlı olan Məhəməd Əli Firuği kimilərin həmayələri ilə müəssis məclisində qacar sülaləsinin dağılması elan olundu. Rza Mirpənc kimi tanınan Rza Palani, savadsız bir şəxsiyyət 25.10.1292-ci hicri günəş ilində ingəlis jenerali Edəmond İronsayd tərfindən qazax quşunlarının kumandanı təiin edildi. İkı ay sunra, ۳ mart 1292-ci il dövəlt çevərilişində onun komandanlığı altında olan qazax qoşunları tehərani ələ keçirdilər. O çağdan ölkənin, taxtına oturub, idarəçilik cilovu „Pəhləvi şaəlığı“ adı altında iran adlanan dövəlt ona hualə edildi.

          Yuxarıda vurğulanan iran mərkəzli şəübiə şiəçiliyinə əsaslanan ırqçı fars elit (seçgin) təbəqə, pəhləvi sülaləsinin fundasiunun quranlar oldular. Bu inglis müstəmləkəçi massonlara bağlı satqınlar savadsız Rza Mirpənci şah taxtına oturduqdan sonra, Azərbaycan türk xalqına qarşı inglis müstəmləkə dövləti tərəfindən çizildiyi plan, aşağıda adları çəkilən satqın massonla framasiyon lojlarına bağlı olan şəxsiyyətlər vasitəsi ilə dövlät siyasətini Rza Mirpəncin əli ilə yürütdülər:

Tanınmış tarıxçı şəxəsit Məlik Əlmütəkəlmin (vaez) (framasioner), Seyid Cəmal Əldın İsfahani (vaez) Məhəmməd Əli Cəmalzadənin atası (framasioner), Seyid Həsən Təqizadə(masun lojların ömürlük ustası), Əbülhəsən Pırnia (framasioner), Hüseyin Səmii (framasioner), Hüseyinquli Xan Nəvab (britaniya vətəndaşı „masson“), Mirza Davud Xan(framasionr), Seyid Əbdolrəhim Xəlxali (framasioner), Seyid Məhəmməd Rza Musavat Şirazi (masson - massonların azadlıq, bərabrlik, qardaşlıq mənasını verən şuarı həmişə qəzetinin manşetində olub.) Mirza Süleyman Meykədə (framasioner), İbrahim Həkimi (framasioner), Seyid Cəlil Ərdəbili (şübəhəli şəxsiyyət), Hac Mirza İbrahim-Nüsərt Əlsəltənə, Mirza Cəhangir Xan (suur israfil qəzetinin baş direkətörü) Əli Əkbər Dəhxoda (framasioner), Məhəmədəli firuği (masson), Mahmud Əfşar Yəzədi(framasioner), Məlekalşüəra adı ilə tanınan Məhəmədtəqi Bahar (masson), Taqi Əranı, Əhməd Qəvam (qavaməlsəltənə), onun qardaşı Mirzahəsən Visuqi (visuqaldolə), Əhməd Kəsrəvi habelə ayrıları…

     Avropada, özəlliklə İngilislə Almaniyada daha çoxlu adları gedən eləcə də ayrı tələbələr massonlarla framasionlar tərəfindən məqsədli şəkildə cəzb olunular. Türkə qarşı düşüncə eytimi aldılar. Bu türkə qarşı, şübiyyə şiəçiliyinə əsaslanan, iran məkəzli seçkin(elit), fars faşistilə irqçı siyasəti bu günki "iran" adlanan ölkədə Rza Mirpəncin əmri ilə başlayıb habelə Məhəmməd Ali Firuği vasitəsilə "İran dil qurumu" adlı kompleksi yaratdılar.  25 nəfərə yaxın, yuxarıda adları vurğulanan türkə qarşı şəxsiyyətləri bu kompleksdə bir yerə topladılar. Bu iran mərkəzli (Türkə qarşı) irançılar, ırqıçı fars düşüncısini (Teorusunu) yaymağa başladılar. Habelə təşəbbüsdə sapı özümüzdən olan Əhməd Kəsrəvi kimi balta, kompleksin başında gedənlərin birisi olmuşdu. Əhməd Kəsrəvi iranda yaşayan Azərbaycanlı türk soylu xalqları qondarma Ariyayı köklü adlandırdı. Onun "Azəri" adlı bir qolu tanıtdırıbla, Azərbaycan türk tarixini təhrif etməyə başladı. Massonlar tərəfindən diktə olunmuş, Əhməd kəsrəvinin vasitəsilə ortaya qoyulmuş, Azərbaycana yeni tarix yaratdılar. Bu yalan habelə əsassız tarixi teorunu, dərslik kitablarında yerləşdirdilər. Azərbaycan xalqını öz tarixindən caydırmağa başladılar. Fars ırqçı siyasətin əsas amacı indiki iran adlanan ölkədə yaşayan türk budunu(xalqını) öz yaşadığı coğrafiyasından silib yox etmək idi. Bu düşüncəni toplumun beyninə yeritmək üçün, gərəkirdi: Azərbaycalıya yeni tarix yazılsın, köklə soyunu türklərdən ayırıb „Azər“ adlandırmaqla fars kökənli bir xalq kimi tanıtdırsınılar.

     Yuxarıda vurğulanan siyasəti yürütmək üçün, birinci mərhələdə türk adlarını dəyişidirdilər. Türkləri siyasət səhnəsindən yava-yavaş uzaqlaşdırmağa başladılar. Eyəni zamanda onlar Azərbaycan türkəcəsilə, türkəcənin ayrı formalarında çap ilə nəşəri habelə yazılı şəkildə yayılmasıla təbəliğini qadağan etdilər. Türk bölgəlrində valilər, sərkərdələr, müdirlərlə müəllimlər farsca danışanlardan daha çox seçilirdilər. Həta aşağı rütəbələrdə olanların çuxunluğu fars bölgəlrindən göndərilirdi. Bu idarəçilər yaxud müəllimlər yerli əhali ilə işğalçı insanlar kimi davranırdılar. Onlar fars xalqlarının xeyərinə bütün sahə habelə səviyələrdə ayrı-seçkiliyi təbəliğ edirdilər. Bu ayrı-seçkilik siyasti fars olmayan xalqlara, özəlliklə Azərbaycan türklərinə etənik mənsübitilə dilinə görə böyük aşağılama həsab olunurdu. Hətta bu ayrı-seçkilik siyasti indi də mulla rejimi tərfindən tətəbiq edilir.

     Panirançılar çalışdılar türklərin keçmiş 1180 il hakimiyyətini bu bölgədə dansınlar. Bütün türk sülalərərin tarixini bir tərəfdən öz adlarına çıxdılar (musadirə etdilər). Musadirə edilmiş türkün keçmiş tarixi qalıntılarnı, ayaq izlərini məktəblə bilimyurdlar dərsliklərində "iran" tarixi adlandırıb, fars xalqına tarix yaradılar. O biri tərəfdən türkləri, dərslik kitablarında vandal, farslara kölə (bərdə, ğulam) tanıtdırıb, türkün tarixi əsərlərini, abidələrini (qalalar, saraylar, körpülə, karvansaralar, binalar, məktəblərlə muzeyləri), güney Azərbazcanda dağıdmağa başladılar.
     Əlbətdə bu rasisti - ırqçı siyasətin hədəfləri türklərin keçmişini bu bölgədə itirməklə, ərazinin keçmişilə indisinə yiyə durmaq həvəsində iydilər. 22-ci yüz ildə geri qalmış paniranmılar narsisiti habelə rasisti düşüncəsində yaşamaqdadırlar: Ərdəşir Babəkanın ikinci „Qara Senaryosunu“^[2] təkrarlıyacaqlar.

Ana dilimizlə kimliyimizi aşağılamaqla yanaşı qadağan edəcəklər. Ana dilindən yadırğalaşdırıb habelə asimilə edib, fars dililə mədəniyyətində əridəcəklər. Bizim var olduğumuzu tarixdən silib, biz türkləri »iranlı« fars kökənli tanıtdıracaqlar. Ancaq bu işə nayil olmadılar. Heç bir zaman olmuyacaqlar.

     Hər xalqın tarixini, dilini, alifba, eləcə də yazılmış kitabını, mədənyyətini, yazar - şairlərini, mədəni - syasi şəxsiyyət habelə aydın düşüncəlilərini unutədurub, gündəmindən çıxarıb hakim xalqın mədəniyyətində əridilirsə, o millət daha başına hər nə gəlcəyni qəbul edər. Bir də özündən yadırğamış, öz varlığilə kımliyini itircəkdir. Dilinı, kimliyini itirən xalq yurdunu, vətəninidə itırıb, öz geçəmişindən, tarixindən daha heç bir əsər qalmıyacaqdır.

Bir ulusu ayırmaq istəyirsənsə dilindən
Yetər o ulus dilini kəsəsən məktəbindən
Bu siyasət yürüdülür „İRAN fars dövlətindən“
Dilini alsan əlindən, boşalar mənliyindən
Ümmətçilik eyitimi ayırar kimliyindən.
 

       Hər millətin varlığının təməlində dil olsada, onun özgür bir dövlətinin olmamasına baxmayaraq, bir xalq kimi dünya xalqların içində yer alıb eləcə də tanınmasına səbəb olan əsas amildir. O xalqın öz milli varlığı, tarixi, mədəniyyəti dir. Xalq kimliyini mənimsəməklə yanaış, öz milli-tarixi habelə elmi - ədəbi şəxsiyyətlərinə yiyə çıxıb, bunlarla güvənməli dir. Bu önəmli faktorlar bir xalqın yaşayıb, var olmasında olduqca böyük eləcə də əsası rol oynayır. Onu tarix boyu yad elli işğalçılarla mahacım xalqların istilası qarşısında qoruyaraq sonsuza qədər yaşamasını sağlayıb hətta qarantı etmişdir.

  Birləşmiş xalqlar təşkilatına üzv olan 193 ölkədən 185-i çoxdilli ölkələr dir. Dil fərqliyi olan ölkələrdə adət üzrə iki növ dil siyasəti tətbiq edilir. Bu iki siyasət qurucu habelə dağıdıcı adlanır. Qurucu siyasətdə muxtariyyət (ərazi - mədəni), federalizmlə başqa mexanizminə əsaslanaraq, ölkə daxilində fərqli dillərlə mədəniyyətləri qorumağa, eləcə də inkişaf etdirməyə çalışırlar. Ancaq dağıdıcı şəkildə dil ilə mədəni assimilyasiya siyasətindən istifadə ediblər. Bir tərəfdən də bütün dövlət imkanları vasitəsi ilə bir dilin qorunub saxlanmasına, çiçəklənməsinə başqa tərəfdən isə hakimiyyət də olmuyan xalqların dillərinin məhvinə yönəldib, tamamilə məhv olurlar.

 

     Bir millətin dilini əlindən almaq yaxud hakim xalqın dilini o biri xalqların dillərinə üstün tutmaq, zaman içində hakim xalqa ayıd olmayan dil habelə dilləri yox etmək, ırqçılıq demək dir. Nədən fars hakimiyyəti çalışır keçmişdən özünə ayid sayılmış qalıntı kətibələri, ölmüş tarixi əsərləri qorunub saxlanması üçün külli miqdarda vəsait xərcləyir. Sərgilər yaradıb muzəylər açdırır! Ancaq o biri tərəfdən fars olmayan vilayətlərdə xalqların canlı ana dilini məhdudlaşdırmaqla zəiflətmək üçün bir çox budcə xərcləyir! Yeri gəlrkən türklərin keçəmişdən qalan abıdələrini yer üzündən silib, yox edir?! Bu işin insanlıq habelə ədalətlə nə munasibəti var? Dilin məhv edilməsi mədəniyyətin məhvinə, mədəniyyətin məhv edilməsi isə şəxsiyyətin məhvinə gətirib çıxarar. Sonra kimlik məhv olanda onun yerini nifrətlə zorakılıq doldurar. Bir dil bir toplumun minlər il yaranmış mədəniyyəti, kimliyi sayılır. Bu kimliklə mədəniyyəti yox edilməsi insanlığı məhv etməkdir. Bu siyasət insanı baxımından cinayətlə soyqırım sayılmaqdadır.

 

     Dünyanın bir sıra çox xalqlı ölkələrində hakim olan xalqılqr, ölkədə yaşayan başqa milli azınlıqları öz içində əridib yox etməyə çalışmaqdadırlar. Bu da, yalnız bir xalqı öz varlığndan, kökündən, mədəniyyətindən uzaqlaşdırıb, dilini yox edib, tarixini unuddurub saxtalaşdırmaqla olasıdir. Əlbəttə bu məsələ, uzun bir tarixi sürəcin sonucunda baş verir. Bu isə yalnız o millətin satqınla manqurtlaşmış, sözdə aydınlarının xəyanəti, eləcə də düşmənə hər tərəfli yardımıyla baş tutur. Bu prosse biz Azrbaycan xalqının arasın da uzun zamandır ingiltərə tərfindən massonlarla framassionlar vasitəsilə qacar dövəründən başlarkən, bügünə gəlib çıxdığımız göz qabağındadır.

 

    İran ırqçı fars dövəlti ilə onun gizli təhlükəsizlik idarələr tərfindən qərar verilmiş türk xalqının dilini, adlarını bütün sahələrdə dəgişdirdilər. İnsanlarımızı öz adlarına məhrum etdilər. Məkətəb, bılımyurdlar dərsliklərindən, radio- televiziya eləcə də ayrı mediyalardan silib habelə yox edilmə prosesi keçmiş yüz il ərəfəsində aşağıda göründüyü kimi, üç formada gəlişdirmək üzərində davam etdilir.

O cüməldən:

 

1 – Bütövlükdə Türkcə adlar silinip fars adları

 qoyulması:

Tatao>Simini rud, Xiyav>Meşginşəhr, Soyuq bulaq>Mahabad, Cığatı>Zərrine rud, Qızıl uzun>Sefid rud, Qarağaç>Əli abad, Dələmə>İslam abad, Urmu>rezaiye(Şah zamanı) və Urumiyye(şeyx zamanı), Bicar>Gros, Hulaku>Herzənd, Xana>Piranşəhr, Qoyun dağı>Kəbudan, Tufarqan>Azərşəhr, Qalacik>Əziz abad, Turkan ova>Fərzane abad, Şeytan ova>Taleqan, Ərəblər>Poldəşt, Salmas>Şapur(şah zamanı, şahın qardaşı adı), Səlmas>Şeyx zamanı, Ocan>Bostan abad, Qaradağ>Ərəsbaran, Su batan>Tazə deh, Baxcacıq>Sərdar abad, Səriskənd>Həştrud, Sulduz>Nəqəde, Soyuq bulaq>Mahabad və ......

 

2 – Türk adlarını farscaya tərcümə edilmə forması:

Acı çay>Təlxe rud, Göy məçid>Məscede kəbud, Qonax qıran> Mehmandust, Xəzər denizi>Dəryaye mazəndəran, Yeddi öz>Həft çeşme, Qoşa çay>Miyandoab, Qara çay>Siyah rud, Qara çimən>Siyah çəmən, Sayın qala>Şahin dej, Qərə su>sihəh çeşme, Meydan çay> Mehran rud, Qara göl>Siyah estəxr, Baş bulaq> Sərçeşme, Qaravul dağı>Şirkuh, Qərə təpə>Siyah kuh, Qaraeyni> Siyəh çeşme və ....

 

3 – Oxşadmaq və saxtalaşdırma forması:

 

Tula təpə>Təlxe rud, Aviş əhmə>Abeş əhməd, Dədiva>Dideban, İşıq anbar>Məşk ənbər, Gün doğan>Kədovan, Gövrənəq>Kəbutər ahəng, Espraxon>Sefide xan, Sarı qəyə>Sərein, Axma qaya>Əhməqiyye, Şamanı>Şam əsbi, Muğan>Pars abad, Qurd Qəyə>Serein, Axma qaya>Əhməqiyyə, Şamanı>Şam əsbi, Muğan>Pars abad, Qurd kəndi>Kurd kəndi, Gümüş təpə>Dəmeşqiyyə, Qurd meydanı>Meydane qotb, Fatava>Fəth abad, Məmmədova>Məhəmməd abad, Göy qan>Gavqan, Sumadil>Somee del, Tuxumdil>Toxme del, Sərdarlı>Sərd rud, kondurli>Kənd rud, Dizə(Kənd adı)>Dizəc, Yuxarı dizə(kən adı)>Dizəce olya, Aşağı dizə(Kənd adı)>Dizəce sola, Yam(kənd adı)>Pryam, Ənəmə>Ənameq, Sinandaş>Sənəndəc, Mişov>Mişab, Tikan təpə>Tekab, Sarı daş>Sərdəşt, Savuc>Save, Araz>Ərəs, Eşək dağı>Cəzireye əşək, Qara ağac>Qods, Üçnova>Üşnoviye, Kivi>Kosər, Sarı qaya>Sariqiyye, Savalan>Səbəlan, Qazan xan>Ğaziyan, Daş atan>Daş abad, Məlik kəndi>Mələkan, Ciyranlı>Carihani, Eski şəhər>Esk şəhr, Güz ayran>Kuzegəran, Gələn bəy>Gol ənbər, Qaflanti>Qaflankuh, Kğşk saray> köşksəray, Gövüz kəndi>Gavxos, Gadar çay>Qader rud, Qalalar>Qəlat, Xılxana>Xəlxane, Daş dörgə>Dərəgə səng, Tarəm>Abe bər, İraq dəhənə>Rahdane, Qasımlı dərəsi>Drreye şohəda, ...

 
     Panirançılar Güney Azərbaycanı yox etmək məqsədi ilə, yalnız dağların, axar su çayların, kənd-şəhərləri, insanların türk adlarını dəyişdirməgə qənaət etmədilər. bəlkə Azərbaycan yurdunu param-parça doğrayib, yeni bir- çoxlu rayon (Ustan) yaraddılar. O cümlədən: Mərkəzi rayon, iraq əcəm (Ərak) şəhəri o rayonun mərkəzi olaraq, Ərdəbil rayonu, Zəngan rayonu, Qəzvin, Abyek, Takistan …

     Rəşt, Bəndər Ənzəli, Astara Gilan adlı rayonu habelə Sınandaş adlı şəhəri kürdləşdiribY kürdistan yaradıb, Qurvə, Bicar şəhərləri kürdistana bağışladılar. 1362-ci günəş ili „İttilaat“ qəzetinin verdigi məlumatlara görə İraq ölkəsindən 70,000 nəfərdən ibarət kürdləri ğərbi Azərbaycan şəhərlərində o cümlədən Bəy kəndi (Bukan), Sarı Qaya (Sərdəşt), Sulduz (Nəqədə), Soyuq Bulaq (Mahabad) da Urmu şəhərində habelə ayrı Qəsəbələrdə yerləşdirdilər. İndi isə bu qonaq gələn Kürdlər, Azərbaycana kürdistan adı adlandırmaq istəyirlər…

     Həmədan, Kərəc, Qum, Rey, Sava, Ərak (xələc ərazisi) ilə Tehran kimi şəhərlə şəhərləri bütünlükdə Azərbaycan adlarını o torpaqlardan pozub, bu günki gənc nəslə gələcək nəsilə adları vurğulanan şəhərlərin Azərbaycan yurdu olduğunu unutdurb eləcə də unutduracaqlar.

Bunlardan əlavə yüz ilə yaxındır: Pəhləvi Sulaləsi ilə mulla rejimi türklərin yaşadığı torpaqlarında yatırım (invetisiya)^[3] etməyib və türk əyalətlərinin vergi və gəlirlərini mərkəzə aparıb, eyni zaman da aldığı gəlirlərdən beş də birini türk milləti yaşayan vilayətlərə büdcə olaraq geri verir, bu beş də bir bödcədən Məktəblər də, Medialar da türk millətini asimilə eytməyə də xərcləyirlər.
      Mulla rejimi illər dir Azərbaycanın yeraltı sərvət və məədənlərini çıxarıb mərkəzi yaylasına daşımaqdadır. Bu yeraltı sərvətlərin hətta 0%5 faiz gəlirlərin dən torpaq sahiblərinə geri döndərməyir. örnək olaraq: Süngün misini, Vəryiqan qızıl yataqlarını Kirman, Rəfsəncan Yəzd kimi şəhərlərə axın edir. Azərbaycan torpaqlarının yeraltı sərvətlərindən iranın mərkəzi yaylasını və xorasan Rəzəvi vilayətlərini adadlayıb yüzlərlə ana fabrikalar tikib, Azərbaycan xalqənə o bölgələrə işçi olaraq çökürdüb həmdə  hüveyyət və kimliyini fars kültür və mədəniyətində eridib,  asimələ edib öz varlıqlarına biganələşdirirlər.

     1979-cı il (1357-ci günəş ili) islam cümhurisi hakimiyyətə gəldikdə. Pəhləvi sülaləsinin bu çirkin, faşisti və irqçı siyasəti ki: Azərbaycan türk millətinin dilini əlindən alıb fars dilində əridib və Azərbaycan torpaqlarını bölüm-bölüm parçalayıb başqa vilayətlərə bağlayıb və Azərbaycan adını o torpaqlardan silib yox etməklə uğursuz qaldıqlarına baxmıyaraq və ayrı tərəfdən Rəfsəncaninin prezident zamanı Sovetlər Birliyinin dağılması ərəfədə və Azərbaycan (Quzey Azərbaycan) dövlətinin yaranması "İran" adlanan məmləkətini təhlükəsizliklə qarşı-qarşıya qoydu.

     Bu dönəmdə Pəhləvi sülaləsinin yürütdükləri faşisti siyasətləri ki: iranda yaşayan türk millətini və onun dilini əlindən aldıqda fars kültür və mədəniyyətində əridib yox etmək planı boşa çıxdığını görcək halda, Prazident Rəfsəncani tərəfindən Güney azərbaycanı İran tərkibindən (xəritəsindən) silmək və türk millətini oturduğu yerindən fars bölgələrinə köçürdüb oralarda məkənləşçdirib və orada fars millətinin içində asimilə edib, əritmək siyasətini yürüdüb, hədəflərinə yetişmək üçün Güney Azərbaycanda Urmu gölünə dövlətin öz verdiyi məlumatlara görə 74 səd (bənd, baraj) tikib və bənd tikməkdə davam edirlər. Urmu gölünün axar sularını kəsib və qurutmağa yeni planlar tökdülər ki: bu gün Urmu gölünün %98 qurudulmasına səbəb olubdur.

     Urmu gölünün qurudulması təkcə gölün qurudulması deyil, bəlkə bütün Güney Azərbaycan ölkəsinin qurudulmasına səbəb olacaqdır və yavaş-yavaş türk milləti öz doğma yurdundan tərk etdiribb başqa fars vilayətlərində avara kimi məskənləşəcəklər. Bu planın içində gördüyümüz Kəngər körfəzindən və Umman dənizindən İran adlanan olkənin 7- doğu və mərkəzi yaylasında o cümlədən: Hormuzqan, Kirman, cənubi Xorasan, Rəzəvi Xorasan, İsfahan, Yəzd və Sistan-Bəluçistan vilayətlərinə 680 kilometr məsafədə iran da yaşayan türk millətinin vergiləri ilə borularla su çəkib və davam etməkdədirlər. Bus u boruları ilı tanınmış lüt, quru, sıcaq və ağac bitməyən çölündə süni dəryaçələr yaradıb və düyü əkməyə uyğun iqlim yaratmaqla Güney Azərbaycanı qurudub sonra yeraltı minerallarını (mədənlərini) çıxardıb fars bölgələrinə daşımaqdadırlar. Necə ki bu gün Vərziqanın qızılını və Süngünün mis mədənlərini çıxardıb, Kirman və Yəzd şəhərlərinə daşıyırlar.

     Urmu gölünün quruması məqsədli şəkildə planlaşdırılmasını və Çin dövləti ilə 25 illik müqavilə daxil edildiyini gölün bütünlüklə qurutduqdan sonra yer altı sərvətləri o cümlədən (oran, orani mənbələri və qimətli nanu hissciklər) Çin dövləti tərəfindən onları qanuni yolla talanmasına və nəticə etibarilə Güney Azərbaycan daha doğru gölün 500 kilometr uzaqlığına qədər yer üzündən yox olmasının şahid olub və olacayıq.

     Urmu gölünün quruması təbiətin sıcaqlığından və ya su qıtlığından asılı deyil, bəlkə yuxarıda qeyd olunduğu 74 baraj tikilməsi, doğal axar sularını kəsməklə urmu gölü iran mərkəzli irqçı düşüncə sisteminə əsaslanan fars faşisti hakimiyyət tərəfindən Güney Azərbaycanı yox etmək məqsədilə həyata keçirilməlidir və bildiyimizə görə Urmu gölü quruyub bitmiş duruma yetişməkdədir.

     Nə isə İran da yaşayan türk milləti bunu bilməlidir ki, fars bölgələrinin indiki susuzluğu, açıq dənizlərdən (Umman və Kəngər körfəzi) su gətirmə tərhlərilə yaxın gələcəkdə bütünlüklə bitəcək və Farsistanda içməli su, sənətdə işlənən su və üstü örtülü əkinçilik (gülxana) su əldə ediləcək və o bölgələr getdikcə dahada hər baxımdan gəlişəcəklər. Bu durumda, Azərbaycan yurduda qurudulmuş Urmu gölünün duz tozlarının altında yalnız buraxılacaq. Çünkü azərbaycanlıla yuxuda ikən farslar bu yüz ilin içində hakimiyyətə keçdiklərində, yalnız və yalnız öz yurdlarını hər nə yol ilə olsa abadlamağa düşünürdülər və yenə də düşünüb çalışırlar.

     Bu üzdən yuxudan oyanıb özümüzə gəlmək istəyiriksə »qardaşlıq«, "Azərbaycan İranın başıdır", »Azərbaycan İranın qeyrət kanıdır« və başqa boş və aldadıcı sözlərə inanmağı bir başa qırağa qoyub öz haqlarımızı əldə etmək içn çalışıb, vətənimizin və xalqımısın səsini dünyaya çatdırmalıyıq.
İndi isə millətimiz gözünü açıb bilməlidir؛ ya bir millət olaraq ayağa durub Urmu gölünün qurumasının qarşısına çıxıb və bəndləri yıxıb Urmu gölünün axar sularını açdırıb, öz yaşam həyatına və adlarımıza, dilimizə yəni hoviyyət və kimliyimizə yiyə çıxıb yaşamalıyıq və ya gözümüz baxa-baxa qeyrətimizi ayaq altına qoyub vətənimizi qurutdurub həyatımıza son verib varlığımızı, hoviyyət və kimliyimizi sildirib itirməliyik.

     Yuxarıda adları çəkilmiş Mahmud Əfşar Yəzdilərin.....və bir sıra ayrı rasisti düşüncəli şəxsiyyətlərin ana dilimiz Azərbaycan türkcəsini məktəblərdə, gündəlik (qəzetə) və mediyalarda düşmnnçılıklərıni göstərən və yerlərimizin adlarının dəyişdirmə haqda və Urmu gölünün qurudulma projələrinin iran rəsmi xəbər ajanslarının (agentlərinin) verdiyi bilgiləri eləcə də bu kimi məzmunlu əsər və düşüncləri ilə hərdən iranşünaslıq, tarixçi, mədəniyyət araşdırıcısı, şair və ya tənqidçi adını daşıyan bu irqçı dəl-əduzların sırasında o cümlədən Məhəmməd Tağı Bahar, İnayətullah Rza, Cəmaləddin Fəqih, Turəc Ətabegi, Kavə Bəyat, Qulamrza İnsaf, Xosrov Mötəzid, Sergi Ağacaniyan, Məhəmməd Məhəmmədi, Hüseyn Novin Rəngrəz, Seyid Cavad Təbatəbai, Həddad Adil, Pərviz Vərcavənd, Zəbihullah Behruz, Məhəmməd Rza Alipəyam (Halu) və Əbulfəz Zöhrəvən kimilərin adlarını çəkməklə, əldə olan sənədləri və danışıqlarından bir bölümünü istərdim oxuculara və topluma bu yazımın ardında diqqətlərinə çatdırmış olam. 

haqlarımzı yiyələnmək dir. Özəlləiklə milli haqlarımıza sahab durub, kölə kimi yaşamımıza son qoymalıyıq.   Azərbaycan ölkəmizin istiqlalı üzərində irqçi fars hakimiyyətinə qarşı haqlı mubarizəmizə davam verib, Dövlətçiliyimizi qurmalıyıq. Dövləti olmayan bir xalq hüveyyətsiz, kölə qalmağa habelə tutsaqlıqda yaşamağa baş eyməlidir.

Özünə dəyər ver yerində sayıl,
Farsa kölə olma gözün aç ayıl,
Uşaqan ver milli bilinç qal hayıl.
     Kimliyinə öz soyuna yovuşsun,
     Geçmişinə öz xalqına qovuşsun.

Çünkü insan:

✅Öz varlığını tanısa, özünə inansa, özünə dəyər versə,
✅başını uca tutar, alçaqların təhqirinə məruz qalmaz.

İran mərkəzli şüubiyyə şiəsinə əsaslalan paniranizm (panfarsizm) məktəbinin düşüncəsistiminə bir baxış:

     Fars olmayan millətlərini fars dil və mədəniyyətində əridmək (asimilasion), ırqıçı ideolojiyasında eyetim (təhsil) ilə beyinlərin yuyulması (elinasion, özünə yadırğamış), zorla fars olmayan xalqları məcəburi inteqərasiyası (birləşəməsi), şüubiyə şiəsinə  əsaslanan bir məməlkət (iran, fars mərkəzli) , bir millət, bir hüveyət və bir dil yaratmaq,  nəticə ətibarı fars olmayan millətləri soyqırıma məruz qoyulması iran mərkəzli ırqıçı pan iranizm (pan farsizm) məkətəbinin düşüncə sistimi demək dir.

     İranda inqılabdan öncə Türk düşəmənçiliyi syasətinin müəyyənləşədirilib icra edən şəxəslərdən birisi Mahmud Äfşar Yəzədi idı. O antı tük və antı ərəb siyasətçilərdən biri kimi bir tərfdən Rza Şah və digər tərfdən ingilisin müstəməlkçi dayirələri ilə yaxın əlaqələrə malik idı. həmin munasibətlər nəticə sində külli miqdarda sərvət toplayıb, həmin sərvti öz anti Türk siyasətı istiqamtində xərcəldi. Pəhləvi sarayının bu nəzəriyəçısinin ırqiçi syasəti ilə daha artıq tanış olmaq məqəsədilə onun " ayndə" No:4 adlı məqalsını diqəqətinizə çatdırıram:
... mən demirəm ki, Türk dilinin istifadə edilməsini (Azərbaycan əhalisi arasında danışıq səviyyəsində) qadağan edib, əhali üçün çətinlik yaradılsın. Lakin istəyirəm ki, fars dilində təhsili məcburi, pulsuz etməklə şərait yaradın ki, əhali 3 il və ya daha tez istisnasız olaraq hər iki dili bilsin. Bundan sonra tədricən fars sözləri türk dilində daxil olacaq və dilin yüzdə altmışı farsca olacaq. Bu nisbət gündən-günə dəyişəcək artıb yüzdə yetmişə çatacaq və iki dil bir dilə çevriləcək.

....mənim şübhəm yoxdur ki, əgər bu mədəni siyasəti dövlət qəbul edib, xalq da dəstək versə, istər Azərbaycanda, istərsə də başqa rayonlarda kimsəyə heç bir başağrısı olmadan, heç yerdən heç bir qarşçıdurma olmadan biz məqsədimizə çatacağıq. Azərbaycanlılar hiss etmədən əlli il sonra öz bölgələrinin fars dilində, yəni yeni yaranacaq azəri ləhcəsində danışacaqlar!

      Azərbaycanda fars dili mənbə kitabı, Mahmud Əfşar Vəqfləri, toplayan İrəc Əfşar, s. 290. Türk düşmənçiliyinin banilərindən birinin təqdim edilməsi!

      Türk dili Azərbaycan və Zəncandan əlavə, Həmədan və Qəzinə qədər nüfuz etmiş, hətta ölkənin daxilində Farsın qəlbində Qaşqay elinin qara çadırlarına belə qorxunc kölgəsini sərmişdi. Hər an kəlbətin kimi İranın şimal və qərbində Qafqazdan Kiçik Asiyaya qədər gizlicə udmaq üçün ağzını açmışdır. Deməli nəyin bəhasına olursa olsun bu yad dili məhv(yox) emək lazımdır.

Bəlkə deyəsiniz ki, Türk dilindən başqa digər dillər və ləhcələr də İranda mövcuddur, o cümlədən ərəb, Türkmən, bəluç, lor, gilək, mazəndərani və s. dillər. Deməli bu dilləri necə məhv etmək olar? Birincisi, bunların ilk dördündən başqa digərləri İran və qonşuları ilə ortaq dil və ya ləhcələr deyillər, ona görə də xarici təhlükə hər halda ortadan qalxmır. İlk ikisindəndən, yəni semit və türk dilindən başqa hamısı İranda mövcud olub və İran ləhcələri hesab edilir (hətta kürd dili)... onları heç biri isə türk dili qədər təhlükəli deyildir. Türk dilinə qarşı çıxmadan fars dilinin onun yerinə tutmasını gözləmək qeyri-mümkündür. Bunun üçün farsca ürəyə yatan dildə minlərlə kitab və əsər yazılıb Azərbaycan və Xuzistanda nəşr edilməlidir. Fars dilli elatları yad dildə danışan (ərəb və türk dilli ərazidə) əhalinin ərazisinə göndərib, onların kəndlərində məskunlaşdırmaq, əvəzində isə yad dildə danışan elatları digər ərazilərə köçürüb məskunkaşdırmaq lazımdır. Çingiz və Teymurun hücumunun nəticəsində əmələ gələn coğrafi adları fars dilinə dəyişmək lazımdır. Ölkəni yeni inzibatı ərazi bölgüsünü məqsədə uyğun idarə edib, Fars, Azərbaycan, Kürdüstan və Ərəbistan adını ləğv etmək lazımdır.

Əgər Azərbaycan əhalisi rahat türkcə qəzet oxuyub, türkcə yaza bilsələr, şeir deyə bilsələr, daha farscaya nə ehtiyacları olacaq. Biz istəyirik fars dilində təhsili məcburi və pulsuz edərək ümumiləşdirək və bunun üçün tam şərait yaradaq. Mən şübhə etmirəm ki, kimsə üçün heç bir zəhmət və dərd-sər olmadan, heç yerdən qarşı çıxmalar olmadan məqsədə çatacağıq.

Azərbaycanlılar hiss etmədən əlli il sonra farsca danışacaqlar. Bu iş Azərbaycanlıların öz əlilə həyata keçirilməlidir. Bu məsələ iki haldan xaric deyil. Azərbaycanlı iranlıdır ya da yox. Əgər iranlıdırsa Türk ola bilməz. Azərbaycanlılar özləri qabağa düşməli və milli dillərini yaymalıdırlar ki, tədricən yad dil olan Türk dili sıradan çıxsın.

Mahmud əfşar yəzədi yazılarının davamında yenə oxuyuruq; "Osmanlılar ..... Təbərizli, Zənganlı, Qacar, Əfşar, Qaşqaylı və sayirə kimi iranlıların hamısının, "Türk" olduğunu ida edirlər. Onlar sırtıqəlığin ən son dərcəsilə, Nizami Gəncəvi və bir çux iran şairi və hətta böyük syasətçi kəsim olan; Təqi Zadə, Temurtaş və sayirə kimi kimsələrin hamısının Türk olduğunu söyləyırlər. Onlar dəfələrcə bizim Azərbaycanlı Vətndaşlarımıza bu sözləri dedikdə, istəmədikləri cavabı aydın şəkildə eşidiblər. Yanlış anlamına gəlməsin deyyə şübəhəsiz biz "Türk" diyə qəsd etdiyimizdə, əsəlində iran soylu olan ancaq yanlışlıqla süzdə onlara Türk deyilən Azərbaycanlı Vətndaşlarımızı deyil bəlkə Osmanlıları və başqa sarı dərili Türk soylu qurumları qəsd edirik. Bız gərəkəli tədbirlər və ağıllı gedişati yürütmək ilə bu yanlış və utanc verici ""Türk"" adının öz Azərbaycanlı Vətəndaşlarımızın üstündən götürürləməsində israr edirik."^[2]

- mən beş dəqiqə olsa belə Türk dilində eyitimə(təhsilə) qarşıyam. Mahmud Əfşar yəzdi yazır: (( ola bilsin diyələr, iranda Türkcədə  başqa, ayrı dil və ləhəcələrdə vardır misal üçün ərəbcə, Türkəməncə, kürdicə, bəlüçicə, loricə, giləkcə, mazənicə və neçə belə dillərdən. Bu vəziyətdə bunların hamısın necə yox etmək olar? Bırıncı deməliyəm; bunlardan ilk dördündən( Türkcə, Türkəməncə, ərbcə, kürdcə ) başqa, hər hansı yolla təhəlükə ehtimali olan heç br dil, iran və onun qonşu ölkələrinin arasında ortaq dil deyildir.; ilk ikı dildən başqa kı, birincisi sami və ikincisi turan kökənlidir, iranda var olan başqa dillərin hamısı, iran kökənlidir, hətta kürd dilidə iran kökənlidir; bunlardan heç birısi Türk dili qədər təhlükəlı deyildir.
- bu səbəblərə görədə indi  birinci dərcədə bütün maraq və baxışlar Azrbaycana doğru toplanmalıdır. radıo, məkətəblər, qəzetlər, məcəllələr və ucuz qimətli və həta oldəqca pulsuz kitablar və dərgilərin vasitəsilə, dolğun və yetərli şəkildə imumi mədəniyəti oranın bütün kənd və şəhərlərində ardıcıl olaraq yaysınlar. Məcəburi və pulsuz mədəniyyəti imumiləşədirməklə, ölkənın bütün yerlərində fəsahətli və gözəl farsca, az-az yerli ləhəcələrin yerində oturacaqdır, lakın Türk dili ilə, xususilə, xarıcdə də dayaq və arxa saxlıyanı olduğu üçün dözüm və xuş görü ilə davranmaq olmaz.^[3]

Əgər Pəhləvi dövrünün yazıçı və şairlərinin irqçi əsərlərindən bir neçə nümunəyə toxunsaq, o zaman əslində mədəni soyqırım və şeytan konvensasiyasını canlandıran onların antiinsani və mədəniyyətə zidd hərəkətlərinin vüsətini dərk edəcəyik.

Ədib Əlməmalik Fərahani:
- Türklər arasında tapılması mümkün olmayan şey insanlıq və həqiqətdir. Bu əhalidə     yalan və riyakarlıq mövcuddur,^[4]
- Türkdən başqa kimsə görmədi),^[5]
- Etiraf etdim və dedim haqqın lənəti türkə və türkün atasına kiçikdən böyüyə,^[6]
- Türkün dili üz çevirmək üçündür, bu dilin ayağının bu ölkədən kəsilməsi lazımdır.

Əbdüləli Karəng:
Səfəvi, Səlcuc və s. Türklərin 1000 illik qətl, qarət və qan tökmələri azəri dilinin türk dilinə çevrilməsində rolu olmuşdur.

Mustofi: (Azərbaycanın keçmiş valisi)
Türk dilində danışan hər kəsin ağzından vurmaq lazımdır. Azərbaycanda insanların siyahıya alınmasını eşşəklərin siyahıya alınması adlandırmaq lazımdır.

Dr. Ərsəncani:
Monqolların dili olan türk dilini məhv etmək üçün canfişanlıq etmək lazımdır. İş açmaqla Türkcə qəzet, jurnal və s. nəşr etməyin və mədəni fəaliyyətin qarşısı alınmalıdır.

Zəkaəlmülk kimi tanınan Məhəmmədəli Foruği:
Türk dilinin məhvi iranlı olmaq üçün əsas lazımi şərtdir. Türk dilinin məhvi üçün ümumi siyasəti türklərdən gizli saxlamaq lazımdır.

Mahmud Əfşar:
Mən 5 dəqiqə olsa belə türk dilində təhsilə qarşıyam.

Məhəmmədəmin Ədib Tusi:
Mən təəccüblənirəm ki, necə azərbaycanlılar vəhşi qovm olan türkləri öz aralarına qəbul etdilər^[7].

İrəc Əfşar Yəzdi:
Türk dili və Türklər gərək radio-televiziya, jurnallar, kinoteatr və tarix kitablarında təhqir edilib lağa qoyulsunlar. Türk dili sürətlə elmi planlaşdırma əsasında əvvəlcə təhrif edilməli, sonra dağıdılıb və sonda məhv edilməlidir. Dərsliklərdə Türkləri və Türk sülalələrini vəhşi, yadelli, hücum edən və işğalçı adlandırmaq lazımdır. Hətta bu qovmə aid tarixi irs mümkün hır hansı yolla məhv edilməlidir (təəssüflə 17 sentyabr 2006-cı ildə onu Tehranın Pakdəştində bir etnoloq kimi təqdir etdilər).

Dr. Qulaməli Rədi:
(1968 dekabr): Azərbaycanda Türk dilinin yayılıb rəvac verilməsi ayıb məsələdir.

Abbas İqbal Aştiyani:
Türk dili axmaq və möhkəm dildir. Bu dilin dağıdılması onun təhrif edilərək azəriyə çevrilməsi ilə başlayın. Yer adlarını dəyişin və ya bəzən mənasını dəyişin. Uşaqlara türkcə ad qoyulmasının qarşısını almaqda davam edin. Azərbaycanlı fəallara seperatçı və Sovet amili, kommunist və pantürkist damğası vuraraq, onları təcrid edin. Azərbaycan musiqisi, sənətkarları və geyimini lağa qoyun ki, bu bölgənin mədəniyyət sahəsi həqarət hissi ilə yaşasın^[8].

Faruq Səfizadə:
Türklər qan içən və mədəniyyətsiz qovmlər olub və bir zaman İrana hücum etmişlər.

Tağı Ərani:
Türk dilinin məhv edilməsi üçün canfişanlıq etmək lazımdır^[9].

Cəlal Ahməd:
“Ziyalıların xidmətində və xəyanətində” adlı məşhur kitabında yazır.:
- Artıq qırx ildir ki, İran hökumətinin bütün səyləri türk dilini nəinki məhdudlaşdırmaq, hətta silməkdir. Onu, Azəri adlanırdılar; Onlar məcburi dil adlandırdılar; Azərbaycanın şəhər və məhəllələrinin adlarını dəyişdilər; Türk işçiləri və əsgərləri Fars bölgələrinə göndərildi; Amma yenə də türk dilini məhv etməkdə heç bir uğurumuz olmayıb^[10].
- Ulus"millət" anlayışının tapılması anından bəri, Təhran hükoməti Azrbaycanı öz sümürgəsı"müstəəmirəsı" bılır^[11].

---

[1] Seyid Ziya təbatbaey yəzədi (1267-7-cı il şəhərivər 1348) Qacarlar sülaləsi dövəründə üç dəfə nazirlik, bir dəfə məclis başqanı və bir dəfə də baş nazirlik zamanı Qacar türk hakimiyyətini Rza mır pənc ilə birlikdə 1299-cu günş ilı hakmiyyət  çevərilişində iştırak etəmiş və 4 iyun 1300-cü günəş ilə qədər bu vəzifədə olmuşdur.
[3] Əli-Əkbər Vilayəti:
Azərbaycan nəhayət ki İrandan ayrılacaq və mən bu vilayətlərə investiya yatırımını (sərmayə qoymağı) sistemin xeyrinə məsləhət görmürəm.
Seyid Məhəmməd Xatəminin 8 illik prezidentliyi dövründə Zəncan xalqının təmsilçiliyinə namizəd və Qərbi Azərbaycan valisi olmuş Cəmşid Ənsari, seçki kampaniyaları zamanı və Zəncanlı müəllimlərin toplantısında 15-ci Maddənin icra edilməməsinə cavab olaraq Konstitusiyanın 15-ci maddəsi və Azərbaycan xalqına qarşı ayrı-seçkiliklə əlaqədar demişdir: "1374-cü ildə Rəfsəncaninin prezidentliyi dövründə Nazirlər Kabineti Təbrizdə bir toplantı quraraq Türk vilayətlərinin iqtisadi inkişafsızlığının səbəbini müzakirə etdilər. Həmin əyalət toplantısında o zamanın Xarici İşlər Naziri Əli-Əkbər Vilayəti elan etdi ki, nədən  biz Turkdilli əyalətlərdə sərmayə yatırmalıyıq?  O da, Azərbaycan kimi bir əyalətdə? Azərbaycan gec-tez İrandan ayrılacaq və mən bu vilayətlərə sərmayə qoymağı sistem üçün yaxşı olduğunu düşünmürəm. Orada biz bu sənədə “Milli təhlükəsizliyə uyğun olaraq yerli dillərin qorunub inkişafı” başlığı altında bir bənd əlavə etdik və yekun təsdiqdən sonra Məsləhət Şurasına getdi və təsdiqləndi. “Milli təhlükəsizliyə uyğun yerli dillərin inkişafı” əvəzinə “fars dilinin milli təhlükəsizliyə uyğun inkişafı” yazılmışdı.
[4] Arifin divanı s. 293
[5] Arifin divanı s. 29
[6] Arifin divanı s. 384
[7] “Mahtab” jurnalı 1317
[8] “Yadigar” jurnalında 1965
[9] "İranda kommunizm ideologiyasının banilərindən fəallarından"
[10] (Cəlal Al-Əhməd (1357), ziyalıların xidmətində və xəyanətində, Tehran, Xarəzmi nəşrləri, 2-ci cild, səh.138
[11] (Cəlal Al-Əhməd (1357), ziyalıların xidmətində və xəyanətində, Tehran, Xarəzmi nəşrləri, 2-ci cild, səh.146

---

 

Fars dili Akademiyasının ana dilində tədrislə müxalifəti

Birinci gün, 27 yanvarın, 2014

Fars dili Akademiyasının əksər üzvləri, son zamanlar hökumət tərəfindən açıqlanmış olan əyalətlərdəki təlim tərbiyə idarəsi vasitəsilə ana dilində tədris mövzusuyla müxalifətlərini bildirərək, məsələni fars dilinə ciddi bir təhlükə və həmin dilin zəyifləməi üçün sui-qəsd kimi qeydə alıblar.

Mehr xəbər aqentinin məlumatına görə, Höccət əl-İslam Məhiəddin Bəhram Məhəmmədyan Ölkənin Tədqiqat və Planlaşdırma Təşkilatının rəyisi bu gün birinci gün, günorta vaxtı 2014-cü ilin yanvar ayının 27-si, Təhsil nazirinin Fars dil və ədəbiyyatı akademiyasının sədri və üzvləri ilə görüşündə məktəblərdə dərs proqramlarında rəsmi saatlarda danışıq, kitab oxuma və yazı mövzusunu vurğulamaqla deyib: əvvəllər məktəblərdə 4 saat olaraq fars dili və ədəbiyyatı adında bir dərs keçirmiş ki, yazı mövzusu da onların tərkibində tədris edilirmiş. Lakin Təhsil Ali Şurasının razılığını gözləyən yeni layihədə yazı və kitab oxuma mövzusu müstəqil şəkildə müşahidə olunur.

Yalnız ana dilimizdə tədqiq edirik

Höccət əl-İslam Məhəmmədian fars dilində orfoqrafiya məsələsinə də toxunaraq dedi: biz akademiyada orfoqrafiyasını riayət etməyə söz veririk və mən də bu mövzuya təəssüblə yanaşıram. Əlbəttə bəzi istisnalar da mövcuddur ki, bu zəmində əvvəllər akademiyadan lisenziyalar əldə etmişik. Bundan başqa fars dilinin yayılması üçün dərsliklərdə xüsusilə əsas elmlərə aid kitablardan 800 xarici termini toplayıb akademiyaya göndərmişik ki, bu tezlikdə həmin orqanın araşdırıb, fars variantını bizə göndərmələrinə ümid edirik. Baxmayaraq ki, bəzi yazıçılarımız ehtiyaclarına görə dərsliklərin yazılmasında bəzi seçimlərə məcbur qalmışlar.

O redaktə mövzusuna da toxunaraq qeyd etdi: bütün dərslik kitablarının öz redaktə forması vardır. Bəzən işin çoxluğu bizim bu mövzuya diqqətimizi azaldır. Bununla belə dərsliklərdə həqiqətin əksinə bir mövzu redaktə baxımından diqqətdən qaçarsa, redaktor cərimə edilir. Əlbəttə mənim fikrimcə bəzi redaktə mövzuları redaktorun zövqündən asılıdır.

Ölkənin Tədqiqat və Planlaşdırma Təşkilatının rəisi dedi: 1150 ünvanda dərslik kitabının tam problemsiz olduğunu da demirəm. Ama yeni kitabların düzəlişini ön planda qoymalıyıq ki bu sahədə sizin yardımınızı tələb edirik. O, söhbətinin davamında Fars dili və ədəbiyyatı Akademiyasından bəzi tələbləri barədə belə deyir: Biz istəyirik ki, akademiya fars dilinin elmi tədris metodları barədə etdiyi araşdırmalarını açıqlasın. Biz son illərdə Əfqanistan üçün dərslik kitablar yazmışıq. Bu mövzuda Əfqan dostlarımızla aramızda mübahisələrin olduğuna baxmayaraq, ümumiyyətdə bu nəticəyə gəlmişik ki, fars dilinin tədris mövzusu üçün etibarlı mətn yoxdur.

 Höccət əl-İslam Məhəmmədian eləcə də Tacikistanda əsas dərs kitablarının dərc edilməsi mövzusuna toxunaraq, dedi: Hal-hazırda Tacikistan ibtidai məktəb kiblarının yazılmasını bizdən xahiş etmişdir. Məndə belə bir sual yaranır ki, bu zəmində bizim hansı yardımımız olacaqdır? İslam Mədəniyyəti və Əlaqələr Təşkilatı ilə də müzakirə etmişik, lakin nəticəsiz qalıb. Akademiyanın bizə yardım edəcəyinə ümid edirik. Xüsusilə də təhsil nazirinin müxtəlif ölkələr və orqanlarla razılaşmalarının çoxunda fars dilinin təlimi mövzusu qoyulmuşdur. Lakin bunun üçün əlimizdə yazılı metod mövcud deyil.

O sözünün davamında dedi: İranda fars dilində tədrisin təkamül yolu mövzusu da diqqət mərkəzimizdədir və onun haqqında heç bir araşdırmanın olmamasının səbəbi bizə də aydın deyil.

Fars dilinin təlim meyarı; farsca meyar dildir. Bu iclasda  fars dili və ədəbiyyatı Akademiyasının rəisi Hədad Adil də Məhəmmədianın söhbətlərinin təsdiqində ölkədə elmlərin təlim mövzusuna ciddi yanaşılamsının olduğunu vurğulayaraq, dedi: Fars dilinin qeyri-fars dillilərə təlim mövzusu Sədi fondunun əsas proqramlarından sayılır. İslam Mədəniyyəti və Əlaqələr Təşkilatının bütün üzvləri keçmiş illərdə 11  nəfərdən ibarət olmuşdur ki, biz Sədi fondunda bu sahə üçün 200 nəfər, eləcə də Təhsil və Araşdırma üzrə bir müavin nəzərdə tutumuşduq. Ümid edirik bu sizin işinizə yararlı olacaqdır.

O qeyd etdi: Cənab Məhəmmədianın cavabında qeyd etməliyəm ki, fars dili hövzəsində təhsil meyarı, meyar dil farscadır. Əlbəttə başqa dillər də mövcuddur ki, onların öz yeri məlumdur. Lakin fars dili təlim edilməlidir.

Yerli dillərin təlim mövzusuna dil akademiyasının üzvlərinin reaksiyası mənfidir. İclasın davamında fars dil və ədəbiyyatı akademiyasının üzvü olan Məhəmməd Əli Movəhhid də iclasda qeyd edilən mövzulara dair qısaca danışıb, hökumət tərəfindən yerli dillərin təlimi mövzusuna toxunaraq, dedi: hökumət yerli dillərin tədrisində birbaşa müdaxilədən çəkinməlidir. Bizim meyar dilimiz vardır və rəsmi dilimiz sayılır. Hökumət bu dili unudub yerli dillərin məsələlərinə diqqət yetirərsə bizim işimiz çətin olacaqdır.

Moradi Kermaninin təhsil nazirliyi vasitəsilə önəmsiz kitabların alınması barədə nitqi

Fars dil və ədəbiyyatı akademiyasının digər üzvü Huşmənd Moradi Kermani də bu iclasda məktəblərdə mütaliə məsələsini vurğulayıb dedi: Mən çox az eşitdim ki, məktəblərimizdə şagirdlər kitab oxumağa meyilsiz olmasınlar. Səbəbi də kitabxanalarda təqdim olunan xidmətlər və kitabların cazibədar olmamasıdır və xüsusi zövqlər əsasında toplanıb oxuculara verilməsidir.

O dedi: yazıçıların çoxu bizə dəfələrlə deyiblər ki, təhsil şöbələri lazımsız və yazıçısı bəlli olmayan kitabları alır. Bu məsələ təəssüf doğurur.

 Universitetə giriş imtahanlarına tənqidi baxış:

Akademiyanın bir başqa üzvü Hüseyn Məsumi Həmədani isə belə danışır: İllərdir bizim təhsil sistemimizdə uğuru ancaq universitet sınaqlarını qazanmaqda göstəriblər. Bu gün məktəblilər kitab oxumaq üçün vaxt ayıra bilməyirlər və bütün günü sınaqlar üçün hazırlaşırlar. Belə vəziyyətdə yazıdan söhbət gedəndə tələbə soruşur: yazı sınaqlara hansı yardımı edə bilər? Və ətrafındakılardan belə cəvab alır: Heç bir O söhbətlərinin davamında dedi: belə təhsil və təlim sistemi quvvədə olub, yaxşı yazıb yaxşı danışmağa mükafat verilmədiyi zamana qədər vəziyyət belə qalacaq. Bunu demək istəyirəm ki bütün ixtisaslarda tələbəni yazmağa məcbur etmək lazımdır.

Yalnız ana dilimizdə tədqiq edək

Fars dil və ədəbiyyatı akademiyasının üzvü Məhəmməd Dəbir Moqəddəm bu iclasda yerli dillərin təlim mövzusuna toxunub dedi: bu dillərin üzərində elmi tədqiq və araşdırmalar aparmaq böyük önəm daşıyır. Onların çoxu çeşidli deyimlər və dialektlərə malikdir və birini təhsil üçün nəzərdə aldığımızda şübhəsiz çoxlu problemlərlə üz- üzə gələcəyik.

Ana dilinin təhsil həddi təyin edilsin.

Akademiyanın bir başqa üzvü Bəhaeddin Xorrəmşahi də Dəbir Moqəddəmin söhbət etdiyi mövzuya toxunaraq dedi: hökumət ana dilinin həddini təsdiq etməlidir və bunun nə miqdarda və hansı şəkildə təlim edilməsini deməlidir.

O, dərsliklərin orfoqrafiyası barədə dedi: Təhsil şöbəsinin dərsliklərdə istifadə etdiyi orfoqrafik metod yaxşıdır, ancaq dasha artıq imkanlar vermək lazımdır.

Bəzilərinin fikrincə bir etnikə maraq göstərmək onun dilində təhsil almaq mənasınadır.

Fars dili və ədəbiyyatı akademiyasının digər üzvü Səlim Nisari iclasda dedi: Bəzilərinin fikrincə bir etniki bəyənib onunla maraqlanmaq onun dilində təhsil almaq mənasındadır. Halbuki, bu mövzu çox təhlükəlidir. Biz İranda çox şanslı olmuşuq ki, bir böyük Firdovsi fars dilinə möhkəm əsas yaradıb və bu gün islam dininin kənarında belə bir dilin varlığına qurur duyuruq.

Neysari vurğuladı: Ana dilinin tədrisi mövzusunda elə etməliyik ki, gələcəkdə çeşidli problemlərlə üzləşməyək.

Ana dilində təhsil məsələsindən düşmənçilik qoxusu gəlir

Həmin iclasda Fars dili və Ədəbiyyatı Akademiyasının bir başqa üzvü Fətullah Müctəbai, ölkədə ana dilinin təhsili mövzusunu, daxil olma bir məsələ adlandırıb dedi: şübhəsiz bu mövzu xaricdən İrana gəlibdir. Əvvəllər Hindistanda da bu məsələ İngiltərə vasitəsilə təcrübə olunmuşdur. Bu gün isə həmin məsələ İngiltərə və şimali ölkələr vasitəsilə İrana daxil olub.

O belə davam etdi: Hər hansı bir milləti geridə saxlamaq üçün onun dilinə diqqətsiz yanaşmaq lazımdır. Ana dillərini elmi və təlim dili olaraq istifadə etməklə mütləq keçmişə qayıtmalıyıq. Bu isə təhlükəlidir və ondan düşmənçilik qoxusu gəlir.

Bu iclasın sonunda Qulaməli Hədad Adil isə vurğuladı: Çox diqqətli olmalıyıq ki, Fars dili kimi milli varlıqlarımızın büdcəsindən ötəri və mənfəəti olmayan fraksiyaların uğur qazanması üçün istifadə edilməsin.

Qaynaq:
https://bit.ly/2HkDhxW
http://www.navidazerbaijan.ir/Fa/News1977.aspx
http://www.eldar-guneyli.com/ir/arxiv/478-105.html
http://www.peykeiran.com/Content.aspx?ID=72517  

---

Son Söz

Tarixi əsərlər cəmiyyətin mədəniyyəti və onun zirvəsində hər bir xalqın dili ilə birlikdə həmin xalqın nişanələri və kimlik  şəhadətnaməsidir ki, bu da xalqın tarixinin və keçmişinin tarixi seyrini müşahidəçiyə məna verir. o xalqın, torpağının bütün naxışlarını, sivilizasiya hadisələrini seyr edib üzə çıxarmaqda, vasitəçilik göstərirlər. İstənilən cəmiyyətin keçmiş nəsillərinin mədəniyyəti və sivilizasiyası sarsılmazlıq prinsipinə elə riayət etməklə davam etdirilməlidir ki, bəzən zəruri olan yeniləşmələrdə, islahatlarda ilkin quruluşu və varlığından kənara çıxmasın.

Əslində demək olar ki, hər bir xalqın tarixi bütün əlavələri ilə o xalqın malı və sərmayəsidir və istər daxildən, istərsə də əcnəbilər tərəfindən onun hücumu, təhrif edilməsi, məhv edilməsi, manipulyasiyası və inkarı eynilə talançılıq kimidir. Maddi imkanların və mülklərin dəyişdirilməsi və məhv edilməsi, İndiki cəmiyyət, millət və ya ölkənin varlığını talan etmək lə bərabər anlamdadırdir.

Cəmiyyət üzvlərinin şəxsi əşyaları və bir millətin və ya ölkənin milli əşyaları adət-ənənə, dini və hüquqi cəhətdən müsadirə olunmaqdan, məhv edilməkdən və başqaları tərəfindən mənimsənilməkdən qorunduğu kimi, durğun və ya fəaliyyətdə olanların əmlakları və tarixi irsi millətlərin də eyni hökmü var və onların toxunulmazlığına tabe olmaq və hörmət etmək lazımdır.

Bir xalqın, qövmün, tayfanın, hətta tayfanın keçmişindən qalan hər şeyin, tarixi irsin əhəmiyyətinə və dəyərinə dair bu qısa istinadla sonrakı səhifələrdə əsaslı və aydın sənədlərə dayanaraq üzə çıxarmağa çalışdıq ki proqramın aşkar və bəzən də gizli tərəfləri Yaşayan bir xalqa qarşı faşist və müstəmləkə məqsədləri daşıyan mədəni soyqırımı daim həqiqətlə axtaran hər kəsin həqiqətpərəst düşüncəsinə təkan vermək üçün çatdıraq.  İnanırıq ki, Faşizmin sütunlarının ictimai təxribatlarını ifşa etməkdə təsirli addım atıb, məzlum  xalqımızın acı taleini dəyişməkdə oyanışına təsir edə bilək.

Yuxarıdakı şərhlərlə, ötən əsrdə İran kimi tanınan ölkədə türk millətinə qarşı törədilən mədəni cinayətlərdən nümunələri müzakirə edəcəyik.

İran türk cəmiyyətinin və bu ölkənin digər xalqlarının əksəriyyətinin bildiyi kimi, Qacar ​​hakimiyyəti İranda türk milliyyətli sonuncu krallıq idi. Bu sülalə, bir ölkənin siyasi, iqtisadi, sosial və mədəni inkişafının hərəkətverici qüvvəsi kimi rasional millətçiliyə baxma yolunda iqtidar orqanının siyasətçilərinin və qərar qəbul edənlərin səhvləri, eləcə də daşdığırlatmalar kimi səbəblərdən tacik (fars) millətinin və mürtəce şiə din xadimlərinin İngiltərəyə bağlı olduqları hökumətin inkişaf proqramlarında avropalı müstəmləkəçilərin gizli axınları və digər tərəfdən Rusiya kimi bəzi Avropa ölkələrinin müstəmləkəçilik və antitürk proqramları ilə , İngiltərə və Fransa, nəhayət, İngilis müstəmləkə ölkəsinin açıq müdaxiləsi ilə məhv edildi və devrildi.

Xarici müstəmləkəçilərə bağlı və nüfuzlu şəxslərdən ibarət Müəssis Məclisində Qacarlar sülaləsinin dağılmasının elan edilməsi ilə Ərdəşir Riporçinin himayədarı olan Rza Mirpənc kimi tanınan Rza Palani və ən məşhurlarından biri olan Məhəmməd Əli Fruği İngilis müstəmləkə lojasına bağlı masonlar ölkənin taxtına oturub və  idarəçilik cilovu “Pəhləvi krallığı” adı altında İran adlanan dövlət ona həvalə edildi.

Fəth-Əli Şah Qacar ​​dövründə ilk paniranistlərin inkişafı və paniranistlərin əksəriyyətinin Cəlaləddin Mirzə, Ağası, Axundzadə, Bahar kimi türklər olması ilə bağlı bu kitabın müxtəlif sətirlərindəki izahlarla Arani, Tağızadə, Kəsrəvi, Fruği, Kazım İranşəhri, Mahmud Əfşar və başqaları... hətta Rza şahın özü də türk millətini zəiflətmək məqsədi ilə müstəmləkəçilər tərəfindən gətirildiyi üçün bu fakt da üzə çıxır ki, İran cəmiyyətinin mütləq əksəriyyətinin o zaman türk idilər, müstəmləkəçilər istər-istəməz tarix yazmaq, tarixi türklərə qarşı təhrif etmək prosesində türk elitalarından istifadə edirdilər. Hər halda, Pəhləvi hökumətinin qurulması ilə müstəmləkəçilərin antitürk proqramları bir qədər xaricdən tapşırıldı və mədəni cinayətlərin, ardınca iqtisadi, siyasi və sosial ayrı-seçkiliklərin həyata keçirilməsi əməliyyatlarının bir çoxu Qacarlar dövründə həmin dövrdə becərilən daxili amillərə həvalə edildi. İran türk millətinin tarixi və çağdaş sərvətlərinin faşist əliylə sistematik şəkildə məhv edilməsi, təhrif edilməsi və talan edilməsi plan, xəritə və infrastrukturdan rəsmi və dövlət miqyası qazanaraq icra mərhələsinə qədəm qoyub.

Sonrakı səhifələrin sənədlərində İranın qeyri-fars millət və etnik qruplarına və xüsusilə türk millətinə qarşı faşist İranşəhri ideologiyası ilə iki Pəhləvi hökumətinin və İslam Respublikasının son yüz ildəki faşist müstəmləkəçilik proqramlarının bir hissəsi göstərilir.

Ağıllı auditoriya bu səhifələri vərəqləməklə paniranist hərəkatın son yüz ildə törətdiyi cinayətlərlə İran xalqlarının və ərazilərinə hansı və necə sağalmaz yaralar vurduğunu anlayacaq.

Əgər bir xalqın tarixi abidələrinin dağıdılması faşizm və müstəmləkəçilik deyilsə, demoqrafik tərkibin məcburi yerdəyişmə və assimilyasiya məqsədləri ilə qarışdırılması faşizm və müstəmləkəçilik deyilsə, xalqın torpağına və ya dövlətə qoyulan sərmayələrin birləşdirilməsidirsə. Hakim millət faşizm və müstəmləkəçilik deyilsə, dövlət və hökumət sahələrində hakim etnik olmayan dillərin qadağan edilməsi faşizm və müstəmləkəçilik deyilsə, millətlərin torpaqlarının mühitinin dağıdılması faşizm və müstəmləkəçilik deyilsə, əgər xalqların torpaqlarının yeraltı və yerüstü sərvətlərinin talan edilməsi faşizm və müstəmləkəçilik deyil, (saysız-hesabsız Bir-birindən ağır bu cinayətlərin bəzilərini görməməzlikdən gəlirik), bəs faşizm, irqçilik, müstəmləkəçilik nədir!?

Ümumi baxışda nə üçün İran adlanan və Qacarların sonuna qədər parçalanmamış bəzən ayrı düşənlər birləşib bu ölkədə müxtəlif xalqlar arasında ən az fərq və ayrı -seçkilik, siyasi, sosial, iqtisadi və təbii asılılıq olmadan hökm sürürdü. Amma son yüz ildə ayrı-seçkiliyin, təhrifin, qəsbkarlığın, dağıdılmasının və ümumiyyətlə müstəmləkəçiliyin müxtəlif üsul və formaları hakim xalqın xeyrinə olub, ilkin mədəniyyətdən dil hüquqlarından məhrum olan qeyrifars millətlərə zərər vurub. Bu sadə və çox mühüm hadisə və məsələyə mətiqlə yanaşmasaq,yalnız kobud və səhv (anlaşılmaz) nəticə çıxaracağıq.
Coğrafi və siyasi baxımdan hazırda İran kimi tanınan ölkə, tarix boyu vahid və fərqli bir qurumu olmayıb. Başqa sözlə, bu coğrafiyanın indiki simasının əksinə olaraq və bu coğrafi və siyasi məkanı “Mədəni İran” kimi tanınan mədəni, coğrafi və siyasi teretoria mərkəzi kimi tanıtmaq cəhdi ilə bu məkan da Yer kürəsinin digər coğrafiyaları kimi və bəşər sivilizasiyasının bütün tarixi boyu müxtəlif formalar, məzmunlar və sərhədlərlə öz fərqlərini və inteqrasiyalarını görmüşdür.
Bu yazıda bu diyarın bütün tarixini təhlil etməyə çalışılmır. Ona görə də yuxarıdakı sadalanan hadisələrin əsas səbəblərini müzakirədə ümumiləşdirmək və məntiqi əsaslandırma və inandırıcı istinadlara dayanaraq problemin düyünlərini aydınlaşdırmaq və həllini açmağa cəhd etmək niyyətindəyik.

Sənədlər öz sözünü deyir və bundan artıq izaha ehtiyac yoxdur.

---

"Fərhad Həkimzadə"nin 150 tarixi kitabının cərrahiyyəsi!

Bir xalqın tarixi abidələrinin dağıdılması cinayət və mədəni soyqırım sayılır və bağışlanmaz cinayətdir. Paniranist hərəkat Pəhləvi hökumətinin avropalı müstəmləkəçilər tərəfindən taxt-taca oturtulmasından sonra rəsmi və dövlət şəklini almış və bütün dövlət obyektlərini ələ keçirərək, İran türklərinin tarixini aradan qaldırmağa və onların yerini dəyişməyə çalışmışlar. bu diyarın gerçək tarixi ilə saxta ari tarixi qabardır.

Təəssüflər olsun ki, Qacarlar dövründə türk əyanları və elitaları arasında türk milli şüurunun olmaması səbəbindən türklərin əsl tarixi o vaxta qədər dəqiq və sənədləşdirilməmiş və bu da Pəhləvi dövründə tarix saxtakarlarına yol açmışdır. paniranistlər İran türklərinin, xüsusən də Azərbaycanın İran sərhədləri daxilində qalan hissəsinin əsl tarixini silməyi asanlaşdırdılar.

Pəhləvilər dövründə İranda türklərin zərərinə bir çox yerlərdə arxeoloji qazıntılar aparılmış, harada bir şəhər, kənd və ya bölgənin türk olduğuna dair əlamət varsa, ya itmiş, ya dəfn edilmiş, ya da  Avropa və Amerika muzeylərinə Saxtakarlıq niyyətiylə göndərilmişdir. Onlar yer üzündə olan hər bir tarixi əsəri məhv edib yerində dövlət və ya istirahət binaları və yaşıllıqlar tikdilər ki, o tarixi irsdən əsər-əlamət qalmasın. Bu dağıntıların əksəriyyəti Azərbaycanın böyük şəhərlərində, xüsusən də Təbriz idarəçiliyinin simvolu olan bütün hökumət saraylarının səhnədən tamamilə silindiyi tarixi Təbriz şəhərində həyata keçirilib. Manqurd türklərinin, farsların və avropalı masonların paniranistləri Azərbaycan türk tarixinin özlərində olan hər şeyi məhv etmək üçün səylərini əsirgəməmiş, hətta muzeylərə çox təhlükəsiz baxışla belə bəzi təhrif, silmə işləri  həmin yerlərdə tarixin saxtalaşdırılması həyata keçirilmişdir. Son yüz ildə mədəni irsin idarəsi və ya təşkili həmişə paniranist hərəkatı tərəfindən ən çox daxildən olanlara həvalə edilib ki, bu hərəkatın qeyri-insani planlarında heç bir pozulma olmasın. Bu proses hətta o həddə çatıb ki, Fərhad Həkimzadə adlı şəxs tarixi araşdırma bəhanəsi ilə Londondakı Britaniya Milli Kitabxanasına gedib və sızaraq  türklərlə əlaqəli tarixi kitabları və sənədləri məhv etməyə, saxtalaşdırmağa və təhrif etməyə başladılar. Amma əməlləri ifşa olunduqdan sonra 150 tarixi kitabı təhrif etmək  və zədələmək cinayətinə görə mühakimə olundu və cəmi 8 il həbs və 300 min funt sterlinq pul cəzasına məhkum edildi. Londonda yaşayan yazıçı, nəşriyyat meneceri və İran İrs Fondunun keçmiş rəhbəri Fərhad Həkimzadə bəziləri XVI əsrə aid olan tarixi və qiymətli kitabların səhifələrini cərrahi bıçaqla ayırıb.

2009-cu ildə o, Fərhad Həkimzadə adlı zəngin bir iranlının Londonda Britaniya Milli Kitabxanasında saxlanılan 16-cı əsrə aid 150-dən çox kitabı və çox qiymətli tarixi əsəri zədələdiyini Guardian dərc edib və yazır ki, kitabxananın böyük elmi işçiləri Harvard ali təhsilli naşir və mütəfəkkir Fərhad Həkimzadənin əsrlər boyu milli kolleksiyada qorunub saxlanılan 150 kitabı neştərlə məhv etməsinə təəccüblənirlər.

Hər halda panirançıların cinayətlərinin niyyətləri və əməlləri sonsuzdur və bir neçə sənədlə onların mədəni cinayətlərinin hamısını, hətta bir hissəsini üzə çıxarmaq mümkün deyil. Amma hər halda, zahirən tanınmış faşistlərin şər əməllərini üzə çıxarmaqda davam edəcək digər həqiqətpərəstlər üçün dönüş nöqtəsi kimi bu cinayətlərdən bəzilərini qeyd etməyə çalışdıq.

Qaynaq:

1 - https://bit.ly/3SDZVlw , 12.04.2018
2 - www.bbc.com/persian/arts/2008/11/081121_sh_defaced_books , 21.11.2008
3 - www.tribunezamaneh.com/archives/7925, 26/04/2021

 

Sənəd Nr.:1

---

 

Sənəd Nr.:2-1

---

Sənəd Nr.2-2

---

 

Sənəd Nr.:2-3

---

Həşt Beheşt Sarayı (Quzey Bağı)

“İşrətabad malikanəsi”, “Gülüstan sarayı”, “Fərhad və Şirin bağı” və “Şimal bağı” kimi də tanınan Təbriz şəhərinin tarixi malikanələrindən biridir. Bu malikanə Qaraqoyunlu, Ağ Qoyunlu, Səfəvi və xüsusilə Qacarlar dövrlərinin mühüm tikililərindən biri olsa da, Pəhləvilər dövründə dağıdılmış və ərazisinin bir hissəsində Təxti idman stadionu, bəzi dövlət idarələri və Təbriz həbsxanası tikilmişdir. Hicri 3-4-cü əsrlərdən Təbrizə səfər edən coğrafiyaşünaslar və turistlər bu şəhər haqqında çox vaxt sultanlar, şahzadələr və nazirlər tərəfindən tikilən və öz adları ilə təsisçiləri tanınan möhtəşəm və gözəl binalar, saraylar və malikanələr haqqında yazırlar.

Bu tikililərin bəziləri zaman keçdikcə və zəlzələlər nəticəsində dağılıb, bir çoxları isə Pəhləvilər dövründə qəsdən dağıdılıb və indi onlardan əsər-əlamət qalmayıb. Bəziləri ilkin böyüklüyündən və şöhrətindən xəbər verən xarabalığa çevrilmiş, çox az hissəsi isə tikinti vaxtının yaxınlığı və qəyyumlarının diqqəti səbəbindən demək olar ki, toxunulmaz qalmışdır.

Həşt Beheşt sarayı da bu tikililərə misaldır ki, indi bu möhtəşəm saraydan nəinki əsər-əlamət qalmayıb, hətta belə bir möhtəşəm binanın varlığının unudulub  aradan getdiyini demək olar. Kitablardakı təsvirlərə əsasən, bu saray səkkizguşəli bir malikanə olub, sonralar farsca Həşt Beheşt adlandırılıb.

Sənəd Nr.:2-4

---

Sənəd Nr.:2-5

---

Çavraş qalası - Təbriz

  Bu şəkil 1906-cı ildə Abraham Valentine Williams tərəfindən çəkilib.

Bu qala Cəlayirilər dövründə tikilmişdir. Bu qala XIV əsrdə istifadə edilib, lakin tikilmə tarixi məlum deyil. İndi bu qala xarabalığa cevrilib, və sahabsız mal kimi başına buraxılıb.

Sənəd Nr.:2-6

---

Zubeydə Sarayı - Təbriz

Bu şəkil 1851-ci ildə fransız rəssamı və siyasətçisi Eugène Flandin tərəfindən Təbrizdəki Zubeydə sarayından və malikanəsindən çəkilmişdir. Bu bina dağıdılıb və hazırda mövcud deyil.

1839-cu ildə Fransa Rəssamlıq Akademiyası İranın qədim əsərlərinin qeydlərini və planlarını və xəritələrini hazırlamaq üçün biri rəssam, digəri memar olan iki nəfəri bu ölkəyə göndərməyi qərara alır. Bu məqsədlə müsabiqə keçirildi və nəhayət, Yevgeni Flanden və Paskal Koste müsabiqənin qalibi oldular və miladi 1840-cı ildə (hicri günəş ili 1219) Məhəmməd şah Qacarın dövründə Parisdən İrana yola düşdülər. Dövlətin verdiyi lazımi koordinasiya və sərəncamlara görə onlar həmişə yerli hökmdarların dəstəyinə malik olmuşlar. Flanden və Kostun səyahəti iki ildən çox davam etdi və onun məhsulu İranın qədimi əşyaları haqqında hesabatdan əlavə, 1851-ci ildə Parisdə nəşr olunan "İrana səyahət" adlı çoxcildlik kitabdır. Flanden İrana səfərindən əvvəl Əlcəzair missiyasına orada "Fransız ordusunun uğurlarının şəkillərini çəkmək üçün getmişdi və İran səfərindən sonra Mesopotamiyada yeni kəşf edilmiş Neynəva şəhərinə də getmişdi. Parisdə Neynəvanın tarixi abidələri haqqında kitabın nəşrinə də nail olmuş.

Onlar İranın demək olar ki, bütün tarixi və qədim abidələrini (Xorasan və Xəzər dənizi sahiliyani istisna olmaqla) ziyarət etmiş, bütün qiymətli  və dəyərli tikililərin rəsmlərini yaratmışlar.

Sənəd Nr.:2-7

---

Göyalp sarayı və malikanəsi – Təbriz

Sənəd Nr.:2-8

---

Sənəd Nr.:2-9

---

Düşərgə mülkünün malikanəsi - Həmədanda

Bu şəkil 1851-ci ildə malikanənin tam işlək zamanı Eugene Flanden tərəfindən çəkilmişdir. Bu malikanə də Pəhləvilər dövründə dağıdılıb.

Sənəd Nr.:2-10

---

İqbal-ül-Səltənə malikanəsi - Təbriz

Bu şəkil 1851-ci ildə malikanədən Eugene Flanden tərəfindən çəkilmişdir. Bu malikanə də Pəhləvilər dövründə dağıdılıb.

Sənəd Nr.:2-11

---

Ulu Qapı sarayında hərəmxana malikanəsi - Təbriz

Bu malikanə Pəhləvilər dövründə Ulu Qapı sarayındakı bütün tikililərlə birlikdə dağıdılıb.

Sənəd Nr.:2-12

---

Sənəd Nr.:2-13

---

Sənəd Nr.:2-14/1

---

^{Şah Qədəm Karvansarası - Qəzvin}

^{Bu böyük karvansaray Qacarlar dövründə tikilib, lakin hal-hazırda sahabsız bir məkan kimi dağılmaqdadır və aidati orqanlar tərəfindən qorunmasına heçbir tədbir görülməyir.}

^{Bu karvansaray Moləvi küçəsində, Şəhid Ənsari kəsişməsindən yerləşir və bu əsər 11 avqust 2005-ci ildə 12611 qeydiyyat nömrəsi ilə İranın milli əsərlərindən biri kimi qeydə alınıb.}

Sənəd Nr.:2-14/2

---

---

 

Ərk qalası (və ya Ərk-i Əlişah, Məscid-i Əlişah, Təbriz qalası

Təbriz şəhərində yerləşən və XIV əsrdə Hülakülər (Elxanilər) zamanında vəzir Əlişah tərəfindən tikdirilən abidə. Günümüzdə şəhərin mərkəzində parkın üzərində yerdən 26 metr yüksəkliyə ucalan Ərk-i Əlişah qalası və ya köhnə adı ilə Məscid-i Əlişah Elxanilər dövrü memarlığının bir nümunəsidir. Son Elxani hökmdarı Əbu Səid Xanın (1316–1335) vəziri Əli şah tərəfindən tikdirilən abidə ilk tikildiyi zaman məscid olub və müsəlmanların namaz qılması üçün uzun müddət bu şəkildə istifadə edilib. Sonralar ehtimal ki, Təbrizdə baş verən şiddətli və tez-tez baş verən zəlzələlər səbəbindən bina dağılıb və bəzi əlavələrlə (divarlar, zirzəmilər, anbarlar və s.) qalaya çevrilmişdir. Bundan sonra abidə Ərk-i Əlişah adlandırılmışdır. Qala sadəliyi, ölçüləri və kərpic hörgüsü ilə diqqəti özünə cəlb edirdi. Tacəddin Əli şah tərəfindən tikdiriilən və sonradan qalaya çevrilən bu binanın eni 30 metr, hündürlüyü 26 metr, qalınlığı isə 10 metrdir. Təəssüf ki, günümüzdə onun yalnız qurbangahı və yan divarları qalmaqdadır. Bundan başqa abidənin üzərində günümüzə qədər gəlib çatmış heç bir yazı yoxdur. 1931-ci ildə abidə Milli İrs siyahısına qeydə alınmışdır.

Yazıqlar olsus İran İslam Respublikası tərəfindən bu gözəl abidə Milli İs siyahısına salınmasına baxmıyaraq 1981-ci ilin Dekabr ayında  göründüyü kimi uşurumdadır. Bu uşurumlar Türk tarixini eləcə də onun izlərini gələcək quşaqların zehnindən silib itirməkdir.

Qaynaq: https://az.wikipedia.org/wiki/%C6%8Frk_qalas%C4%B1

Sənəd No.:2-15

---

---

İranın aslanla üzərində günş olan bayraqlı (dövəlt nəşanı) yeri

Daxili işlər Nazirliyi

İntizamat( düzən )

İdarə...................

Şöbə ....................

Tariıx: 03.05.1934

No:  3443867

Əlavə ................

Böyük fars vilayti(eli )
Çadırlarda yaşayan küçəri türk uymaqlarila onların ailələrini məskunlaşdırmaq dönminin başlandığı bu çağda; məskunlaşdırmaq mamurlarına; Türk uymaqlarının əski bölüm, qəbilə eləcə də əşirət adlarının ibtal edilməsinə tapışırıq verilməsı uyğundur. Küçəri türk uymaqlarının öz əski əşirətlə bölüm adları ilə deyil, bəlkə onların məskunlaşdıqları yerin adı ilə adlandırılmaları gərəklidir.
"Gızlıcə"
2770 sayı
//Fars ilə limanlar (bəndərlər) vilayətinin not dəftərində yazılsın //
Tarix: 1313/ 3 / 12 hicri günəş təqvimi
Sayılı(( 2770)) lə 1313/ 6/ 7 tarixli yuxarıdaki yazını bildirmək eləcə də onun madələrini icraya qoymaq üçün damğalanalarq
( mühürlənrək) imzalansın.

Sənəd No:3

---

İranın aslanla üzərində günş olan bayraqlı (dövəlt nəşanı) yeri

27/06/1937 tarixində
Hesab 20
Əlavə: 1326/01/31 (hicri günəş ili) tarixli 1035

                Baş Nazirlik

                  -------------------

                İran Dilqurumu

Daxili İşlər Nazirliyinə daxil olan Azərbaycan-Həmədan--Qorus--Məhəllət-İsfahanla Kirman kəndlərinin iranca(farsca) olmayan adlarının siyahısı həzrətləri Humayun Şahlarşahın göstərişi ilə göndərilir. ona görə də siz öyrənin habelə uyğun İran adları ilə əvəz dəyişin.

                     Nazirliyin Rəhbəri

Hamiş məktubu:

Ölkənin kəndlələ qəsəbələrinin türkcə-ərəbcə adlarına uyğun farsca adların verilməsilə uyğun olmayan adların aradan qaldırılması üçün adı çəkilən adların uyğun adlarla siyahısının hazırlanması əmri verildi. Burada daxili işlər Nazirliyi tərəfindən göndərilmiş eləcə də padşahın razılığına çatmış Azərbaycanın Həmədan--Qorus--Məhlat-İsfahanla  Kirman kənd-şəhərləri yubanmadan göndəriləcək.  Əlahəzrət Şahlarşahına çatdı. Tezliklə Əlahəzrətin fərmanına uyğun olaraq xəbər veriləcəkdir. Araşdırma, uyğun gördükləri adları ortaya qoymalı eləcə də tədbir görülməsi üçün onlara bilgi verməli olduqlarını söylədi

Sənəd No.:4

---

İranın aslanla üzərində günş olan bayraqlı (dövəlt nəşanı) yeri

Maliyə Nazirliyi
No.:  230
Tarix: 1303 hicri günəş ili, cədi ayının 28-cı günü
No: 40955  əlavə si ..................
Yazışmalarla ümumi dosyalama baş idarəsı,
Yazışma evi bölməsı( darolenşaء dayrəsi )
On iki heyvanlı türk təqvimində ki ayların adların yazmamaq mövzusunda birləşədirici məktüb iran düvəlti Pəhləvi hökumətinin Rəzaxan çağında, on iki heyvanlı türk təqvimini qadağa etəməyə görə Milispu və Məhəmməd Əli Firuği( Zəka Əlmolkin ) tapışırığı əsasında verilən dövəlt fərmanının farscadan türkcənin ərəb əlifbasına çevərilimiş mətəni:
Hörmətli  Nazirlər kabintdən çıxarılan qərarnaməyə dayanaraq, qərar verildi:
Zamanı bilndirmək üçün hicri günəş təqvimi varkən,  dövəlt bəlgələrində; on iki heyvanlı türk təqvimi illərinin adın yazmaq artıq daha gərəksiz bir işdır. Bundan sonra rəsmi yazışmalarda yuxarıda adı keçən sözcüklərin işlədilməsinə qadağa qoyaraq yalnız hicri günəş tarixin yazmağa kifayət edin.
Maliyə idarəsinin başqanı:     a.  s.   Milispu            Maliyə Nazirliyi: Zəka Əlmolk
 
Deyilməlidir Pəhləvi hökuməti dönəmində işlədilməsinə qadağa qoyulan on iki heyvanlı türk təqviminin İran dövəltinin rəsmi yazılarında işlədilməsinin ən azından yedi yüz illik keçəmişi var.

Sənəd Nr.:5

---

 

 

Sənəd Nr.:6

---

İranın aslanla üzərində günş olan bayraqlı (dövəlt nəşanı) yeri

Mədəniyyətlə İncə Sənət Nazirliyi
(( gızlı )) Təhlükəsizlik idarəsi

No: 200 _ 73 _ 1   tarıx:  02/ 03/ 1336 hicri günəş ili, 24.05.1957

5 / 4 / 126 /m sayında  02 /  03/ 1336 tarixində şərqi Azərbaycan vilayətinin baş mədəniyyət - incə sənət idarəsinin; özü özünə türkcə danışmaq öyrədən yeni kitabının çap olunması barədə eləcə də 211 / 73 / m sayında  06 / 04 / 1336 tarixindəki rapor bilgisinin fotokopisi yanında gündərdiyi məkətubun eynisinin qarşıladığıda bu dayirənin cavabı aşağıda gətirilir:

Türk dilində kitabla başqa hər çeşidli nəşriyyatın çap olunması qadağadır.
Yazı qeydiyyat idarəsinin baş Reysi:
                                  Dirəxşəndə Zəimi

Sənəd Nr.:7

---

 Mədəniyyət Nazirliyi

Azərbaycan Mədəniyyət İdarəsi
Araşdırma
No. ... əlavələr
Qonu... ... ... ...
20.1.31 hicri günəş ili, M .235
M.6011

M.10.1 Giriş

Hörmətli Ali məktəb başqanı

Əldə olunan bigilərə görə, Türkiyədə türklərin çeşidli etnik qruplarını göstərmək üçün bir sürədir ki, bir sıra kitablar çap edilir. Gerçəyə qarşı nədənlərlə Azəri-nin, yəni Azərbaycanın türk olduğu göstərilir. Eləcə də onlar bu yolla buranın xalqının düşlərinə sızmaqla, pantürkizmi yaymaqla istəklərinə çatmaq amacındadırlar.

Birincisi, tələbələr (şagirdlər=öyrəncilər) arasında bu cür pozucu nəşrlərin yayılmasının qarşısını almağa diqqət yetirin.

İkincisi, bu cür nəşrlərin bir nüsxəsini əldə etməklə idarəyə göndərmək üçün araşdırma aparın.

Üçüncüsü, tarix-coğrafiya öyrətmənlərinə tapşırılsın:  Azərbaycan dilini tədris etsinlər eələcə də bu cür gərginlik yaradan düşüncələrə qarşı mübarizə aparsınlar. Azərbaycan dili türk dili deyil, Azəridir habelə tələbələr bəlirlənmiş konfranslar qursunlar.

Dördüncüsü- bacardıqca, bu qonuda ictimai konfranslar qursunlar.

3-cü vilayətin mədəniyyət başqanı

Sənəd Nr.:8

---

Mahmud Əfşar Yəzədi nin məqaləsinin bir hisəsi

İranda panfarsist (panirançı) məkətəbinin banilərin dən idı

Ölkənin önəmli bir yerində danışılan türk dılı ilə fars dilinə girmiş ərb sözləri arasındakı fərq ondan ibartdir kı, türk dili də xaricdən gələn düşəmən işğalçıları kimi vətənimizə soxularaq bir sıra yerləri qaramalamış  fitənəyə səbəb olan, eləcə də onun tərfdarları; onun kənarda sərhədləri var kı, istənilən vaxt kömək etmək olar. Ancaq ərb sözləri fars dilinə daxıl olan eləcə də məskunlaşmaq hüquqi olan köçkünlər kimi, bir ölkəyə gedən köçkünlər habelə o, ölkənin vətəndaşlığını qəbul edir. eləcə də bır-ikı nəsildən sonra başqa insanlarla birlikdə yerlərinin heç bir fərqi yoxdur.

Azərbaycanda türk dilinin istifadəsinə qadağa qoyulmasını mən demirəm; bu da indıkı insanlara başağrı olar. Ancaq, farsca təhəsili məcəburi, pulsuz habelə ictimai hala gətirilməsini, habelə bu iş üçün büdcə təmin olunmasını istəyirəm.  Bununla da, otuz il ya daha tez, bütün insanlar hər iki dili istısnasız bilsinlər. Bundan sonra yavaş-yavaş öz-özünə fars sözləri türk ləhəcəsinə o dərcədə daxıl olacaq kı, onların ən azı %60 farsca olacaq. bu nisbət günü-gündən artaraq %70 çatacaq. Sonra iki dil farscamız kimi bir olacaq. Necə ki bugünk farsca, ərb dili ilə qarışıb milli təhəlükəsi yoxdur. Hökumət bu mədəni syastini qəbul etsə, Xalq da kömək etsə, istər Azərbaycan da, istərsə də başqa şəhərlərdə, mən şübəhə etəmirəm, biz heç kimsəyə çətinlik lə baş ağrısı olmadan, heç bir yerdən muxalifət, düşəmənçilik etəmədən öz məqəsədəlrimizə yetişəcəyik. Azərbaycanlılar fərqinə varmadan əlli ildən sonra öz bölgələrinində fars dilində danışacaqlar. Bu dilə isə „yeni azrı“ ləhəcəsi deyilməlidir.  Fars, ərb eləcə də türk dillərinin birləşəməsindən, fars-tehəran ləhcəsindən daha gözəl olacaq. Bu işi Azərbaycanlılar özləri görməlidir. Azərbaycanda yaşayanlar da, Tehranda olanlar da, yaxud mənim kimi onlardan kı, nəsil keçib, başqa şəhərlərdə qalırlar. Bilirəm iranı pisləyənlər fars-türk arasında heç bir məqəsədi-mənası olmayan gərəksiz təlqinlər üçün rekəlam edirlər. Buna görə Azərbaycanlıların üzərində türk „türk başqa xalqdır“ işəltməkdən çəkinmək lazımdır.

Qaynaq: Azərbaycan da „fars dili“ mənbə kitabı, Mahmud Əfşar vəqfləri, tuplayan İrəc Əfşar, s. 175

Sənəd Nr.: 9

---

İranın aslanla üzərində günş olan bayraqlı (Dövlət nişanı) yeri

Təhsil Nazirliyi ilə Vəqflər habelə Müstəzrəfə Sənaye

 Təcilidir

No. 5263 29/4/2017 tarixli

Əlahəzrət hümayun Şahlarşahın fərmanına əsasən, Qacar ​​sarayının adı "Simsiz" olaraq dəyişdirilib.

Nazirliyin rəhbəri 14198 …………………… 05.01.1317 hicri qünəş ili, 25.03.1938
Surəti əkabir təhsil şöbəsinin bilgilənməsi üçün göndəriləcək.

Nazirlik qurumunun rəhbəri imza 

Təhrandakı „Qacar ​​sarayı“nın adını „Simsiz“ olaraq dyişdirilməsi əmərinin məkətubu!

„Türk simvollarının dağıdılması məşərutə çevərilişilə Pəhləvi diktaturasından başladı, eləcə də hökumətin ırqçı habelə müstəməlkə amilləri tərfindən bu günə qədər davam edir!!!“

Sənəd Nr.: 10

---

İranın aslanla üzərində günş olan bayraqlı (Dövlət nişanı) yeri

Milli təhsil, incəsənətlə Vəqəflər Nazirliyi

Yönətim ... ... ...

Tarix. ... ... ... ay ... ... ... 131

No. ... ... ...Əlavəsi ... ... ...

İlgilər yönətimi idarı tapışıriğı no: 35400 _ 8707; hicri günəş təqvimi ilə 18.08.1316 -cı hicri qünəş ili, 09. 11. 1937 tarixində ğərbi Azərbaycan təhsil idarəsi.

Baş Nazirin;

 Fars dili-ədəbiyyatı qurumunda təsdiq olunmuş lüğətlərin işlənməyinə görə 15.08.1316 -cı il, 11505 sayındaki idari əmrinin təsdiqi aşağıda yazılır.

........ vilaytinin.........

Milli təhsillə vəqflər Nazirliyi ilə iranın fars dili-ədəbiyyatı qurumu; səkəsn səkəkizinci birgə ümumi toplantıda; ((Tikan Təpə şəhəri ilə Tatavu çayı)) adlarının yerinə aşağıdakı adların işlənilməsinə qərar verdilər:

1 _ Tikan Təpə ......... Tekab 

Bu açıqlama ilə bir sıra bölümləri quru olan; göyərəntili yam yaşıl eləcə də sulu yerə, fars habelə Ariyayı dillərində; tekab da süylənilir. «Tekab» sözü, anlamı farscada (xar təpə) olan, türkcə «tikan» təpə sözü ilə; anlamla sözücük baxımından uyğundur.

2 _ Tatavu ............... Siminə Rud

Çox təkidlə tapışırın bundan belə rəsmi məkətublarda yeni süzcükləri işlətsinlər. Bu tapışırığı özünüzə bağlı düvəlt mamurlarına çatdırın. Onun, onlara yetişəməsini, intibatat dayirəsini bilgiləndirın.

Təhsillə Vəqəflər Nazirliyi                    İmza yerisi

Sənəd Nr.:11

---

İran daxili işlər Nazirliyi

Nazirlər kabinetinin 28.12.2535 xaqanlar xaqanı tarixindəkı (şahlarşahın tarixindəki) toplantıda 613 / 1 / 25074 sayındakı eələcə də 3. 12.2535 xaqanlar xaqanı tarixindəkı (şahlarşahın tarixindəki) daxili işlər nazirliyinin təklif etməsi əsasında habelə ölkə bülgələrinin bölgüsü yasasına (qanununa) dayanaraq; Urmu gölünün 97 adasının adları, əlavə xəritəsinin təkəlif etəməsi üzü ilə aşağıdakı kimi dəyişədirilməsi yada yenidən ad qoyulması qərar verildi

1 - Birinci nümrəsində ki ada ((Mərkid)) adila adlandırılsın.
2 - İkinci nümrəsində ki adanın adı ((Aq dağ)), dan ((səpid)) adına dəyişdirilsin.

3 - Üçuncu nümrəsində ki adanın adı, ((Məlayurki)) adından, ((Pişəva)) adına dəyişdirilsin.

4 - Dördüncü adanın adı ((Daş ada)), adından, ((Bərdin)) adına dəyişdirilsin.

5 - Beşinci nümrəsindəki ada, ((Səngü)) adıla adlandırılsın.
6 - Altıncı nümrəsindəki ada, ((Qəra ada)) adından, ((Siyavuş)) adına dəyişdirilsin.

7 - Yedədinci nümrəsindəki ada, ((Yastı ada)) adından, ((Təxt)) adına dəyişdirilsin.

8 - Səkəkizinci nümrəsindəki ada, ((Xərsək)) adıla adlandırılsın.
9 - Doqquzuncu nümrəsində ki adanın adı, ((Səngan)) adlandırılsın.
10 - Onuncu nümrəsindəki adanın adı, ((Şahi)) adlandırılsın...
11 - On birinci nümərəsindəki ada, ((Abulqasim daşı)) adından, ((Zir abə)) adına dəyişdirilsin.

12 - On ikinci nümrəsindəki adanın adı, ((Gülayan daşı)) adından, ((Kakai bala)) adına dəyışdirilsin.

13 - On üçüçücü nümrəsindəki adanın adı, ((Gülayan daşı)) adından, ((kakai miyane)) adına dəyişdirilsin.

14 - On dördüncü nümrəsindəki adanın adı, ((Gülayan daşı)) adından, ((kakai payın)) adına dəyışədirilsin.

15 - On beşinci nümrəsindəki adanın adı, gəmiçi ((Böyük təpə)) adından, ((bozorg təpe)) adına dəyişdirilsin.

16 - On altıncı nümrəsindi adanın adı, ((Gəmiçi)) adından, ((naviyan)) adına dəyışdirilsin.

17 - On yedədinci nümrəsindəki adanın adı, Gəmiçi ((Balaca təpə)) adından, ((Kuçek təpe)) adına dəyişdirilsin.

18 - On səkəkizinci nümrəsindəki adanın adı, ((Gəmiçi)) dən, ((Naxoda)) adına dəyışdirilsin.

19 - On doqquzuncu nümrəsindəki adanın adı, ((Gəmiçi)) dən, ((Navi)) adına dəyışədirilsin.

20 - İyirminci nümrəsindəki ada, ((Samani)) adıla adlandırılsın.
21 - İyirmi birinci nümrəsindəki ada, ((Azin)) adıla adlandırılsın.
22 - İyirmi ikinci nümrəsindəki adanın adı, ((Şah Saranlar)) adından, ((Mehr)) adına dəyişdirilsin.

23 - İyirmi üçüncü nümərəsindəki adanın adı, ((Kəmər dağ)) adından, ((Zağ)) adına də yışədirilsin.

24 - Yirmi dördüncü altıncı adanın adı, ((Kəmər dağ)) adından, ((Məşəkin)) adına dəyişdirilsin.

 ((Büdcəyə nəzart edən baş idarəsi tərəfindən, ayrıntılı olaraq bilindirildi))

 ((Büdcə icra edicisinə nəzart eliyən baş idarə 21 / 1 / .......... nömrə 1103))

 ((Ümumi işlər idarəsi tərfindən yazılır: daxili idarələrin hər birinə, baş idarənin baş reyisinin birinci yardımcısila mənə, bu yazıdan bir nüsxə gündərilməniz istənilir.  Tarix: 21 / 04 / 1957))

Sənəd Nr.:12

---

İranın aslanla üzərində günş olan bayraqlı (Dövlət nişanı) yeri

Nömrə 1960          İttifaq Simvolu           Tarix :03/15/1313

Məsələ burasındadır ki, bu məktəbə gəldiyim gündən narahatam, gördüm ki, orta məktəblə beşinci- altıncı sinif şagirdləri türkcə danışır. Onlar orta məktəbin heyətində eləcə də küçədə bu dildə danışanda aydın olur ki, nə başqa yerdə, nə də şagirdlərin bir-birinə yaxın olmayan yerlərdə bircədənə fars sözü danışmırlar. Bir neçə gün yuxarıda adlarını çəkdiyim yerli şagirdlərlə sinif otaqlarında, məktəb meydançasında söhbət etdiyim üçün onların bir neçəsinin farsca danışdığını yetərincə bacarmadıqlarını gördüm. Araşdırarkən bir neçə günlük Şahpur, Xoy habelə Daş-makı bölgəsinə səfər etdim. Bunun səbəbi isə əyalətin təhsil nümayəndələrinin, orta məktəb direktorlarının, ibtidai məktəb direktorlarının eləcə də yerli olmayan bütün müəllimlərin olmasıdır. Azca da olmuşsa türk dili öyrənmiş bu adamlar yerlilərlə hər yerdə türkcə danışırlar. Örnək olaraq, gördüm biri türkcə danışır, amma eyni adam mənimlə qismən də olmuşsa farsca danışa bilir.

   Qeyd olunan şagirdlərdən başqa yuxarıda sadalanan önəmli məqamları təsdiqləmək üçün ən böyük arqumentim bu sahədə təhsil komplekslərilə məktəblərin əməkdaşlarının milli (Ölkənin rəsmi dili- Farsca) dili ilə tanış olmamasıdır. Onların çoxunluğu orta məktəbdə yaxud ibtidai sinifdə ya yada bir neçə ildir ki, təhsil şöbəsində çalışırlar.

   Hörmətli bəy, siz bütün dərs kilaslarında, ofisdə, məktəbdə “türkcə danışmaq yasaqdır” deyə elan etsəniz də, təəssüf ki sözünüzə əhəmmiyyət verməmisiniz. İndi bu müqəddimə ilə sizin ən böyük görəviniz olan aşağıdakı tapışırıqları gətirmişəm eləcə də icrasını gözləyirəm.

1- Şəxsən hər yerdə Farsca danışlmağa nəzarət edin.

2-Bütün hallarda hətta bacardıqca, oğlan - qız şagirdlərin farsca danışmasına əmin olun.

3- Dərs kurslarından “türkcə danışmaq qadağandır” bildirişini çıxarın; şagirdlərə türk dilini bildiyiniz üçün məşq etməyiniz lazım deyil. Ancaq milli bir dil olan Fars dilini bilmədiklərini söyləyin. Onlara deyin: siz onu(farscanı) yaxşı bilmirsiniz yada, çox az bilirsiniz, ona görə də həmişə və tez-tez farsca danışın, beləliklə farsca ilə türkcə də sərbəst danışa habelə milli dili təbliğ edə biləsiniz. (bu istiqamətdə təşviq edici mükafatlar da nəzərdə tutun).

4- Fars dilini çox yaxşı habelə tez öyrənmək istəyən şagirdlərə mükafatlar verin.

5- Sinif şagırdləri müəlmlərin nəzarti altında söhbəti öryrənə bilsinlər diyə, hər gün bir saat farsca danışımağa vaxt ayırın. (Bu məqam ibtidai məktəblərə aiddir)

6- Dərslərin verilməsi çağı oxumaq, yazmamaq, hesablamamaq ... Məsələlərə deyil, şagirdlərin farscanı anlaması üstünlük verilsin.

7- Həftə boyu günortalar İki günlük debat ilə şagirdlərin konfrans iclası yaradın, habelə onlardan çıxışla bəyanatlar vermələrini istəyin. (Bu məsələ orta məktəblərə aiddir)

Yekun olaraq ilk növbədə bu (birliyin rəmzi) maraqlarını yubanmadan həyata keçirmək üçün daha çox cəhd edən hər hansı bir üzv mükafatlandırılacaq. Gələcəkdə də əlavə hüquqların verilməsinin birinci şərti bu konstitusiyanın müddəalarının həyata keçirilməsidir. Aydındır ki, bu (birliyin rəmzi) bütün maraqlarını həyata keçirməyi gecikdirən yaxud laqeyd adamlar töhmət alacaq, işlərinə xitam veriləcək. Bu məsələnin icrası barədə yubanmadan hər ay aylıq hesabatda rəhbərlərə məlumat verin, görülmüş tədbirlərlə əldə edilən nəticələr ətraflı şəkildə əks olunsun. Eləcə də bu işin həyata keçirilməsinə səbəb olacaq faydalı fikirlə təkliflər bizə yazın.

Qərbi Azərbaycan vilayətinin Təhsil - Vəqf İdarəsinin rəisi – Təqi Rəhbər

Rezaiyyə - Təməddünn Mətbəəsi

Savaş Nazırliyi
Hicri günəş təqvimi ilə 1934-cü ildə Rza şahın əmrilə iran savaş Nazirliyi ikinci əsasının mədəniyyət - təhəsil nazirliynə; türk - kürd dillərinıi aradan aparıb yox etəmə amacila, türk - kürd bölgələrində, Türklə kürd müəllimlərinin tədərisnə qadağa qoyulması barədə məkətubu:

Savaş Nazirliyi
Bütün ordunun döyüş bölmələrinin üst düzəy görəvliləri
diyrək(birbaşa): ikinci

Bölmə: xəbərləşəmə

Sinif:  76008 /??22841

Əlavəsı:
Birbaşa gizli
Hörmətli təhəsil, Vəqəflər - İncə sənət Nazirliyi; sərhədlərin durumuna gürə eləcə də bu bölgələrdə bir sıra tədbirlərin qılınmasının gərəkəli olmasına dayir son raporlar şah həzrətlərinin qulluğuna çatdığında; zat alı bütün məselələrdə doğru şəkildə addım atılmasının gərəkəli olduğun buyurdular. İndı dünyanın ona itaətli olmağa layiq olan habelə ruhlar onun qutsal ruhuna fəda olmalı mubarək zatın əmrini; o, böyük Nazirliyə çatdırmaqla aşağıda gətirilir:

Türklə kürd müəllimlərinin; türklərlə kürdlərin yaşadığı əyalətlər - vilayətlərdə tədəris etməkləri kəsinliklə qadağa olsun. Daha doğrusu türk - kürd dillərində danışmaq ən qısa zamanda onutdurulsun. Türklərlə kürdlərin çeşidli inanc habelə görüşlərinin aradan aparılmasına görə düzgün eələcə də həyatı düşünülməzsə; onların uşaqlarının sistəmdəki tərbiyəsinin bir gün yabancıların əlində bizə qarşı güclü hərbə kimi yararlana biləcəkləri olasıdır. Çünkü bu günədək iranda yaşayan türk, kürd habelə aşuri cəmaətlərindən, onları öz qucağında bəsləyən ana vətən irana qarşı şəriflik üzərindən xidəmət etməkləri görülməmışdır.
Bütün döyuş ordusunun üst düzəyəlilərinin kəfalət edənı tərfindən

 Əbdolrza Əfəxəm Ebrahimi
Gizli vilaytlərin təlimi üzərə sorumlu başçısı,

Bu tapışırığın icra olunması üçün hazırlıq işlərin yürüdülməsinə əmər versin.

Bayram ayının 03(İsfəndin üçü) 13 --- ci günəş ili
( birinci məhər yəəni birinci goz fəsəli):
Vilayətlər üzərə təlimat dayirəsinin otağında qeyədiyyatdan keçəməsi
Sinif: 26027 _ 12/12/1313 hicri güməş ili, 03 / 03 / 1935

 (ikinci məhər yəni ikinci goz fəsəli)

Sənəd No.:14

---

İş bilən Nazirlər

"Türklərin irana girişi
"Türklər iranın qüzey batı (şımal - şərq) bölgələrində yaşayan insan topluluğu idilər. Onların yaşam tərzi əşirtlər halında yaşamaq idı, habele birinc işlərilə yaşam qaynaqları heyvançilq idı. İslam dini, ceyhunla seyhun çaylarının çevərəsinə (mavraəlnəhr) doğru genişləndikcə, türklər müslman oldular; bir sıra türk əşirtləri yavaş-yavaş iranın içinə get-gəl eləməyə başladılar. Türklərdən bəəziləri öz yetənək (istedad) lə güclərindən yararlanaraq xaqanların (padşahların) sarayında sayqı qazanıb etgi gücü əldə edərək; ordu başçılığı kimi önəmli dövəlt məqamların ələ gətirdilər. Onlar bir sürədən sonra Ğəznəvilər, Səlcuqlar habelə Xarəzmşahlar tək, dövəlt sulalələrin qurmaqda başarıq əldə etədilər."

„Bilindiyi kimi burdada fars iran dövəlti Azərbaycan türk yurdu, ulusunun Var olmasın habelə kımlıyın məkətəb dərsəlik kıtablarında gizələdərk danırlar.  Eləcə də türk kimliyi ilə birgə Türklüyü, üstəlik böyük şəhərlər, kəndlərin qurucusu ilə gəlişdiricisi olan uca türk mədəniyyətilə dövəltəçiliyin aşağılayırlar. Burda türklərin əsil, habelə birinci işlərin heyvançılıq güstərməklə türkləri aşağılayaraq pisləməyə çalışırlar (Eldar Güneyli).
Qaynaq: İran islam respublikasi, ilk məkətəbin beşinci sinifi, ictimaı biliklər (ictimai bilgilər) dərslik kitabi, tarix bölümü, 102-ci səhifə.

Sənəd Nr.:15

---

İş bilən Nazirlər

"Türk soylu hökümdarlar bozəqırları (çölləri) gəzib dolaşan qövəmlardan idilər. bunların ölkə yöntimi habelə dövəltçilik işlərindən elə çox bilgiləri yox idı. Onlar geniş torpaqlara eələcə də çox saylı nıfusa sahab olan iran ölkəsinin idarə olunması üçün ölkə yöntimini yaxşı bilən kimsələrdən yararlanmağın gərəkəli olmasın bilirilər. Una gürədə türklər bu iş üçün ağıllı habelə bilgə iranlı (fars) nazirləri seçədilər."
Səlcuqların ən çox şöhrətəli nazirlərindən biri Tuslu Xacə Nizam Əlmölk (Xacə Nizam Əlməlk Tusi) idı. Onun iranı bayandır edib gəlişətirməsi yolunda çoxlu xidəmətləri olubdır.

Qaynaq: İran islam Respublikasında, ilk məkətəbin beşinci sınıfı, ictımaı bılıklər dərslik kitabı, tarıx bölömu, 103-cü səhifə
„Burda iranlı nazirlərdən qəsəd ediln kiməsələr, fars nazirlər dir. İran örtüyünün arxasında farslıq ilə fars dili habelə fars kimliyi dayanır. Görünür burdada iran fars dövəlti; məktəb dərsliklərində türklərin çox böyük, əski uzun tarixə dayanan dövəltçilik gələnək-görənəkəlrin danaraq, onları aşağılayıb pisləməyə çalışır. İranlı (fars) kimsələri ağıllı eləcə də bilgə qəlmə almaqla, farsları dövəltçilik habelə ölkə idarə etmək işlərində düşünən beyin hesab edirlər. Türkləri düşünmək, idarəçılık eləcə də böyük işlərdə geri qalmış, gücsüz qəlmə almaqla, türkləri önəmlı habelə böyük işlərdə yetənksiz tanıtdərıb. Farslara möhtac qəlmə alırlar (Eldar Güneyli).

Sənəd Nr.:16

---

İranın aslanla üzərində günş olan bayraqlı (Dövlət nişanı) yeri

Idarə ... ...
Daxili İşlər Nazirliyi
gizli Transkripsiya:
Fars Dövlət məktubu 1/10/1316-cı il tarixli 161 nömrəli,

əsli .......

Kimi qeydə alınmışdır. ---

Daxli işlər Nazirliyi: hazrda 8 olan 2100 telegəraf kuduna istinad edrək farsların kənd, rayon, dağ, çay, göl eləcə də çöl (səhra) adlarından xarici dillərdə adları çəkiln siyahılar göndərilcək.  Hələlık açıqlama bu məzmunda verilir; bunun üçün 2-ci nümərli siyahısı bu məqəsədlə hazırlanmışdır kı, dil qurumu akademiyada onların adlarının dəyışdirilməsini zəruri həsab edərsə, adları habelə adam adları ilə çəkilən çoxunluğu tez-tez rast gəlir lazim bilsə, onların adları fars sözünə çevərilməlidir. Elat qəbilələrilə fars qəbilələrinin adlarıda göndərilməlıdır. Dil qurumu akademiyası onları dəyışməsə, qurum tərfindən məlumatlanıb bilgilnəsinlər,

Göndərilən siyahılar indiki farsın ərazisində vardırlar. Onlar cənub limanlarila farsdan ayrılmış Kəh-Kuliye eləcə də başqaları ilə bağlı hissələri ilgili valilərə təqdim edəcəklər. Əldə olan az imkanla indiki bir sıra adların qarşısında tarixi qeydlərlə bağlı bilgilərlə onların köhnə adları da verilmiş izahati stununda qeyd edilmişdir. ----

Fars Vilayətinin Valisi

Sənəd Nr.:17

---

iranın aslanla üzərində günş aۏlan bayraqlı (dövəlt nəşanı) yeri

Ümumi növü: 479 qaralama növəü
Qaralama fənninin özəl qiməti
kartun ۶/۳ əlavə aۏlunur
fayl 4 .............düzəliş verən sorumlusu
Baş Nazirlik
yazı tarixi........ay..........
Düzəliş tarixi......ay.......
Qeydiyyat tarixi......ay......il....
Gizli
Daxili işlər Nazirliyi sərhəd cinaytkarlarının kürdüstan bölgəsilə kürdüstan ətrafına təcavüzu ilə bağlı ədliyyə Nazirliyinin 05/01/1319 , 46/34470 saylı məkətubunun üzü(surəti).
Eyni zamanda, ....... yuxarıda adı çəkilən məktubda yer alan qara-qura, ağkəndlə yengə kənd kimi türk adları ilə bəzəyən habelə şahlıq ölkəsinin çeşidli  yerlərində bu cur sözlə yer adları eləcə də başqalarila bağlı dəqiq qərar verin.
Bütün Nazirlərin valilərilə məsul şəxəsləri araşdırma vərəqəsini toplayıb göndərməli, habelə bu məseləni izah etmək üçün vaxt həddi təyin etməlidirlər ki, bu müddət bəhəmən ayının sonunu keçəməməlidir.

Sənəd Nr.:18

---

İranın aslanla üzərində günş olan bayraqlı (dövəlt nişanı) yeri

Təhsil Nazirliyi
-------------------
İran dil Qurumu Akademiyası (Fəhəngistani)

Katiblik poçt otağı

 2/22/1316-cı günəş ili, ((12.05.1937))

Nömərə.:107 əlavə edildi...

Nazirlərin Rəhbəri

Ölkədə fars dilinə qaytarılmalı olan xarici yaşayış məntəqələrinin adlarının dəyişdirilməsi ilə bağlı 1035-16/2/1 günəş ili ((21.04.1937)) saylı məktubun cavabında bildirilir ki, Fərhəngistan Coğrafiya Komissiyası yaşayış məntəqələrinin adlarını araşdırır. Nəticələrin tezliklə açıqlanacağını, ancaq komissiyanın işi bitmədən xatırladır ki, təklif olunan formalarda türklə ərəb dillərinə heç bir oxşarlığı olmayan bir sıra adlar görünür. Onları isə dəyişdirmək gərəkmir.

14 nömrəli Zağ Abad, Kalağ Abad, 40 No-li (Kərəc) (Serhəng Abad) yerinə təklif olunubsa, adları daha yaxşı olsa da, təklif edənlərin dil qurum akademiyanın xəbəri olmayan sənədləri ola bilərsə, bu halda umaram o sənədlərlə bağlı akademiyaya bilgilər verəcəklər. Ayrı önəmli məsələ isə bu aksiya çağı adları dəyişdiriləcək daşınmaz əmlak sənədlərinin qeydiyyatı məsələsidir. Çünkü bu əmlaklarla onlara bitişik mülklərin çoxunluğu, bəlkə də hamısı qeydiyyata alınıb.  Eləcə də onların mülkiyyət sənədləri köhnə adlardadır. Beləliklə o sənədlərdəki adlar dəyişdirilməlidir.
Ona görə, mülkiyyətçilərlə qeydiyyat (reyestr) idarəsinin aralarında anlaşlalaxlığı üçün mülkiyyət sənədlərindəki adların dəyişdirilməsi ilə bağlı Ədliyyə Nazirliyilə Qeydiyyat İdarəsinə hərtərəfli bilgilər veriləcəyi; onlar da Bilimyurda ​​məlumat veriləcəyi gözlənilir. Həmin qərarın(sərəncamın) nəticələrinə dair eyni qaydada əsaslı dəyişiklik təklif etmək.

İran Dill Qurumu Akademiyasının Prezidenti

 

Sənəd Nr.:19

---

İranın Aslan və günşli bayrağıının(Dövlət gerbi) yeri

Tarix: 1937.09.25

Nömrə 206   Əlavə…

Maarif nazirliyi

İran Akademiyası (Fərhəngistanı)

Nazirlik Rəhbəri

Mübarək xatiriniz  xəbərdardırsa, şəhərlər və yerlər üçün icazə verilən yeni adlar, Əlahəzrə Hümayun Şahənşahın  ciddi əmrlərinə əsasən, ilk növbədə, akademiya tərəfindən təsdiq olunmalı və Hümayun Şahənşahın  tərəfindən təqdim edilib təsdiq edildikdən sonra, akademiyada təsdiqlənməlidi . Rəsmiləşdirilsə də, bəzi əyalət və əyalət qubernatorları bunu şəxsi hesab edir və nəzərə almadan. Tarixi sənədlərdə bəzi şəhərlərin adları heç bir səbəb olmadan dəyişdirilir və məktublar bölməsində nazirlər baş idarəsi tərəfindən bildirilir. Məsələn, (Dehxarqan və Xiyav) adlarının Azərbaycanda eyni şəkildə dəyişdirildiyi və bildirildiyi eşidilir və hər iki ad  doğru-düzgün və qədimi  fars sözü  olduğu  tarixi sənədlərdə gələn halda, onları dəyişdirmək üçün  izn almayıblar.  Odur ki  Hümayun  şahənşahın  əmrlərini yerinə yetirmək üçün Baş Nazirlikdən bütün nazirliklərə və əyalətlərə məktub göndərilməsi və dəyişdirilə bilən adların son dərəcə vurğulanması ilə xatırladılması xahiş olunur. əvvəlcə Fərhəngistana təklif olunsun, baxıldıqdan sonra isə qəbz rəsmiləşdirilməli və xüsusilə qeyd olunan yerlərə aid adlar əvvəlki kimi saxlanmalı və dəyişdirilməməlidir.

İran Akademiyasının prezidenti

Sənəd Nr.: 20

---

İranın Aslan və günşli bayrağıının(Dövlət gerbi) yeri

Maliyə Nazirliyi
1316-cı il bəhəmən ayının 29-da
Nömərə15829
2071/ 16/12/253/10
Maliyə Nazrliyi
Akademiyanın yüz üçüncü imumi yığıncağında Makunun şərqində yerləşən Ərəb kəndinin və Makunun cənub-ğərbində yerləşən Qaraini kəndinin adı dəgişdirilərək Mubarək Humayuni tərfindən təsədiq edilib.
Ərəb = Pol Dəşt - Qaraini = Siyəh Çəşəmə
seçilmiş sözlərdən istifadə etmək üçün vəzifəli şəxəsəlrinizə və idarəlrinizə lazmi əmər vermək qərarına gəlin.
        Baş nazr Mahmud Cəm
 20 bəhəmən1316-cı il tarıxlı 497034 Nömərəli
Surəti məlumat və icra üçün ofisə göndəriləcək.
Nazrlik idarəsinin rəhəbəri
        Bəhniya
Nömərə: 19017, 19/12/1316 yuxarıdakı səndlərin surəti maliyə idarəsinə göndəriləcək




Sənəd Nr.: 21

---

İranın Aslan və günşli bayrağıının(Dövlət gerbi) yeri

Tarix: 8/1316-cı ilin 3 ayı ((29.05.1937))
No: 2287 əlavə
Daxili İşlər Nazirliyi
İdarə: Çahar Mahal Hökuməti
Dairə------------
İsfahan Hökuməti
16/10/1937-cı il tarıxlı 10390 saylı məkətübda, bخn kəndində dövəlt ibtidai məkətəbinin 128 nümərəlı nüsxəsı, veriln əmərə əsasən, yerli kətxudaya Türk dilində söz-söhəbətin və danışmağın qarşısını almaq uçun lazımi göstəriş verilsin.
Çar Mahal Hökumətindən

16.10.1937-ci il tarixli 10390 saylı məktubda, Bon kəndində dövlət ibtidai məktəbinin 128 nömrəli nüsxəsi, verilən əmrə əsasən, yerli kətxodaya Türk dilində söz-söhbətin və danışmağın qarşısını almaq üçün lazımi göstəriş verilsin.
Çar mahal həkümətindən

Sənəd Nr.: 22

---

İranın Aslan və günşli bayrağıının(Dövlət gerbi) yeri

Tarix: 08/02/1931
Noümrə: 13709
Əlavə olunur..
Mədəniyyət Nazirliyinin
2/16 Gizli
Qəzvin Mədəniyyət İdarəsi
 ---------------------------------
Mədəniyyət Nazirliyi-- Yazı Baş İdarəsi
Türk dilində hazırlanan və Türk dilində nümayiş etdirilən tamaşalarla bağlı bu idarənin vəzifəsinin olub-olmaması hörmətlə soruşulur və əgər belə tamaşaların təsdiqi qaydalara ziddirsə və buraxılmamalıdırsa, vəziyyəti açıqlamalıdırlar. Şou zamanı mahnıların farsca hazırlandığını ancaq türkcə çaldığını gördük.

Qəzvin mədəniyyətinin rəhbəri

Hüseyn Əli Əkbərnia

Yazı ofisinə daxil olmaq Tarix:
08.02.1935,  No 10623
Dairə basın baş ofisdən
Sifariş aldıqdan sonra cavab verin
08/02/1935

Sənəd Nr.: 23

---

İranın Aslan və günşli bayrağıının(Dövlət gerbi) yeri

İdarə ............
Təhəsil nazrliyi  vəqəflər və müstəzərfə sənay
İsfahan təhəsil və vəqf idarəsi
---------------------------------------
savad...sənət...nümərə...128, 10/07/1317, ibtıdayi məkətəb 46, əsli 17894 nömərə ilə qeyədyatdan keçəmiş - 14/07/1316
 ---------------------------------------
Davamlı olaraq xəbər verildiy kimi buradakı turk dıllı insanların söhbətinin və başqalarına izah etmək istəmədikləri bəəzi pıs şeylərin türk ləhəcəsində yayıldığını və bu təhəsilin ibtıdayi sinif işlərinin gedişinə mane olduğunu nəzərə alsaq. Narahat olma --
Bon
46 Saylı dövəlt ibtıdayi məkətəbinin Müdırı
  imza yeri   06/07/1319

Sənəd Nr.: 24

---

İranın Aslanla Günş Bayraqlı Dövlət Nişanı

09 / 03 / 1316-cı hicri günəş ili

Xal....Əlavə......
Eyitim Nazirliyilə Vəqflər habelə Təsəvuratlar Sənaye
---------------------------------------
Nəşriyat dayirəsi
Təsəvuratların (İntibatat)* ümumi şöbəsinin müdiri
Azərbaycanda ibtidai məktəblər üçün kitabın başlaması ilə bağlı eyitim şöbəsinin göndərdiyi məktubu oxudum. Sözügedən məktubun mənası budur ki, Rabitə Nazirliyində cənab Sediqin araşdırmasila hesabatı nəticəsində aydın oldu ki, Azərbaycanda ibtidai məktəblərin çoxlu hazırlıq habelə birinci siniflərində müəllimlər ilk kitabın bir hissəsini yeni gələn şagirdlərə türk dilinə tərcümə olunur. Özəl bir kitab hazırlamaqla bu çatışmazlığı aradan qaldırmaqla iki ilin işini bir ildə görmək olar. Belə bir kitab hazırlamağın mümkün olduğunu açıq şəkildə də bildirdikləri üçün, yaxşı olar ki, belə bir kitabdan xəbərləri olsunlar. Onu ümumi Təsəvuratlar İdarəsinə göndərsinlər ki, nəzərdən keçirilsin. Təbii ki, siz daha yaxşı bilirsiniz ki, türk dili Azərbaycanda yaşayan çox yüzillik tayfaların ailə dilidir. Ailə dilini bir neçə qısa zamanda farscaya çevirməyin yolu təkcə kitab yazmaqla mümkün deyil. Çünki indiki birləşmiş proqrama görə, bir ölkə üçün çeşidli kitablar yazmaqla təbliğ etmək caiz olmaya bilər, Avropa ölkələri kimi İranın da müstəmləkələri yoxdur ki, hər bir müstəmləkəyə özəl kitab yazsın. İndiki klassik kitablar yaxşı deyilsə, hamısı dəyişdirilməlidir. Təklifləri varsa, bildirilməlidir ki, həyata keçirilsin, zamanla gəlişdirilsin. Fars dilini qəbilə bölmələrində irəli aparmağın yolu milli yolla mümkündür. Yəni indiki Azərbaycan ailə mühitindən kənarda ibtidai məktəblərdə, ictimai dairələrdə elmi habelə möhkəm ailə formalaşmalıdır ki, var olan ailə munasibətləri getdikcə dəyişdirilsin. Yaxşı olar ki, ölkənin başqa şəhərlərinə türk dili müəllimləri təyin edilsin, yerinə fars dili müəllimləri göndərilsin. Azərbaycanda, hətta kəndlərdə natiqliklə nitq məclislərini gəlişdirilməlidir. “Şahnamə”ni qəhvəxanalarla ayrı ictimai yerlərdə oxumağa təşviq edilməlidir. Üstəlik müəllimləri təkcə kitabların mətnini öyrətməyinə qənaət etməyib, bəlkə yeni tələbələri sadə, eləcə də uşaqlara uyğun şeirlərlə şirin uşaq izahatları oxuyaraq farsca danışmağa təşviq etməyi öhdələrinə götürülsülər. habelə şirin danışan uşaqlara hədiyyələr hazırlanıb mukafatlanmalıdırlar.
Səlahiyyətli orqanların daha yaxşı bildiyi ayrı məzmunlar ki, bilirlər.
 Məlumat daxil olub
----
Həllac
*- Müstəqil mədəniyyət təşkilatlarından biri olan “Təsəvratlar”(İntibatat) Nasirəddin şah dövründə yaradılıb. Bu idarə ölkədə kitabla mətbuatın monitorinqi, tərtibi eləcə də nəşri ilə məşğul olub. Onun kökü mətbuatdan, yəni qəzetlərdən gelir.

Sənəd Nr.: 25

---

İranın Aslanla Günş Bayraqlı Dövlət Nişanı

9 ay 3 il tarix 1316
Xal....Əlavə......
Təhsil Nazirliyi və Vəqflər və Təəssüratlar Sənaye
---------------------------------------
Nəşriyat dayirəsi
Təəssüratların(İntibatat)* imumi şöbəsinin müdiri

Azərbaycanda ibtidai məktəblər üçün kitabın başlaması ilə bağlı Təhsil Şöbəsinin göndərdiyi məktubu oxudum.Sözügedən məktubun mənası budur ki, Rabitə Nazirliyində cənab Sediqin araşdırması və hesabatı nəticəsində aydın oldu ki, Azərbaycanda ibtidai məktəblərin çoxlu hazırlıq və birinci siniflərində müəllimlər ilk kitabın bir hissəsini yeni gələn şagirdlərə Türk dilinə tərcümə olunur və xüsusi bir kitab hazırlamaqla bu qüsuru aradan qaldırmaq və iki ilin işini bir ildə görmək olar. Belə bir kitab hazırlamağın mümkün olduğunu açıq şəkildə bildirdikləri üçün, yaxşı olar ki, belə bir kitabdan xəbərləri olsunlar, onu imumi Təəssüratlar İdarəsinə göndərsinlər ki, nəzərdən keçirilsin. Təbii ki, siz daha yaxşı bilirsiniz ki, Türk dili Azərbaycanda yaşayan çox yüzillik tayfaların ailə dilidir və ailə dilini bir neçə qısa zamanda farscaya çevirməyin yolu təkcə kitab yazmaqla mümkün deyil. Çünki indiki birləşmiş proqrama görə, bir ölkə üçün müxtəlif kitablar yazmaq və təbliğ etmək caiz olmaya bilər, Avropa ölkələri kimi İranın da müstəmləkələri yoxdur ki, hər bir müstəmləkə xüsusi kitab yazsın. Əgər indiki klassik kitablar yaxşı deyilsə, hamısı dəyişdirilməlidir, təklifləri varsa, bildirilməlidir ki, həyata keçirilsin və zamanla inkişaf edirlər. Fars dilini qəbilə bölmələrində irəli aparmağın yolu milli yolla mümkündür, yəni indiki Azərbaycan ailə mühitindən kənarda ibtidai məktəblərdə, ictimai dairələrdə elmi və möhkəm ailə formalaşmalıdır ki, mövcud ailə munasibətləri tədricən dəyişdirilsin. Yaxşı olar ki, ölkənin başqa şəhərlərinə Türk dili müəllimləri təyin edilsin, yerinə fars dili müəllimləri göndərilsin Azərbaycanda, hətta kəndlərdə natiqlik və nitq məclislərini inkişaf etməlidi.“Şahnamə”ni qəhvəxanalarda və digər ictimai yerlərdə oxumağa təşviq edilməlidir və müəllimləri təkcə kitabların mətnini öyrətməyinə qənaət etməyib, bəlkə yeni tələbələri sadə və uşaqlara uyğun şeirlər və şirin uşaq izahatları oxuyaraq farsca danışmağa təşviq etməyi öhdələrinə götürülsülər və şirin danışan uşaqlara hədiyyələr hazırlanıb təhvil verilməlidir.
Səlahiyyətli orqanların daha yaxşı bildiyi digər məzmunlar ki, bilirlər.

 Məlumat daxil olub
----
Həllac
*- Müstəqil mədəniyyət təşkilatlarından biri olan “Təəssüratlar”(İntibatat) Nasirəddin şah dövründə yaradılıb.Bu idarə ölkədə kitab və mətbuatın monitorinqi, tərtibi və nəşri ilə məşğul olub, onun kökü mətbuatdan, yəni qəzetlərdən gelir.

Sənəd Nr.: 26

---

İranın aslanla günş bayraqlı Dövəlt nişanı

Eyitimlə, (Məarif) Vəqflər habelə müstəzrəfə sənaye Nazırliyi

Yerli danişsəranın məarif, vəqəflər habelə çeşidli sənayelər nazırliyinə 22.05.1317-ci il tarixli məkətubu: Azərbaycanda fars dilinin müəlmlərə tədərisində indiki kitabın çatışmazlığına görə birinci sinif farsca kitabının dəyişədirilməsi zərurəti:

tarıx: 05/26/? 

Eyitimlə, vəqflər habelə çeşidli sənayelər nazrliyi

Ali eyitim şurasının katibliyi (dəbirxanəsi)

22/05/1317-ci il tarixli 454 nömərəli əlavə məktübunda mənə göndərdiyiniz ibtidai məkətəblərinin birinci kursu üçün cənab Əli Əsəğər Şəmim-in yazdığı kitaba eləcə də onu ibtidai məkətəblərdə öyərənmək baxımından nəzərdən keçirdim. Adı çəkiln kitaba mənim fikrim belə dır:

 

1316-cı günəş ilinin fərvərdində Azərbaycan məkətəblərində apardığım muşahdələrə görə, ibtidai məkətəbə ilk olaraq qədəm qoyan uşaqlar fars dili ilə heç tanış deyil, bir-biri ilə türkcə danışır, müəlim də onlarla türkcə danışır. ona görə də onlar üçün yazılan kitab elə yazılmalıdır ki; müəlmin elə ilk saatdan dediyilə öyrətdiyi hər şey farsca olsun, habelə türkcə bir kəlmə də danışmasın. Cənab şəmimin kitabı bu məqsədi yerinə yetirməyir. Çünki müəlim oxumağila yazmağı öyərtmək üçün türk dılındən istifadə etəməlidir.

                                 İmza yeri      surəti orıjınala bərabrdır

Sənəd Nr.:26

---

İranın aslanla günş bayraqlı Dövəlt nişanı

Tarix    3/5/1316

Nömərə: 3646

Eyitim, Vəqflər habelə Müstəzrəfə Sənaye Nazirliyi

Yüksık öyrətim qurum başqanı Sədiq bəyin ilgiliyi nazirlikliyinə bildirdiyi üzrə, Azərbaycanın doğu ilə batı kəndlərində, ilk öyrətim məktəblərində rəsmi ilk öyrətim kitabı sınıfında rəsmi öyrətim yarısı türkcə həyata oxutdurulmaqdadır. Tələbələr kitabın sözcüklərini anlamadan oxuyurlar. Eləcə də birinci sinifdə o kitab türkcəyə çevrilir. O isə özəl bir kitab yazılaraq, öyrətim farsca işlənirsə, iki illik işi bir ildə bitirmək olanaqlıdir. Bu nədənlə, olursa bu qonunu yaxşıcasına kontrol edin.
Sözü gedən məsləhətə görə məariflə ilahiyyat idarəsi çağırılmalıdır ki; bölgədəki yeddi illik (İbtidayi məktəb) dönəmində bir illik çatışmazlıq səbəbi ilə o uşaqlar fars dilində öncül olmaqdan geri qalmasınlar.

Eyitimlə ilahiyyat idarəsinin başqanı

Idarənin dəfətərinə giriş tarixi

06/03/1316   2719

Sənəd Nr.:27

---

İranın aslanla günş bayraqlı Dövəlt nişanı

Milli Eyitim, İncə Sənətlə Vəqəflər Nazirliyi

Tarix: 25.03.1316 hicri günəş ili

Nömrə    əlavə…                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      

İdarə…

Dairə…

Mətbuə (təbəiyyət edən, əmər alan) Riyasəti

3281 saylı əmrə əsasən, ali eyitim ocağının müdiri doktor Sediqin qulluğuna çatdım. Azərbaycan ibtidai məktəblərində öyrətim üslubu ilə bağlı, geniş müzakirələr aparıldı.  Bir sözlə, Azərbaycan uşaqları bütünlüklə fars dili ilə yad olduqları üçün, Fars dilinin həlli yolu düşünülməlidir ki, uşaqlar ibtidai məktəbə getməzdən əvvəl sadə fars sözcükləri öyrənsinlər. birinci kilasa keçdikdə, birinci kitabdan istifadə edə bilib və bu məqsədini məktəbdə həyata keçirmək mümkün olması üçün ilki yol imkanlıdır:

1- Maarif nazirliyinin Azərbaycanın hər yerində uşaq bağçaları fars dilli eyitim almış qızların nazirliklə müdirliyi

Sənəd Nr.:28

 

---

 

AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA
İranın aslanla günş bayraqlı Dövlət nişanı

Egitimlə, vəqəflərlə habelə Təsərufatlarla sənaye Nazırliyi

Gənəl izəlnimlər bölümü

Gənəlgə nümərəsi: 5917—14720

Tarix: 5/5/1317

Iş seçimi bölümü

Çünkü 17/4/6 -23733-1029

eləcə də 17/4/29-5262 habelə 17/4/6- 26539-1181 sayılı nazirlər qurulu qərarə ilə;

1. Qışlaq bölgəsinə = Abyek bölgəsilə mərkəzinə Abyek adı verilməlidir.
2. Yengi İmam bölgəsinə = Kərəclə bu bölgənin mərkəzinə də Kərəc deyilməlidir.
3. Qacar sarayını adı Simsiz deyilməlidir.

Bu nədənlə o bölgənin bütün çalışanları bilgiləndirməlidir. Habelə oxumala yazmada eski adlar yerinə yeni qullanmaları qonusunda kəsinliklə eyitimlər gərəkir.

Bu gələnəgin aldığınıda bildirin.

Onbir bəlgə tayp olunsun, habelə qalanı arxiv edilsin.

 

Məktubun dəftərə giriş tarixi:

17/5/11 ----------9658

Cənab Vəli Emami başqalarına məlumat versinlər 17/ 5/13

Sənəd Nr.:29

---

İranın Aslan və günşli bayrağıının(Dövlət gerbi) yeri

Baş Nazirligi

Nazirlər Şurasının məktubunun təsdiq edilməsi

Nümrə 405/40502

Tarix : ../6/4

Daxili işlər Nazirligi

Miyandoab (Quşaçay-yın) «Mahmıdcıq» kəndinin adının «Məhmudabad» adlandırılması ilə bağlı nazırlər heyətinin 24/05/1351 tarıxli məkətübünün vä surətinin məlumat və lazimi tədəbir görülməsi üçün bütün nazrliklərə təsədiq (iblağ)edilməsi.

Daxılı işlər Nazri


Sənəd Nr.:30

---

İranın Aslan və günşli bayrağıının(Dövlət gerbi) yeri

Təhəsil, incə sənət və vəqəflər nazirliyi
Azərbaycanın təhəsil və vəqəflər idarəsi
Təhəsil idarəsi _ müftətiş şöbəsi

Nümrə: 10776
Əlavə ...............
Say: 155
Darolmoəlmin məktəbinin hörmətli müdürü ....
Şənbə günü" yelli gün"; günorta çağı saaat dürddə

02/ 02/ 1929  tarixində əlimizə çatan rapora gürə, o məktəbin öyərənəciləri idman salonunda hazır ikən imumiyyətlə Türk dilində danışırdılar. Təhəsil idarəsinin müfəttişi cənab Məlki də; dördüncü sinifdə təhəsil alan "Rəşid Ağa" adında bir öyərənəciyə cəzalandırmaq uyarısı( cəzalandırmaq xəbrdarlığı ) verərək, ondan nədən Türkcə danışdığını sorğulayaraq və ona məkətəb tərfindən sizə Türkcə danışmağınızı qadağa etəməyibdirlə mi? və sizə hər zaman fars dilində danışmağınızı tapbşırmayıblarmı? Sözlərini demiş. Adı keçən öyərənəci isə bu sözlərin cavabında demişdir: Öyərənəcilərin hamısı Türkcə danışır və məktəb tərfindən də bizə bir söz deyilməyıbdır. Süt gününün" ikinci  gününün" səhər çağısı, təhəsil idarəsındən; telfon ilə məktəbə zəng açaraq,.  o öyərnəcinin sıxışdırılması və cəzalandırılmasına dayır buyuruq verdilər. bunun cavabında isə məktəb tərfindən; "bizim öyərənəcilərimiz Türkcə danışmırlar" xəbərini bildirmışlər. Doğrudur təhəsil idarəsinin sizin gözəlməniz və diqqətinizin yükəsk ulduğunda şübəhəsi yuxdur. Ancaq siz yenədə məslhət bildiyinız anda, məktəb öyərənəcilərini məktəbin açıq alanına yığaraq bu qonuda gərəkəli olan uyarını"xəbərdalığı" veriniz.

Sənəd Nr.: 31

---

İranın Aslan və günşli bayrağıının(Dövlət gerbi) yeri

Daxili işlər nazirliyi
Şərqi Azərbaycan vilayti
Baş nazirdən İran şahı, uca şanlı Rəza şah həzərtəlrinə

Nümərə  6887, müvzü .....................
Tarıx:  16/ 06/ 1937 , əlavə ....................
İranın Pəhəlüy rəjimində ki əlində qılınc, belində günəş aslanlı gerbinin şəkil yerisi

Cənabınızın qutlu( mubarək ) xatirinizində bildiyi kimi çatdırılmalıdır: Günü gündən önəmi çoxalıb nufus və gəlişəməsi artan Xiav( xıv ) Qəsəbəsi; Məşəkin vilaytinin idarı mərkəzidir. Gerçəkdən də Xiav Qəsəbəsi bir şəhər kimi öz görəvini yürütməkdə dir. Xiav sözcüyünün( kəliməsinin ) pis bir sözcük olduğu üçün və fars dilində də pis anlam daşıdığına gürə, oranın əhalisindən bəziləri oraya "Xiav" adının yerinə başqa bir gözəl ad qoyulmasını istyirlər. Məncə "Məşəkin şəhər" sözcüyü hər baxımdan bu şəhər üçün uyğun olduğu üçün xahış olunur; Xiıv süzcüyünü, Məşəkin şəhər adı ilə dəyşədirilməsinə izin verəsiniz.

Yenə də bir neçə gün öncə baş çəkəmək üçün Dəhxarqana getədiyəmdə; oranın bəzi ahalisi və gəncləri, onların yaşadığı yerin mərkəzinin, kənd olmaq özələliyini əldən verərək şəhərə çevərildiini bildirdilər. Onlar aydınlıq gətirdilər ki adı gətirilən yerin, qutlu( mubarək ) və şanlı şah həzrətlərinin himayələri altinda, irəliləmələr əldə etdiyinə görə və yenə də bu irəliləmiyə dəvam edəcyini nəzərdə almaqla; bura üçün "Dəhxarqan" sözcüyünün yaraşıqlığı yoxdur. Onlar buraya bir başqa adın qoyulmasını rıca etdilər.

Dəhxarqan yaxınlarında; əski od tapnağının( od ibadt yerisinin ) var ulduğunu və onun tarixi önəm daşıdığını göz önünə almaqla; izin buyurduğunuz anda, "Azər Şəhər" sözcüyü uyğun görünür.
Rica olunur bu bülümdə də öz qutlu qərarınızı buyurasınız. Azərbaycanda indiki adları yaxcı olmayan çox saylı yer adları vardır. Çahar Uymaq, Tikan Təpə, Biləsuvar, Əhər, Hərü və başqaları bunlardan sadəcə bəziləridir. Mən onlara uyğun adlar düşünüb önərilməsi işı ilə uğraşıram. Ən yaxın zamanda özsözlük edərək bu adları qulluğunuza təqdim edəcəyəm.

Şərqi Azərbaycan vilaytinin, el başqanı( Valısı )
16/ 06/ 1937 tarıxlı, 4768 sayılı; İranın Pəhəlüy rəjimi baş nazırının damğası

Sənəd Nr.: 32

---

Təhsil Nazirliyi

Reklam şöbəsi

16031 dərəcəli sirkulyar 13/07/1957

0371- 16/04/1316

saylı təsnifat məktubu, Şərqi Azərbaycan dövlətinin təklifinə əsasən, Maşqin vilayətinin mərkəzi olan Kəsbah Xiyav şəhərinin adı dəyişdirilərək Məşqin şəhr, Deh Xərqanın adı dəyişdirilərək Azər Şəhr Tağıi adlandırılır. Əlahəzrət Homayouni tərəfindən tapılmış və təsdiq edilmişdir. Söhbət və yazışmalarda tabeliyində olanlara yeni adlardan istifadə etməyi tapşırmaq lazımdır. Bu sirkulyarın alındığını ...... şərhləri ilə bildirin.

Təhsil və Vəqflər Nazirindən

İnza və möhür

Təhsil və Vəqflər Nazirliyi

İmza və möhür

Sənəd Nr.: 33

---

 

İranın Aslanla Günş Bayraqlı Dövlət Nişanı

Maariflə Vəqflər habelə Mümtəzərfə sənayei Nazilliyi

Qərbi Azərbaycan dövlət eyitimlə vəqflər idarəsi

Tarix 1935.05.19

Nömrə 135

Qonu…

Şöbə…

Qərbi Azərbaycan Vilayəti Cəlilə Eyitimlə Vəqflər Şöbəsi

Nömrəli qərarı 1568/635 (fars dilinin təbliği ilə yayılmasila bağlı) Ziyarət olunub eləcə də onun necəliyi Şahpur ilkin məktəblərin işçilərinə çatdırıldı.

Şahpur eyitim nümayəndəsi

Sənəd No:34

---

İranın Aslan və günşli bayrağıının(Dövlət gerbi) yeri

Daxili işlər nazirliyinin informasyıa idarəsinin Azərbaycan vilayətinin Valisinin(ustandarlığının) bu diyarda xalqın farslaşdırılması pəroqramlarını hyata keçirməsi üçün daha çox təmənasız imkanların yaradılması üçün muraciətləri ilə bağlı baş nazirə məkətubu:
Tarıx: 21/11/1319 daxili işlər nazrliyi
Nümərə:78014/3354 informasiya şöbəsi
Əlavə (dodya): yoxdur
                                                       Cənab baş Nazr
Üçüncü valilik Təbərizdə düşüncələrin yüksədilməsi üçün danışıqlarla  bağlı hesabat verərək bildirib kı, danışıqlar həftədə bır dəfə keçirilir və sakinləri bu məşəğələlərdə iştıraka həvəsləndirmək üçün musiqi parçaları və şovlar da proqrama daxil edilib. Ama bir neçə nəfərdən başqa üçüncü və dördüncü vilayətlərin camaatı fars dilini imumiyətlə bilmədikəlrindən, əsas məqsədi kütlənin düşüncəsini yetişdirmək olan bu çıxışların nəticələri əldə olunmayıb və məselə bu yerlərdə fars dilinin genişələnməsi, inkışafı və imumiləşdirilməsi, irəliləməsi lazım olduğu kimi. Adı çəkilən valinin fikərincə, məqsədə çatmaq üçün gecə siniflərinin sayının artırılması və ahıllara (yalşlilar) qayğının artırılması, eləcə də fars dili müəlmlərinin hazrlığı altında uşaqlar üçün gecə-gündüz uşaq bağçalarının yaradılması zəruridir və həta mümkün qədər təhəsilin bütün pillələrində xalq üçün pulsuz təhəsilin təmin edilməsinə səi göstərilməlidir. Bundan əlavə, bütün nazrliklərin, dövəlt idarələrinin və şirkətlərin işçılərinin fars dilli olmasının təşəkili təkəlif olunub və adıçəkiln məmurların müştərilərlə türkcə danışması qətəi qadağan edilsin.
Bu tədbirlərin maliəlşdirilməsi üçün icrahaki(ustandarlıq) həsab edir kı, yerli oqaf (əanə) gəlirindən istifadə edilməlidir. Mədəniyət nazrliyi, xususilə bu il adıçkilən əyalətdə məkətəb və uşaq baxçalarının yaradılması yöndə böyük addımlar atıb, daxili işlər nazrliyi də bu işdə əmkdaşlıq edib. Ama təbii kı, bu tədəbirlər yetərli deyil və fars dilinin ğeyrı-fars dillərində danışan bütün bölgələrdə, xsusən yerləşəmə baxımından birinci ahəmiyət kəsb edən üçüncü və dördüncü vilayətlərdə yayılması üçün bir komision daxili işlər nazırlıyində nazrlik numayənədələrinin iştırakı ilə həsab edir kı, formalaşma mədəniyəti və programı dövəlt heyətinin təsədiqindən sonra vaxtında həyata keçiriləbilməsi üçün hazrlanmalı və təqədim edilməlidir.
                                                 Daxili işlər Naziri

Sənəd No:35

---

Firqəçilərin bombalanması:

Firqəçilərin bombalanması qaflan dağlarında səngərlərinin arxasında, ortada yol boyu səksən yük maşını görünür.16-17 və 18 dekabr tarixlərində iran ordusunun təlim keçmiş pilotu tərəfindən hava tədqiqatlarına başlanıldı. Dekabrın 19-da ilk bomba yerə düşdü. bu yük maşınlarına. Azərbaycanın xilasetmə əməliyyatına rəsmən start vuruldi. Dekabrın 20-də bombardmanlar intensivləşib.İran  ordusunun hərbi hava Qüvvələrinin 9 təyyarəsi yük maşınlarına və firqəçilərin mövqelərinə bir neçə bomba atıldı.
İgid iranlı pilotlar fövqiladə cəsarət və məharətlə düşmənin istehkamlarını bir-birinin ardınca bombalayıb darmadağın etdilər. Yad planetli muzdlular çılğın şəkildə qayalardan qaçaraq dərələrin dibinə düşərkən dağın qoynunda bombanın partlaması və səsin əks-sədası hələ də güclü reaksiyaya səbəb olurdu.


Sənəd Nr.: 36

---

Təbriz dağıdıldı, Tehran bayram etdi, ِِِِDünya susdu
21 Azər 1324  (12/12/1945) (Azərbaycan Milli Hükumətinin bərqərar olması Seyid Cəfər Pişəvəri)
21 Azər 1325(12/12/1945)(Amerikanın təchiz etdiyi Məhəmməd Rza Pəhləvinin İran ordusunun Azərbaycana hücumu və bundan sonra Azərbaycanın qırğın, dağıdılması və geri qaytarılması, Türkcə kitabların yandırılması və minlərlə başqa qətl cinayətlər...)

Tehran hökumətinin Azərbaycan milli hökumətinə bəslədiyi kin və nifrət biri Türk dilinin rəsmiləşdirilməsi, digəri isə Azərbaycanın muxtariyyətinə görə idi və bu iki müddəa bütün şahpərəstlər və onun düşmənləri tərəfindən qeyd edilmişdir. bütün çıxışlarında və materiallarında Azərbaycan millətini Türk mədəniyyətinə və dilinə olan nifrətlərinə görə Azərbaycan milli hökumətinin yaratdığı Azərbaycan mədəniyyətinin köklərini, bütün mədəniyyət ocaqlarını məhv etmək, Türk xalqından azad olmaq istəyirdilər. əbədi dil. Bu anti-insani və anti-insani ideologiya Türk dilinə dözə bilmədi və Türk dilinin kökünü kəsmək üçün daha bir anti-insani və vəhşi hərəkətə başladılar. Azərbaycan xalqını və Təbrizin azadlıq mücadiləsini öldürməklə yanaşı, , bütün Türk kitablarını və Türk sənədlərini yandırdılar.

Qaynaq: https://bit.ly/3UsDteY

Sənəd Nr.: 37

---

26 Azər 1325-ci günəş ili, 16.01.1947-cı ildə kıtabların yandırılması:

26 Azər 1325-ci günəş ili, 16.01.1947-cı ildə kıtabların yandırılması ilə bağlı dəhəşətli hadsə
Pəhləvi rejimi və unun xarıcı havadarlarının Azərbaycanın adət-ənənə lərinə, mədənitinə qarşı muqavmtlərinin zirvəsini göstərdiy gün. Azərbaycan mıllı hökumətinin qanlı repəresiyasin dan bir neçə gün sonra Azərbaycanın bütün şəhər və kəndlərində kitab yandırma bayramı keçirildi. Azərbaycan milli hökumətinin Azərbaycan türkəcəsində nəşər etədirdigi bütün dərsliklər və digər əsərlər yandırıldı. Azərbaycan xalqı bu facənı heç vaxt unutmayacaq. Kitabların yandırılması şənligi 16 janvar dan sonra bir neçə gün davam etədi. Azərbaycanın türkcə dilinin işəlnəməsini aradan qaldırmaq üçün mərkəzi hökumət bu kıtabları çap edn mətəbəhələri möhürlədi və məkətəblərdə Azərbaycanın türkəcəsində tədərisi qadağan edib və farsca dərslikləri yaymaqla fars dilində tədərisi məcəburi etdi.

Qaynaq: https://bit.ly/3Uqdhl5

Sənəd Nr.: 38

---

21 Azər xatirəsi

Yirmi bir azər şərəfli gündür
Şanlı bir gün amma kədərli gündür
 Vətənə sayılan zəfərli gündür
     Vətəni zülmüdən qutardı bu gün
     Xalqın yaddaşınd icaldı bu gün

Yirmi bir azəri dün basdırdılar
Otuz min fədayi dara asdılar
Çoxlu Vətəndaşım yurtdan qaçdılar
     Yaxdırdılar Türkün dəftər kitabın
     Axdırdılar qanın çoxlu insanın

Türk xalqın alovlda yanan günüdür
Faşizmi yandırb yaxan günüdür
Yağını vətəndən qovan günüdür
     Sinəmizdə yanıxların közüdür
     Xalqımızı özgür edən özüdür

Dirçəldəgin yenə o gözəl dövranı
Firqə demokratın hökumət zamanı
Düşmənləri qıcıqladan mərd hanı?
     Xalqımın qələbə çalan çağını
     Milli hqlarımı alan anını

Doğulmusan türk kökənli budunda
Üç rəngili bayrağın şanlı yurdunda
Qaldır göyə əssin odlar yurdunda
     Yüksəlsə millətin milli bilinçi,
     Kəsər zülmü onun iti qılıncı.

Araz qan ağlayır yaratdı şairin
Vətənin qurtulsun dedi sizlərin
Yirmi bir azərdə ölən şəhidin
     Tökülmüş qanları yerdə qalmasın
     Birdə xalqa bu zülmlər olmasın.

Millətim ayağa dumalıdırlar
Nə qədər zülmə göz yummalıdırlar?
Yadları Vətəndən qovmalıdırlar
    El qayğısı  namusdur hər kəsə
     Üç rəngili bayrağım yurdumda əsə.

 Eldar Güneyli

 

Türk kitablarının yandırılması!

21 Azər 1325-ci günəş ili dekabrın 21 1946-da Qara qırğından sonra başladı. 26 dekabr 1946-ci ildə Azərbaycanın İran faşist Pəhləvi Ordusu tərəfindən işğalından və peşəkar Türk adamının başçılıq etdiyi Azərbaycan milli hökumətinin süqutundan bir neçə gün sonra. , bütün kitablar, nəşrlər və digər yazılar toplanmışdır. Təbriz şəhərinin bir neçə yerində və Azərbaycanın digər şəhərlərində keçirilən mərasimlər zamanı sırf Türkcə yazıldığını bəhanə edərək yandırılmışdır. Bu kitabın yandırılmasının səbəbkarları Tehranın göstərişi ilə və 5 gün əvvəl Azərbaycan milli hökumətinin yatırılmasından sonra bir gündə on iki mindən çox Türkü qətlə yetirən İran hökumətinin və hakim və işğalçı ordunun eyni agentləri idi. və Azərbaycan şəhərlərində qan seli var idi başlamışdı Bu tədbirlərin həyata keçirilməsi əmri birbaşa İran və Tehran hökuməti tərəfindən verilmiş və Türkcə kitabların yandırılması Təbrizlə eyni vaxtda Azərbaycanın bir neçə başqa şəhərlərində də baş vermişdir. Təbriz şəhərində bir neçə yerdə, o cümlədən Saat Meydanı və Təbriz Bələdiyyəsi Meydanı, şəhərin bilimyurdu və bir çox məktəbdə kitab yandırılıb, şahidlərin dediyinə görə, bəziləri hələ də sağdır, uşaqlar və ibtidai sinif şagirdləri düzülüb. Türkcə olan məktəblərdən aldıqları dərslikləri, xüsusən də “Anadili” (ana dili) dərsliyini “yaşamağa” yanğın ocaqlarına aparan çoxsaylı növbələr yaradaraq təhsillərini davam etdirmək üçün icazə almağa məcbur edirdilər. Bir çox uşaq dərsliklərini yandırmaq istəmədiklərinə görə şiddətlə döyülüb və ya ovucları yandırılıb.

Qaynaq: https://bit.ly/3NG2xNq

---

 

Sənəd Nr.: 39

---

İranın Aslanla günş Bayraqlı Dövlət Nişanı

"Azərbaycan milli hökumətinin çevrilişindədən sonra Sarab şəhərində Azərbaycan demokratik firqəsinin 24 üzvünün edam edilməsi və adlarının açıqlanması ilə bağlı Azərbaycan polisinin Azərbaycan Valisinə(ustandarına) hesabati."

Daxılı işlər Nazrliyi
Azərbaycan Valisi(ustandarına)
Gizli. birbaşa

14.06.1326-cı il tarixli 2961/m saylı məktuba istınad edərək, Sarab polisinin xəbərlərinə görə və Sarab hərbi icrahakimi nin(fərmandarısı) məktublarına əsaslanaraq, mərbütə məhəkəmələr indiədək quldurlarla(fərqə dövləti) əməkdaşlıqda itham aolunan 24 məhəbusu həqüqi rəsmiyyətlə (qanunı) Sarabda asıblar. İndı onların adları məlumatlandırılmağınız üçün sizə göndərilir və bundan da sonra yeni hesabat gəln kimi  sizinlə paylaşılacaq.
Azrbaycan polisinin reyisi: Sərtip Daneşpur

Sənəd Nr.: 40

---

Yazar eləcə də şairi Prof. Rza Brahəni nin xatirəsi:

Təbrizin Saat meydanında Türkcə kitabları yandırrılması;
O faciəli gün mənim çox yaxşı yadımdadır. Balaca uşaq idim. Kitab əlimizdə olaraq bizi məktəbdən apardılar. Yənimcə saat meydanına apardılar. Elə orada şəhər əhalisinin ana dilində (türk dilində) olan kitabları yandırdılar. O zamam biz uşaq idik, bir zas anlamırdıq. Yalnız xatırlayıram „Əmirxayızı“ adlı müəllim asta-asta ağlayırdı. O günün hadisəsini heç vaxt unutmayıram.

Sənəd No: 41

---

Səməd Behrənginin qardaşə Əsəd Behrənginin;

21 Azərdə kitab yandırma mərasimindən xatirəsi:

21 Azər dən bir həfətə keçmişdi, biz məkətəbə getədik. 21 Azər adila adlandırılan məkətəbin adını təkrar yenə 15 Bəhəmən adlandırılmasını gördüm. Yeni bir məkətəb müdürü gəlmişədi. Uşaqlar öncə ki müdür cənab Rəfəətinin tutulmasını deyirdilər. Məkətəb müdür səf başında Pişəvərinin qaçdığını süyləyirdi, O deyirdi: Üsyançılar məğəlub oldular, fitənə qurtuldu; Pişəvəri isə getədi eləcə dilini də özü ilə apardı! İndi birlikdə gedirik onun izlə əsərlərini aradan aparaq. Hamımız səfə düzülrək, Mirza Həsən Vaiz küçəsı adila tanınan bir darısqal küçə dən keçədik. lelava keçid meydaninda, yanqının alevləri güyə yükəslməkdə idı. Başqa məkətəblərin öyərənciləri də gəlmişədi. Türkcə kitabları bircə bircə oda tulladıq. Yeni müdürümüz kitabını oda atan hər bir uşağa bir şukulat verirdi. Məkətəb müdürləri hər bir kimsənin öz kitabını yüzdə yüz oda atmasından ərxeyinlik əldə etmək istəyirdilər. Onlar çox ayıq sayıq davranırdılar ki; kimsə öz türkcə kıtablarını yandırmamaq üçün gizəldib saxlamasın. Mən də başqaları kimi öz kitablarımı oda atdım. O günü, "kitab yandırmaq mərasiminədən sonra məkətəbi təətil elədilər. Dedilər; bu gun öz evinizə gedin, sabahkı gün yenə məkətəbə gəlrəsiniz. Atam evdə tədirginlə rahtsız idı. O deyirdi; axı kitabların nə suçu var idı…

Qaynaq: Qardaşım Səməd Behrəngi, onun həyat ilə ölüm hekayəsi Əsəd Behrənqi

Bahrangi nəşri. Təbriz 1387, səh 56

Sənəd Nr.: 42

---

Tehran bilimyurdu Prof. Əhməd Sai ilə danışıq;

İlk məkətəb eyitimimi, şəhrəbanı küçəsində olan ancaq adını unutduğum üç sinifli məkətəbdə oxumağa başladım. Bizim ilk məkətəbdə ki birinci sinif eyitimimiz demokrat firqəsində baş verən hadisələr ilə bir zamana düşdü. Bizim dərslik kitablarımız, türk dilində idı. Müəllim diktəni də türk dilində deyirdi. Xatırlayıram o zaman hicri günəş təqvimi ilə 1325 -ci ilin Azər ayı idı. Bir gün məktəb müdürü Cənab Məhdizadə, bizə bütün kitablarımızı məkətəbə gətirməyimiz üçün çağırış verdi. Kitablardan bir böyük tonqal düzəldib hamısını od vurub, yandırdılar. O zaman biz öz uşaqlıq dünyamızda od ilə oynamaqdan sevinirdik birdə bundan sonra bir daha məşəq yazmıyacağımızı düşünürdük.

Neçə gündən sonra, məktəb müdürü odlu bir danışıqdan sonra, söylədi; bizim iran ordusunu qarşılamağımız üçün hazır olmağımızı istədi. Ordu xoy şəhərinə girmədən öncə demokrat firqəsinin, şəhərin mərkəzi meydandakı neçə mərtəbəli bir evin ikinci mərtəbəsində yerləşən iş otağı millətin əlinə keçədi. Əhmədinin səs yayan mikrofonunu danışarkən əlindən alıb ikinci mərtəbədən aşağıya atdılar.

Yəzdanının öldürülməsini gördüm. Bütün bunların tüm ayrıntılarını yadımda saxlamışam. Xatırlayıram iran ordusunun qarşısına gedən gündə, Cənab Fəthi nin evinin önündən keçərkən cənazələri gördüyüm anda quruyub öz yerimdə dayandım. ölüləri saydım. Onlar 19 nəfər idı. „Təyarə meydanı“ adı ilə tanınan yerdə dayandıq. Bizim gözləməyimiz uzun sürdu. Yorqun eləcə də tədirgin halda anamın qayğısını çəkirdim. Öz özümə, əcba yalnız, tək başıma evə qayıdabilrdim mi? Deyib düşünürdüm. Sununda ordunun kamyonları (Zrehli Maşınları) göründü. Dayanıb duran birinci arabadan bir zabit düşdü.

O anlaradək üç əli bağlı kimsənin cəmiyyətin içındə olmasını sezməmişədim. Bu üç nəfərin üçünündə əl- ayaqları bağlı olduğu halda yerə uzaldıb başlarını kəsdilər. Onların qanları mənim paltarlarıma sıçradı. Çox şidətlə öz özümə titərədım. İndinin özündədə o titrəməni bütün vicudum ilə his edirəm. Gecə bu olub bitənəlri, atama dediyimdə, atam başı kəsilən adamların birinin „Dabbağ allahverdi“ ulduğunu süylədı.

Qaynaq:

Xəbəri, təhlili ilə bilgilnədirmə aylıq qəzetəsi olan; "Xoy Nigar" aylıq qəzetəsi - 2012-ci il, mart (isfənd ayı bayram ayı) üçüncü nömrə

Sənəd Nr.: 43

---

Prof. Məhəməd Axundı: Kitab yandırmaq türənı!

İranın hökumət əsgərlərinin Əhər rayununa girdiyi zaman çox yaxşı xatırlayıram. Tələbələri ordunu qarşılamarı üçün dəvət etmişdilər. Onlar; hər bir tələbədən Türkcə dərslik kitablarını özləri ilə gətirib bu güstəridə yandırmalarını istəmişdilər. Bu "Kitab yandırmaq törəni," ona görə idı ki; o kitablardan bir iz qalmasın…

Mən o dərslik kitabları sevirdim. Onları əldən verməyimi istəmirdim. Mən kitablarımı odda yandırmamaq üçün o güstəriyə qatılmadım. Mənim özəl kitablıq qəfəsələrimdə hələdə o kitablar bir dəyərli əsər kimi qalır. Fürsət tapdığım anda onları açıb oxuduğumda həsrət (nisgil) göz yaşlarım gözlərimdən axıb tökülür.

Qaynaq: Nım qərn dər dadgostərı, dastan yək zəndəgi, s 106 kıtabı.

Təcüməsi:

((Yarım əsr ədalətdə, bir ömür hikayəsi, kitabın 106-cı səh)).

Sənəd Nr.: 44

---

Məhəməd Əli Fərzanə; İran dövləti tərfindən təbərizdə Türkcə kitabları yandırılması xatirəsi!

İran Pəhləvi rəjimi ordusunun basqınla hücumları sonucunda minlər insan; qaçaq quldurla fürsətçilərin əlilə məhkəməsiz güllələndi. Demokrat firqəsı ilə əməkdaşlıq etmək iftrası ilə on mهnlərlə insan yığva (qrup-qrup) şəkilində, üsyançı adila damğalanaraq iranın güney bölgələrinə sürgün edildi. Çox saylı insan, mərkəzi iran dövəltinin əmri ilə qurulan qondarma məhkəmələrdə edamla ağır cəzalara məhkum olundu…

Təbriz şəhərində ki qurulan dar ağacları həfətələr boyu ayaq üstündə idi. Hər gün səhər çağı, edam olunan bir yazıq qurbanlığın cansız bədəni dar ağacı başında tərpəşirdi. Bu öldürülmüş yazıq insanların ayağı altında isə; Azərbaycan milli hökumətinin milli məarifi tərfindən yazılıb yayılan Azərbaycan Türkcəsində ki dərslik kitablarını iran dövləti tərfindən oda atılaraq yandırıldı.

Qaynaq:

Zamanın keçmişi Əsərinidə səhifə.219-220

Sənəd Nr.: 45

---

Dr.Cavad Heyətin rivayətinə görə: Güney Azərbaycanda Türkcə kitabların yandırılması!

İranın pəhləvi şahlıq ordusu; Miyana şəhəri nin qaplanlı dağında bir az vuruşduqdan sonra Təbərizə girdi. Azərbaycan demokrat firqəsinin başçılarından bir çoxu sərhəddin o tayına qaçdılar. Firqənin qalan üzvləri habelə Pişəvərinin dövlti ilə bir balaca əməkdaşlıq edən kimsələr tutularaq öldürüldü. Azərbaycanlılardan minlər nəfər adam öldürüldü, eləcə də bir çoxuda həbs olunub, sürgünə göndərildi. Mərkəzi dövəltin burdaki numayəndələri Tehəran hökumətinin əmri ilə dərslik kitabları məktəblərdən yığaraq od vurub, yandırdılar. Ondan sonra Türk dilində olan mətbuat, nəşriyyat, radio - televizia qadağan olunaraq bunların hamısı özəl şəkildə fars dilli oldular...

Yandırılan kitabların mövzu ilə içəriklərində; məzhəbə, Vətənə habelə iran sevərliyə qarşı hər hankı muxalif bir söz yox idı...

O zaman heç bir dövlətlə qurum bu qırğın eləcə də kitab yandırmaq cinaytinə etiraz etəmədi. Hətta dünyanın mədəni qurumları da bu mövzuda səssiz qaldılar. İstər sağ istərsə də sol tərəfdən zərbə yeyib zərər görən Azərbaycan milləti isə içdən yanaraq dözməkdən başqa əlacı qalmamışdı.

Qaynaq:

"Seyrı dər tarix zəban və ləhəcəhay Türki"; tərcüməsi ((Türk dili ilə onun ləhəcələrinin tarixinə bir baxış kitabı _ Doktür Cavad Heyət; Tehəranin Pelikan Nəşriyyatı, 1380-cı hicri günəş il, 265 dən 269-cu səhifələri

Sənəd Nr.: 46

---

Baş nazr

Daxili işlər Nazirliyi

Tarıx: 6/8/1337 hicri günəş ili

nömərə: 16314

əlavə.......

məlumat ———- 6/8

2/8/1332-ci tarixli günəş ili, Nazirlər kabinetinin iclasında, daxili işlər Nazirliyinin 45619/4064 saylı ölkə bölməlrinin 1316-cı il aban ayının 11-də təsədiq edilmiş ikinci bildirişinə əsaslanaraq; üçüncü vilaytin (şərqi Azərbaycan) şəhərləri eləcə də dördüncü vilayt (ğərbi Azərbaycan) aşağıdakı kimi müəyyən edilərək təsdiq edildi.

Üçüncü vilayətə (şərqi Azərbaycan) Təbəriz - Marağa – (Myanə)Myana - Ərdəbil - Sərab – (meşəkin) Xiyav - (ahər) Ərəsbaran, (Həşətərüd) Sərisskənd - Mərnəd – (Xəlxal) Xalxal - Astara) şəhərləri daxıldır.

Dördüncü vilayətə (ğərbi Azərbaycan) (Rəzayeə) Urmu – (Maku) Makı- Xoy – (Mahabad) Soyuqbulaq – (Şahpur) Salmas – (Myandoab) Qoşaçay şəhərləri daxildir.

 Təsdiq məktubu baş Nazirin ofisindədir.                    

 Baş Nazir Əşərf Əhəmədinin adından 

44 mədəl 50919

„Sənd də göründüyü kimi iran hökumətinin Nazirlər kabineti 1316-cı günəş ilındə (birinci Pəhlvi sülaləsi çağında) Azərbaycan vilayətini iki; şərqi ilə ğərbi hisəyə böldükdən sonra Astara şəhərini şərqi Azərbaycan

Sənəd Nr.: 47

---

İranın Aslanla Günəş Bayraqlı Dövlət Nişanı

Eytimlə vəqəflər habele müstəzərfə sənay Nazirlyi

İzlenim yönətimi

dayrə...

5/5/1316-cı hicri günəş tarixli

12832/52/80

Sözlşəmə (muqavilə= anlaşma)

Eyitim Nazirliyi ilə Bilimyurdu tarix profsoru olan Rəşid bəy Yasəmi arasında, kürd tarixi üzərində bir kitabin yazılması üçün aşağıdakı sözlşəmə imzalanmışdır:

madə 1 - Rəşid bəy Yasəmi bunları boyun alır (öhdəliyinə alır=təəhüd edir)

a- Kürdlərin qədim tarixilə onların iran ölkəsinin ayrılmaz bir parçası olduğu gerçəyi eyitim Nazirliyi rəsmi məcələsində yayınlanan ən azı 160 bölümdən uluşan bir kitab yazmalı dır. O özəlliklə şərqşunaslarla bilim adamları, soykökuzmanları habelə şərqşnaslara kürdlərin ən əsil iranlı olduqlarını qandırmalı dır (səbüt etəməli dir).

b- Kitabı bu sözleşəmənin imzalandığı tarixdən başlanaraq bir il içındə milli eyitim Nazirliyi təslim edilməli dir.

c- Kitabda iran bilimlər akademisi(fərhngstan) vərindən onaylanmış sözlərlə teriminlərdən barınmalı dır (istfadə etəməli dir).

d- Kitabın çapxanaya verilməsinə, arxasında heçbir şey yazmadan bir kağız üzərində yerləşdirilmeəsi gərkir.

ə- Kitabın sonunda içindəkilər listəsilə insanlar, habelə yer adlarını düznləməlidir.

  Madə 2 - eyitim Nazirliyi bunları təhüd edir:

a - bu qulluq qarşılığında Rəşid bəy Yasimiyə aşağıdakı bölümlərlə (təqsit lə) 16000 Riyal ödənilməlidir:

Bölüm 1 – sözleşəmenin imzalandığından sonra, 1316-cı ilinin dövəlt büdcəsindən, 8000 Riyal ödənilməlidir.

İkınci bölüm - sözü gedən kitabın yazılıb bitdikdə, habelə təhvil verildikdən sonra, 1317-ci ilin büdcəsindən, 8000 Riyal ödənilməli dir.

b: onun rahatlığı üçün gərkən ev, yerkib(nəqşə=xəritə), qaynaq kitablar, habelə ... təmin edilsin.

Madd 3 - Aayın Rəşid Yasəmi bu sözleşəməni yerinə yetirmədikdə, eyitim Nazirliyi anlaşmanı biryanlı(yəktərfə) pozub, verilmiş pulları geri almalı dır.

4. Bu anlaşma beş version(nəsxədə) yazılmışdır.

Rəşid Yasəmi ilə, əlaqə dar Nazirlik təmsilçilərin imzalarila damğaları səndin ətəyində vardır.

Sənəd Nr.: 48

---

İranın Aslanla günəş Bayraqlı Dövlət Nişanı

Eytimlə vəqəflər habele müstəzərfə sənay Nazirlyi

Nömərə 5104 sancaqlanmış(əlavə)
Nazirlik idarəsinin dəfətəri

Maliə Nazirliyi

Nazirlik heyəti 31 xərdad 1316 tarixli toplantısında 571/3625- 26/3/1316 görüş nümrəli təkəlif - eyitim, vəqəflərlə müstəzrəfə sənaye Nazirliyi, kürdüstanda üç cıldlik tarix, soy millət kitabının dəyərlənib nəşraedilmeəsi üçün hökumət tərfindən 50 min Riyalbüdcə ilə təsis edilməsini uyğun görməsi, bəylər (aqayan) Mərdux kürdistani, Rəşid Yasəmi eləcə də profesor Minursəki tərfindən yazılan (profesor Minursəkinin payı iki yüz lirəlik bir yurt dışı bəy öz vərindən ödəyəcəkir) yarsı bu il 1316-da, qalanı isə iki ildə ödəniləcəkir

(1317-də). lirə olaraq ödnəməsi gərkən hər miqdar milli eyitim Nazirliyinin maliyəsindən olmalıdır.

Baş Nazirlik dövəlt Nazirliyi onay yazısı

Onay yazısının bir kopyasi bilgi üçün milli eyitimlə vəqəflər Nazirliyinə göndərilir.

Dövəlt Nazirləri gənəl Mərkəzi

Bildirimlə ön bildirim(intibaat) üçün bir kopiya göndərilir.

Sənəd Nr.: 49

---

 

İranın Aslanla Günəş Bayrağlı Dövlət Nişaı

Mədəniyyət Nazirliyinin
Nəşr nömrəsi ................
Tarix.................
Əlavə..............
Şahlarşahın özəl idarəsinin Rəhbəri;
Keçən il nazirlərdən ibarət nümayəndə heyətində müzakirə oldu, çünki əslən iranlı olan kürdlərin irqi ilə bağlı yersiz müzakirələr gedirdi. Yeni mədəni irqi ilə yanaşı, fikir çaşqınlığının qarşısını almaq məqsədəuyğundur. Kürdlər arasında İran milliyyətinin gücləndirilməsi üçün obyektlərlə ayrı tədbirlər görülmüşdür.

O cümlədən bu məsələ ilə bağlı sənəd, habelə sənədləri olan kitablarla risalələr, kürdlərin keçmiş İranın saf elementlərindən biri, eləcə de bu ölkənin ayrılmaz hissəsi olduğu, tərtib edilərək nəşr edilməsilə nazirlər Şurasının təsdiqinə əsasən, cənab. Rəşid Yasemi, Tehran Bilimyurdunun professoru, Mardokh Kurdestani, professor Minorski, məşhur şərqşünas, lazım olan kitabları tərtib etmək Londondakı „Şərq Dili Məktəbinin“ professoruna həvalə edilmişdi. İndi Rəşid Yasəmi bəylə Mərdox bəy işlərini bitirib lazım olan kitabları toplayıb Mədəniyyət Nazirliyinə təqdim ediblər. Çünkü məqsəd, kitab yazmaqdan, onun çap olunub, yayılmağı idi.

Bu məsələni Əlahəzrət Humayun Şahlarşahına çatdırmaqla qeyd olunan kitabların çapı ilə bağlı Əlahəzrət Nazirliyin bu əmrlərini bildirməkdən məmnunluq duyuram. Təqdimatın sonunda deyilir ki, Ustad Minorski məşğuldur, amma hələ işini başa çatdırmayıb.

 Mədəniyyət Nazirliyinin Sorumlusu   20/02/1939 imzalanıb

Sənəd Nr.:50

---

Batı (Ğərbi) Azərbaycan son yarım əsərdə ən azı bir milyon 600 min İraq kürd vətəndaşını qəbül edib;

İran rəsmi „Ayəndegan“ adlı Qəzetəsi

Batı Azərbaycan təhəlükəsizlik məselələri üzərə syası Nayibi ilə Urmu şəhərinin imam cüməəsinin açıqlamalarına görə, 60-70-ci illərlə bu vilayətdə İraq kürdün əlavə iranın batısında sığınacaq axtaran bir milyon 600 min dən çox yeni dən İraq kürdləri məskunlaşıb...

Birləşəmiş millətlər təşkilatının qaçqınlar üzərə baş komisarlığının verdiyi bilgilərə görə, uluslararası qaçqınlar günü ilə eyni vaxtda, ötən il evlərini tərk etəməyə məcəbur ediln, habelə ya evəlrindən zorla qovulanların sayı 5 milyondan çox insana çatıb. Eləcə də buna uyğun olaraq, dünya üzərə qaçqınlıqla sığınacaqlıq axtaranların sayı 65 milyonn insan sərhədini keçədi....

Demək olar buna əsaslanaraq iran ölkəsində, özəlliklə iranın batı Azəbaycan vilayəltiT bu ölkədəh İraqda höküm süərn təhəlükəsizlik bunalımları (böhəranları) səbəbindən son yarım yüz illikdə، yüz mınlərlə İraqlı kürd qaçqına ev sahbliyi edən bölgələrdən biri olubdur.

Qaynaq: https://bit.ly/3DP5iIv

Sənəd Nr.:51

---

Pan-İranist Partiyasının (Nəqədə) Sulduz Şəhrində böyük konfransı

Sulduz (Nəqdə) camaatı, böyük-kiçik, kütləvi şəkildə partiyasının liderlərini qarşıladı.

İraq sərhəddində eyni ırqdən olan kürd qrupları böyük həvəslə İranın Panirançı milli Qəhrəman Partiyasına qoşuldular. Nəqdə konfransının keçirilməsi ilə kürdlərlə peşmərgənin irançılığının dərin kökləri bir daha üzə çıxdı.

    Pan-İran partiyasının bu il Novruz bayramında həyata keçirilən təşkilati genişlənmə proqramının üçüncü hissəsi, sınır şəhəri Sulduzda partiya liderilə partiya sədrinin birinci müavininin iştiraki ilə o şəhərdə böyük habelə tayı görünməmiş konfrans keçirdi.

Konfrans keçirməklə partiya karvanının öncülləri fərvərdin ayının 9-u axşam saatlarında (Nəqədə) Sulduza yollanaraq orada paniranizm həvəskarları tərəfindən qarşılandılar.

Nümayəndə heyətinin qalacağı  Ziba adlanan Hoteldə “Gözəl mehmanxana” proqramın keçirilmə qərargahına çevrildi. Onun üzərində çeşidli habelə partiya bayraqları qaldırıldı. Küçə boyu milli şüarlar səsləndirilirdi...

“Azərbaycan milləti tarixi oxuyub bilmələdirlər, bu gün kürd  xalqı nə zaman habele hankı munasibətlərə görə batı Azərbaycana gətirilibdirlər. Qonaq kimi gəliblər, qonq kimidə Azərbaycan torpaqlarında yaşamaq haqları bir insan kimi vardır. Amma qonaq gəlib, torpaq iddeaları ola bilməz, torpaq yiyəsidə bu haqqı onlara heç bir zaman tanımaz; Tacik paniranistləri, Səddam Hüseynlə Məhəmməd Rza Pəhləvi arasınd bağlanan “Əl-Cəzirə müqaviləsində“ minlərlə iraqlı surani kürd mühaciri Azərbaycan şəhərlərinə, özəlliklə Sulduz şəhərinə köçürərək, o çağın qəzetlərində „Nəqədə“ milləti adlandırırdılar.(Eldar Güneyli)”

Sənəd Nr.:52

---

„İran“" adlı dövlət (Prezidentə nağlı) qəzetədə Azərbaycanlıları aşağılaması!

19 Ordibəhəşət, Güney Azərbaycanın tələbələr günüdür habelə Azərbaycanlə tələbələrin iran egəmənliyinin faşist yöntəglərinə qarşı iuyğay dirənişlərini (sivil etiraz) ansatır(xatırladır).
19 Ordibəhəşət, Güney Azərbaycanda tələbə gün habelə Azərbaycan ulusal tərpənişondə (mili hərəkətində) bir dönəmdir (dönüm nuqtası). 19 Ordibəhəşət 1374-cü hicri günəş ilində Azərbaycan tələbələr tərpənişi (hərəkətləri), iranın ulusal tələbələr tərğəşindən ayrıldi (16 Azər).

27 il öncə bu gün, Azərbaycanlı öyrəncilər (Tələbələr) anasoyculuğa(ırqıçılığa) qarşı böyük dirənişlər başlataraq mucadilələrin tarixi günlərindən birini ortaya qoydular. Bu dirənişlər, fars ortacı (mərkkəzci) tələbələrlə iranın ölkə çapındakı tələbə tərpənişi tərəfindan dəstəklənmədi.

1374-cü il Ordibəhəşət ayında Tehranla Qum şəhərlərinin 20 bəlgəsində iran yayıncılığın verlişsəl araştırma, ölçüm ocağı (İranın Radio- Televizionun araştırma, bərnamə səncişləri mərkəzi) „Toplumsaliıraqlığı“ (ictimai fasilə) başlığı altinda aşağıdakı sormacanı tələbələr ortasında dağıtdı(yaydı):

- bir gün evlənməyə düşünürsəniz, bir Türk ilə evlənməyə qıyarsınız mı?
- bir qızınız varsa; bir gün evlənmək istərsə, bir Türk oğlana verərsiniz mi?

- aşura - tasua kimi bir sıra özəl törənlərə qatılmaq için, türk yığıncaqlarila toplantılarına qatılmaya istəklimisiniz?

- bir Ev satın almaq istəyirsiniz; yapışıq qonşuların eləcə də yanınızdakı qatqonutun (Apartman) yiyələrinin türk olduğunu görsəniz, onların törənlərinə qatılmaya istərmisiniz?

- bir Türk ilə bir ortqda işdaş olmaq istərmsiniz?

- çoxunluğu türk olduğu bir məhlədə məskən almaq istəemisiniz?

- bir Türk ilə get-gəl etmək eləcə də onu evınizə qonaq çqğırmaq habelə onun evinə getmək istərmisiniz?

Bu aşırı ulusalcı(şovonisti) sormacanın yayınlamasi, Azərbaycanlı tələbələrin təpkisinə eləcə də Təbriz, Tehran, Zəngan habelə Urmu Bilimurdları başda olmaq üzərə çeşitli Bilimurdlarında böyük dirəniş yığıncaqlarının uluşmasına nədən oldi.

Təbriz bilimyurdunun 19 Ordibeheştdəki dirənişləri yayqınlaşdı eləcə də suxaqlara sıçradı. Sonunda Radio - Televiya durağında sorumlu habelə başqan olan Əli Laricai, sormacanın içərigindən soraqsız olduğunu bəlirtərək, soru soranlarla ilgilənməyi habelə toxunmayı önə sürdü (iddea etdi).

Bu dirənişlərdə, yalnızca fars tələbələri Azərbaycanlı tələbələrə dəstək verməmiş, Təbriz bilimyurdundaki İsfahanlı tələbələr, dirənən Türk tələbələrlə vuruşmağa eləcə də qarşı durmağa çalışdılar. Türk tələbələr, aşırı ulusalcı yənətgiyə qarşı səsləndilər; uyğay yığıncaqlara (mədəni miting) güvənlik gücləri, onamdışı (qəbul edilməz, ürfdən kənar) geyimlərlə (Libas şəxsi=sivil paltar geyimiş bəsicilər) birlikdə, Azərbaycan tələbələrin döyülməsi ilə qarşılıq verdilər.

Bu ötkəsəl dirənişlərin ardından, 19 ordibehet, Azərbaycanın ulusal ilayına(təqvim) Azərbaycanın tələbə günü olaraq yazılıb geçildi habelə Azərbaycanlı tələbələrin yönətimin(höhumət)anasoyçuluğuna qarşı varlığının habelə oyanışının simgəsi oldu, üstəlik tələbə günü olaraq qutlandi.
19 Ordibeheşt, Azərbaycan ulusal tərpənişinin ən önəmli günlərindən biri, tələbə günü habelə doğrunun yanlışdan ayrılması günüdür. 1374-cü ildə Tehranın bilimyurdlarındaki Azərbaycanlı tələbələr, İran televiziyasının soyculuq sormacasına dirəniş göstərdilər. Fars tələbələrin onları dəstəkləməmələri, Azrbaycanlı tələbələrin onlardan ayrılmalarına nədən oldu.

Sənəd Nr.:53

---

İran İslam Respublikasının Dövlət Nişanı

Iran Islam keşikçilərinin (Sepah Pasdaran) gerbi nişanı

Trix:27.09.1393-cü hicri günəş ili

Əlavə: vardı

Bölməsi:  gizli

İran İslam Respublikası

Milli qətiyyət fədakarlığa (cihadi) idarəçiliyi ilə mədəniyyət iqtisadiyyatı

Alıcı: Hörmətli Vəli-i Fəqihin Ərdəbil vilayəti üzrə nümayəndəsi

Göndərən: Azari Əyalətlərində Təhdidlərlə qarşı Şurasının katibi habelə Aşura sipahının komandiri

Xəbərin başlığı: Ayrımcıların 21 Azər özəl dərgisi

Xəbər mənbəyi: Sosial şəbəkələrlə etnik saytların monitorinqi

Xəbərin tarixi:  25.09.1393 hicri günəş ili

Xəbərin çeşidi: Siyasi, sosial, iqtisadi, təhlükəsizlik, hərbi, güc, zəiflik, fürsət, zərər təhlükəsi

Xəbərin açıqlaması:

21 Azər Ərəfəsində etnik yönümlü ünsürlərin əməlləri ilə bağlı elanların, gecə məktublarının eləcə də elektron nəşrlərin yayılması ilə bağlı son hesabatların göndərilməsindən sonra bu mürtəce ünsürlərin yazdıqlqrının nümunəsi PDF formatında. Paylaşımla (E-Maillə) etniklərlə ilgili sosial şəbəkələrlə saytlar izləyicilərini sizin qulluğunuza çatdırılır. Odur ki, o dəyərli alimin hikməti ilə lazimi tədbirləri görməklə ilgili vəkillərə xəbər vermək lazımdır. Nəzərə almağınız üçün öncədən sizdən təşəkkür edirik.

Yorum ilə incələmə:

Millətçilərə bağlı saytların izlənilməsi göstərir ki, bu fundamentalistlər ana dilinin tədrisi günü ərəfəsində etiraz hərəkatı hazırlayıb başlatmağa çalışırlar.

Təkliflər:

1. Məktublar hazırlayıb, özəl sənədli filmlər çəkməklə Azəri əyalətlərinin əhalisi arasında ayrimcı ünsürləri mənfur etmək.

2. Azərbaycan xalqının məhrumiyyətinin aradan qaldırılmasila məhrumiyyətlərə məruz qalmış ərazilərinə, özəlliklə Azərbaycan Respublikası ilə sərhəd bölgələrinə xüsusi diqqət yetirilməsi.

3. Bilimyurdunun rəhbərliyi altında güvəncli bacarıqlı araşdırıcıların aparıcı rolu habelə rəhbərliyi ilə Azərbaycan Dili - Mədəniyyəti Fondunun (təməlinin) yaradılmasını sürətləndirmək, bu ara Nazirliyin bildirişinə baxmayaraq, hazırda Təbriz Bilimyurdunda mövcud olan Türk dili - ədəbiyyatı sahəsini, tələbələrin seçmək istəmədiyini vurğulamaq.

4. Tiraxtor komandasının tamaşaçı dalğasından istifadə edərək milli birlik yaratmaqla ayrımcılara (separatçı) qarşı çıxmaq.

5. Azərbaycanın vilayətlərində ayrımcıları tələbləri tanıtdırmaq üçün internet saytlarila mətbuat şəbəkəsinin yaradılması habelə fəaliyyətə başlaması.

6. Ayrımcıların tərəfdarlarından təşəbbüs gücünü almaq, Talışçılarla islamçıları Azərbaycanda, Ələvilərlə kürdləri isə Türkiyədə işə almaqla, Azərbaycan Respublikasila Türkiyədə əmniyyəti tədbirlərinin eləcə de tinsəl (psixoloji=rəvani) əməliyyatların artmaq.

7. Dövlət lə ölkə rəsmiləri tərəfindən adət-ənənə eləcə də etnik qrupların dili ilə bağlı təxribatçı habelə düşünülməmiş bəyanatların qarşısının alınması.

İkinci Mühafizə Briqadası Qulam Əsgər Kərimian

Aşura sipahının komandırı

Sənəd Nr.:54

---

İranın məhəkəmə sıtımının dövəlt gerbisi

Məhkəmə Sistimi

Allahın adı
Tarix 08/09/1399
Nömərə: 99/798

Hörmətli zeytun bəxşinin meri (İcrahakimi)

Salam
Gülab kənd camaatının muraciəti əlavə olunur;

təbii ehtiyatlar idarəsinin başqanı ilə bir oturumda qərar alındı: Türk əsilli köçərilərə otlaq icazəsinin alınması, icazə verilən irıbuynuzlu mal-qaranın, eləcə de qoyun-keçinin sayı, fəaliyət göstərdikləri ərazı… onların otlaq sahəsilə otardıqları ərazı, Xuzıstan (Ələhvaz) əyalətindən qıraqdadırsa xaricindən olaraq, əyalətə daxıl olmasının qarşısı alınmalı eləcə də buna əmər edilməli, sonucunu isə bizə bildirin.

Bəhbahan şəhərinin imumi - inqılab savcısı (baş prokuror)
        Yədola Zəndi

Xuzistan vilayətinin ədliyə orqanlarının möhürü

İnqlab savcısı nın dəftəri (ofisi)
.........
  45/160600

Sənəd Nr.:55

---

İranın İslam Respublikası bayrağıının( Dövlət gerbi ) yeri

Alsat Nazirliyi
Batı Azərbaycan rayonun alsat örgütü
Xoy, Maku, (Nəqədə) Sulduz, (Mahabad) Soyuq Bulaq, (Miyandoab) Qoşa Çay ,(Sərdəşət) Sarı Daş, (Piranşəhr) Xana, (Bukan) Bəg Kəndi, (Tikab) Tikan Təpə, (Şahindej) Sayin Qala habelə Salmas şəhərləri
Sayğıdəgər alsat yönətəmə bölümü;
(İşnöviyyə) Üçnova ilə Çaldran sayğıdəyər alsat(ticarət) birimi;
(Urmiyə) Urmu qulluqsal dağıtım bölütlərinin bölütsəl işləri dərnəyinin sayın başqanı;
(Urmiyə) Urmu Örətim  bölütlərinin bölütsəl işləri dərnəyinin sayın başqanı;

Sayğılarla 13/03/1385- ci günəş il ayındakı No.: 354/38/183/2/1114 gələngəyə dayanaraq, nazirlər qurulunun onayladığı gənəl yerlər yönətməliyinin 28-ci madəsinin uyqulanmasına ilişgin, rayonun kütləyə özəl yerləri denətim yönətimligi eləcə də rayonun qaravol başqanlığına sayqılarımla yetirməliyəm ki, yuxarıda bəlirtən maddənin qamoya açiq yerlərdə uyqlulanmasına, tabloların yaxud yerlərin habelə dukanların qapılarındakı adlar, qamo törəsi söxləşməsinə uyqun biçimlərdə, yalnızca fars dilində yazılması, dolayısı ilə sendikaların oyması için bu şəhərin sendika işləri məclisinibilgiləndirmək için bir düzənləmə yapın.

Sənəd Nr.:56

---

Fars faşızmı sözcükündəki *Türk* sözünün anlamı haqında açıqlaması.

Çevrsinə çizəqi çəkilmiş yazıda çox aşağılayıcı sözlərlə Türkü "anlamazla dil bilmez" kimi məna, anlam vermiş.
Budur fars faşizminin bilimi kült eləcə de kütür anlayışı Türk sözü ilə Türk milləti haqında.

Sənəd Nr.:57

---

İran yeni eyitim fars dilinin Qramatikası;

 Fars dili qəramatikası dərslik kitabında (torktazı) sözünü,  iranımızın öz azərı dillilərimiz yox, muğullar soy kökündən olan türkləri ətkyazıda rəsmi olaraq aşağalayır.

Sənəd Nr.: 58

---

Türkləri İran qazətələrində Təhqir edilmə yazılar

İranda «Tərhəno» adlı bır gündəliyin onuncu il 868 nömərəli çaharşənbə(3-cü gün) tir ayının 30, 1395-cı ilində; uşaqlar bölümünün «iran ma= bızım iran) sütününda türkləri aşağılama və təhəqir məqəsədi ilə yazılıb:«ey bədəbəxət adı batmış türk, sən iran igıdlərinin güclərindən nələr sə , bilgin yoxədurmu?»...

Və ardından artırıb:« biz, turanlıları kişi kimi tanımırıq, onlar bütünlükdə arvad sayaq alçaqlardılar və sən ey bədcins türk kökənli, kişilərlə savaşmaq üçün yaranmamısan, get qadınlar kimi, panbıq didi, ip –sap əyir...

Sənəd Nr.: 59

---

İranın Allah sözü simgəsinin Dövlət Nişanı

İranda fars olmayan yerli ilə milli dillərin məcəburi eyitim veriməsinə, məhəkəmə tərfindən imtina fərmanı verildi.
  «فَلَا تَتَّبِعُوا أَلْهَوَى أَنْ تَعْدِلُوا »                                        

((ədaltdən dönməməniz üçün şıltaqlıq və keçici həvəslərin ardınca getməyin))
İdarı məhəkəmə

İdarı məhəkəmə nin 25 saylı yenidən incələmə bölməsı (keçmiş səkəkizinci bölmə) Yazılı yarqılama
Yazılı yarqılamanın nümərəsı: 9909974955801211

Nizamlama tarixi: 06 / 03 / 1399-cu günəş ili, 26 / 05 / 2020

Fayl nömərəsı: 9609980957161676

Bölmə arxıvinin nömərəsi: 9900272

__________________________________
Yazılı yarqılamanın nömərəsi: 1211

Baş vuru yeri: İdarı məhəkəmə nin 25s aylı yenidən incələmə bölməsi yenidən incələmə istiyən kimsə yada qurum: Eyitim Nazırliyi

Yenidən incələməyə istənilən qurum yada kimsə: Həsn Oğlu cənab Məhəməd Səlini

 Yenidən incələmə istənilən nəsnə: 43 saylı birinci məhəkəmə də çıxarılan, 1487 saylı eləcə də 19/ 12/ 1398-ci günəş ili, tarixli yazılı yarqılama iş gedişati:
Yenidən incələmə istiyən şəxəs, yuxarıdakı ərizəni idarı məhəkəmə nin divanina təqədim etdikdən sonra, bu ərizə 1676 /2 nömərəsilə pərsünel müdürlüyü otağında qeydiyatdan keçərək bu bölməyə arayiş verilmək üçün gündərildi. Göründüğı kimi şikayətçi, fars olmayan millətlərlə etəniklərin dillərindəki ədəbiyatlar mövzusunda dərslik kitabila təəlim yardımcısı kitablarının, məcburi şəkildə yazılması, çap olması habelə orta məktəblərin sonuncu sinifinədək məktəblərdə yayılıb təəlim verilməsinə dayir istək ərizəsin, yenidən incələmə istənilən qurumu (Eyitim Nazirliyini) muxatəb edərək təqədim etmişdi ki; 43 saylı birinci məhkəmə, ondan etiraz olunan şəxəs yada qurumdan yazılı yarqılamanın əsasında giriş edib qərar çıxarmışdı. Yuxarıda açıqlanan rəyyə yenidən incələmə istənilmişdi. İndı bölmənin üzvləri vərəqlər dosyası eləcə də əldə olan keçmiş rapurla vərəqləri incəliyərək, yoxlamaq işinin başa çatmasın əlan edərək, uca tanrıdan kömək almaqla habelə idarı məhkəmə divanının, təşkilatla yarqılamaq qanunu-nun 71-ci maddəsin sənd gətirərək aşağıdakı kimi ray çıxarır.
(İdarı məhkəmə divanının 25 saylı bölməsinin qərarı)

İran islam cumhuriyti ana yasasının 15-inci maddəsi qərara alıbdır:
İran vətəndaşlarının rəsmi dil ilə əlifbaları farscadır. „qeyd etmək gərəki: farscanın özünə özəl alfabeti yoxdur, burda saxtakarlıqla ərəbcə alfabeti, fars alfabeti adlandırıblar“ Eldar Güneyli).

Rəsmi yazışmalar habelə dövəlt səndləri ilə birgə rəsmi dərslik kitablarınında fars dililə əlifbasında yazılması gərəklidir. Ancaq yerli habelə milli dillərin mətbuatla toplumsal medialarda işlədilməsı, eləcədə onların ədbiyatının təəlimi fars dilinin yanında azad edilmişdir. Buna gürə yuxarıda yazılan əslin özü ilə, məcəburi görəv, habelə işlədilməsinin gərəkəli rəsmiyyəti olan nəsnə, dövəlt səndlərinin, rəsmi yazışmaların eləcə de rəsmi dərslik kitablarının fars dililə əlifbasında yazılmasıdır. Yuxarıdakı tapışırığın yanında, yerli eləcə də milli dillərin mətbuatla toplumsal medalarda işlədilməsi habelə bu dillərin ədəbiyyatı təəliminin azad olması elan olmuşdır. Bu da, yenidən incəlmə istəyən kimsə ya qurumun (eyitim nazırlıgın) milli habelə yerli dillərin ədbyatının, yazılması, çap olub yayılmasila məkətəblərdə təəlim verilməsində hər hansı bır görəvi, eləcə də məcəbür olunması mənasında deyildir, bununla yanaşı, başqa qanunlarda da şıkaytçı istəyinin yerinə yetirilməsi üçün icbar edən qanunların var olması görülmür. Buna görə də, idarı məhəkəmə dıvanı; yenidən incəlmə istəyən kimsənin etirazın qəbül olunmaz təşəxis verir. Habelə yenidən incəlmə istəyən yazılı yarqılamanı puzaraq, şıkaytin rəd olunmasına qərar verə- rək, veriln rəyin son habelə qərarlı olmasın əlan edir.

İdarı məhəkəmə dıvanının 25 saylı yenidən incəlmə bölməsinin başqanı
Seyid Kazm Musəvi

İdari məhkəmə divanının 25 saylı yenidən incələmə bölməsinin məsəlhətçisi

Əli Əkbər Rəşidi

Surətı ilə əsli eynidir.
Ünvan: Təhran, Sətarı Avtuban yolu, şəhid Moxberi bulvari, İran zəmin xiabanının tini, idarı məhəkəmə divanının təşkilat evi

Sənəd Nr.: 60

---

Aşağıdakı sənədlə əlaqədə qısa açıqlama;

„Doğu Azərbaycan huquqşünaslar dərnəyinin insan haqları komisyasila doğu Azərbaycan yaşam çevrəsiylə ardıcıl inkışaf fəalları evi, Urmu gölünün qurumasına cavabdeh olan birsıra nazrliklə dövəlt qurumlarına qarşı inzibati ədalt məhkəməsinə şıkayt edib. Divan cavabında dedi kı, Urmu gölünün mülkiyyət sənədi olmadığına habelə faydlanan olmadığına görə bu işın sizə heç bır ayıdatı yuxdur“.

İranın Allah sözü simgəsinin Dövlət Nişanı

İdarı məhəkəmə

                                        «فَلَا تَتَّبِعُوا أَلْهَوَى أَنْ تَعْدِلُوا »

Sənədin nömrəsi: 140131390002202996

İnzibati Məhkəmə, 10 saylı Şöbə, İnzibati Məhkəmə

Tənzimləmə tarixi: 1401/09/19

İttiham aktı

Arxiv şöbə nömrəsi: 0101951

Fayl (pərvndə) nömərələri: 140131920000705687

İş nömərəsi:2202996

Prosesin səlahiyyəti: İnzibatı məhəkəmənin 10 saylı şöbəsi

İdiaçı: Əsəğər Məhəmədilə Mehdi Zəhiri yusef Abad təmsil olunur (A-nın vəkilinə) hüsein yusefi, Mehdi Nadirxanı Xiyabani, İsa Danşpur Bəxşayeş, Hadi Əbhariyan İranoq, Mehdi Mirzaie, Mustafa Mirza Əlilu, doğu Azərbaycan vilayətinin ətraf muhitlə davamli inkışaf evi, Cavad Mirzadə, Davud Əliməhəməd Zərnəqi tərfindən

Şəkayət olunan: Doğu Azərbaycan vilayəti ətraf muhitin məhafzəsi müdirliyi, batı Azərbaycan vilayəti cəhad kənd təsrufatı təşkilati, batı Azərbaycan vilayəti baş yol habelə şəhərsalma idarəsi, yollarla şəhərsalma nazrliyi, doğu Azərbaycan vilayəti kənd təsrufatı cəhad təşkilati, kürdistan bölgəsəl su, doğu Azərbaycan baş yol ilə şəhər salma idarəsi, Urmu gölübərpası qərargahı, pərezident aparatı, doğu Azərbaycan bölgəsəl su səhmdar cəməiti, kənd təsrufati cəhad nazrliyi, kürdistan vilayətinin ətraf muhitin məhafzəsi baş idarəsi, ətraf muhitin məhafzəsi təşkilati, energetika nazrliyi, batı Azərbaycan vilayti ətraf muhitin məhafzəsi baş idarəsi, su şirkəti səhmdar cəməiti batı Azərbaycan bölgəsi, kürdistan vilayətinin kənd təsrufati cəhadı baş idarəsi

Şikayət və təlbəlrin mövzusu:

1- Urmugölünün hövzəsindəki 34 barajdan (barabənddən) ekoloji su paylarını yaratmaqla azad etmək üçün şikayət olunanlardan suyun ədaltli bölgüsü haqqında qanunu habelə ayri ilgili qanunları həyata keçirmələrini tələb etmək.

2 - Tərəflərdən məşhur layihəsini dərhal zab tünelinə çatdırmağila Urmu gölünə su ötürülməsini təlb etmək.

3- Tərəflərdən Urmugölünün su payını hərtərfli sistemini hazırlamağa tələb etmək.

4- Tərəflərdən düzəgün becərmə səxemini düzəltəməyi, əkinçilə bağbanların xeyrinə lazimi imkanlarla infrastruktur (altyapı- zirsaxt) yaratmağı tələb etmək.

5- Hökumətdən, Nazirlikdən habelə ilgili təşkilatlardan Urmugölünün dağıdılmasının qarşısını almaq üçün uyğun qanunlarla uluslararası konvensiyaları həyata keçirmələrini, büdcə ilə uluslararası yardım əldə etmələrini tələb etmək.

6- Tərəflərdən ekoloji göstəricilərə əsasən şəhid kələntəri adına ara körpünün düzəlişi eləcə də lazimi dəyişdirilməsini tələb etmək

iş axını:

Şikayətçهlərin vəkilləri 0101519 qeydiyyat nömrəsinə eləcə də bu filyala(şöbəyə) verilən yuxarıdakı istəklərlə bağlı qıssaca bildirdilər:

Bununla, doğu Azərbaycan vilayətinin ətraf muhitlə davamlı inkışaf fəalları evi adından, iran islam respublikası Konstitusiyasının 50 eləcə də 172-ci prinsipəlrinə uyğun olaraq, tənqidi vəziyyətin yaranmasında şikayət tərəflərinin təqsirini nəzərə alaraq, Urmu gölünün vəziyyətilə Urmugölünün vəziyyətinin daha da kritikləşməsinin qarşısını almaq üçün dinlənilməsilə hökm çıxarılması tələbi ərizəçinin tələbinə uyğun baxılmasını istəyirik.

Kənd təsərufatı cəhad Nazirliyinin şikayətinə tərəf olanlar, iddaçının şikayətinə cavab olaraq, bu fılyalın ufisində 07/10/ 1401 tarixli 23228 nömrəli qeydiyyatdan keçəmiş mudafiə qanun layyihəsinə əsasən elan etdi: nəzərə alsaq ki, Şikayət məseləsi ilə bağlı məselə energetika nazirliyinə həvalə olunub, məhkəmə kənd təsərufatı cəhadi nazırliyinə diqqət yetirilmədiyinə görə şikayət rəd edilir. Cavabdeh, ətraf muhitin məhafizəsi təşkilatı, ətraf muhitin gördüyü bütün tədbirlərin mövəcüd qanunla qaydalara uyğun olduğunu açıqladı.

Cavabdeh doğu Azərbaycan regional su şirkəti Urmu gölündəki bohranın regional habelə regiondan kənar iqlim qarşılıqlı etgisi ilə bağlı olduğunu açıqladı. Cavabdeh olan energetika nazirliyi görülən tədbirlərin normativ aktlara uyğun olduğunu eləcə də energetika nazirliyi tərəfindən hər hansı pozuntunun olmadığını açıqlayıb.

İndı fılyalın iclası fövqüladə vaxtda çağırılıb eləcə də tərəflərin səbəb habelə sənədlərini araşdırdıqdan sonra iclasın başa çatdığını əlan edir; habelə uca tanrının köməkliyi ilə aşağıda təsvir olunduğu kimi qərar çıxarmağa davam edir.

((Fılyal səsi – şöbə rəyi))

Verilmiş şikayətə gəlincə, işin məzmununa baxılaraq, nəzərə alsaq ki, inzibati məhəkəmənin kollegiyalarina şikayət verilməsinin şərtlrindən biri iddaçının verilmiş şikayətin predmetində maraqlı (qazanclı) olmasıdır. bu, möhtərm vəkillərin əlində ərizəçilər vərindən rəsmi vəkillik səndin sübutu olmasına baxmayaraq, şikayət predmeti (Üstünlük) üzrə mülkit ya benefisyar mülkiyyət (zinəf) hüquqi təqdim edilməmiş, «təşkilatlar proseslər haqqında» qanunun 53-cü maddəsinin «b» bəndinə əsasən inzibatı xətalar məhkəməsi ədliyyə şikayətin rəd edilməsi haqqında qərar çıxarır. Eləcə də bildiriş verildikdən sonra iyirmi gün müdətində çıxarılmış bu qərara inzibatı ədalət apellyasiya (təcdid nəzər divan ədalət idarı) şöbələrində baxıla bilr.../ 25 inzibatı məhkəmənin 10 saylı bölməsinin apellyasiya məsləhətçisilə hakmi

               Rəhman Pivəst

             şəkil orjinal ilə eynidir.

Ünvan: Təhran - Səttarı Avtubani - Şəhid Muxberi bulvarı - İran Zəmin Xiyabanı nın. tini - İnzibatı Məhkəmə binası (Saxtman Divan Ədalt İdarı)

Sənəd Nr.: 61

---

„Özlərini azəri tanıyanlar oxuyub ayılsınlar“

„Eٍٍٍrmənistan dövlət Bilimyurdunun Professorü Qarnik Asaturiyan aşırı anti Türk eləcə də ırqçı irançı habelə paniranist“

Nədən Türk azəriyə çevrilməlidir?

Bunun nədənin düşəmən öz dili ilə deyyr:
Asaturyan: biz Azərbaycan əhalisin Türk adlandırdığımız anda, getdikcə onlarda Türk kimliyi oluşar. Türk sözünün işlədilməsi üzərində yetərincə ayıq-sayıq davranılmazsa, istər-istəməz Azərbaycan ahalisi Türk kimliyi ilə, onun ardınca isə türkiyə, bakı cumhuriyyəti «burda Qarnik Asaturiyan Azərbaycan cumhuriyyəti ölkəsini, bakı cumhuriyyəti adlandırır» ya da orta asiyadakı Türk cumhuriyyətiləri ilə qovüşdurularaq irandan uzaqlaşacaqlar. Bu durumun sonucu isə iranda güclü bir millət (buda Qarnik asaturiyan millət yerinə qövm deyir) uluşumuna gətirib çıxaracaqdır. Bu qonuda vətəndaşların bir suçu yoxdur, necə olar onlar Türk adlansın. Sonra da onlardan türklük axımı ilə istəyin olmamasını tələb edəsən.

Onlar isə türklügün „Qarnik Asaturiyan türkçülük yerinə pantürkizm sözünü işlədir“ dağıdıcı etkisindən saf habelə ləkəsiz qalsınlar? Azərbaycanı „Azərbaycan milləti“ yalnız „Azəri“yada Azərbaycanlı adlandıdrmaq gərəkdir…

Adlandırmaq gedişatınıidarə ediləbilir duruma salmaq gərəkdir. Qurupsal mediyalarla, yalan terminolojilərlə uydurma kimloiklərin uluşmasına nədənlik yaradan tarixi kökü olmayan adların işlətməmələrin gərəkli olmasına görə onlara reklam etmək habelə uyarı „xəbərlalıq“ vermək gərəklidir.

„Görünür burda Qarnik Asaturiyan Azərbaycan Türk millətinin öz eski, yerli, güclü habelə tarixi adila kimliyini danıb, aradan aparmağa çalışır. Asaturiyan öz zənnincə Azərbaycanın gerçək Türklük adila kimliyi yerinə onlara uydurma „Azəri Ariyayi-iranlı soyundan eləcə də farsın ləhcəsilə tör-töküntüsü olan qondarma Azəri soyula dili“ kimliyini-dilini aşağılamaya çalışır.

Fars dilinin əlifbasını ərəbcə hərflərdən latin əlifbasına dəyişdirmək sözü Ariya (ortaya) gəlirkən, masonlara bağlı; Məhəməh Əli Fruği çix kəsin bu işə qarşı çıxıb, bu qonuda söylədi: „İstəyirsiniz Türkiyyənin İstanbulunda bu gün şıxıb yayılan türkcə qəzet, sabahkı gün Xorasanda oxunsun? İstəyirsinz Xorasan Türkü ilə iran türkünü İstanbullu türkü yaxınladaraq biri-birinə qovuşdurasınız?!!! (Eldar Güneyli)“

Sənəd Nr.:62

---

Sayğı dəyər Türk Öyrətmənləri öz görəvləri ilə tanışdırlar

Rəstaxizin 767-cı sayısında Pərvin xanım Əlipurun qəlmi ilə yazılan; ilçələrdə ki dil öyrətimində olan yetərsizliklərə diqəqət edilmənin gərəkli olması başlığı altında, bir məseləyə vurqulanmışdır. İlk məktəbin birinci sinifinə ayaq basan Azərbaycanlı uşaqların yüzdə doxsanı, demək olar yüzdə yüzü farscanı başarmamaları çətinliyini xatırlamaqla; evdə anasının qoynunda farsca danışıb eləcə fars dilli olması doğrultusunda birsira tədbirlərin alınması gərəklidir. Pərvin xanım Əlipur öz yazısının dəvamında artırmışdı, bu işın baş verməsi isə, sinifdə danışmağa məcbur eləmədikləri üçün ən çox türk dilli öyrətəmnlərin qəbahtilə əskikliyi özündən olur.

Bu əsasda xanım Əlipurun düşüncəsinə görə ilk məktəbin birinci siniflərində şagirdlərə farsca söz, sözcükləri öyrətmək üçün; azda olsun belə Türkcə başarmıyan, fars dilli öyrətəmnlərin eyitimləri gərəklidir. Halbuki farsla kürd qardaşlarada savad öyrədənlər elə türk dilli öyrətmənlərdilər. Bir yandan da yeni məktəb qurucularından biridə Təbriz şəhərindən Təhrana gələn Azərbaycanlı Mirza Həsən Rüşdiyə idi. Bu cənab fars qardaşları, yeni bilgilər ilə tanış elədı. İndinin özündə də ölkənin, bilim yurdularında (univərsitələrində) eyitimlə məşğul olan Profesorların çoxu Azərbaycanlılardan ibarətdır. Sayğı dəyər türk dilli öyrətmənlər, Öz iç vicdanlarının səsini dinləyərək; fars dilini doğru tam şəkildə yaymaq yolu ilə eyitim görəvlərini yerinə yetirərlər. Onlar, tarixin səhifələrini öz xidəmət eləcə də canlarını fəda etməklə oxşayan (bəziyən) Azərı şəxsiyyətlə militinə eləcə də dadlı Azərbaycan ləhcəsində bir o qədər sevərək onu diri saxlamaq üçün yaşamlarının tökənmək özərə olan anınadək çalışırlar.

Qərbi Azərbaycan Vilayti, Soyuqbulaq (Mahabad) _ Əmir Əfşar

Açıqlama:
“a- Asimlə edib mədəni baxımından özündə əritmək (Azərbaycan türklərin çağdaş soyqirımı)

b- Türkləri farslaşdırmaq üçün aparılan faşisti eləcə də çirkin yöntəmlərin 90 illik projəsinin işə salınması sonucunda indi onların, heç bir tank ilə Bombadan istıifadə etməmələrinə baxmayaraq, bizlər soyqırım olmaqdayıq. (Eldar Güneyli)“

Sənəd No:62

---

İran Prezidenti Həsən Ruhani:

Ana dilində eyitim milli kimliklə fars dili düşmənlərinin istəyidir!
Öyrənci: Dünən ölkə öyrətmənlərinin iclasında Ruhani; “fars dilini bütün İran etnik qruplarının sinerjisinin nəticəsi” adlandırıb habelə məktəblərdəki öyrətmənlərinin “fars dilinə xüsusi diqqət yetirməsinin zəruriliyini” vurğulayıb.
O, İranda fars olmayan millətlərin “ana dilində eyitim” tələbini düşmənlərin hiyləsi adlandırıb habelə deyib: “Biz onların “yerli dil eyitimi”ni “yerli dil eyitimi” kimi şərh etmələrinə imkan verməməliyik.

Ruhani deyib: Təəssüflər olsun ki, bu gün milli kimliyimizə gözləri götürmüyən bir sıra adamlar, fars dilini eləcə də onun nüfuzunu hədəfə alaraq ana dili, rəsmi habelə milli dil adı altında saxta ikitirəlik yaratmağa çalışırlar. Əziz öyrətmənlər isə, təkcə adamdır; bu sui-qəsdi edənləri boğsunlar.

Maraqlıdır ki, “ana dilində tədris” ilə konstitusiyanın on beşinci prinsipinin həyata keçirilməsi Ruhaninin prezidentlik kampaniyasında verdiyi əsas vədlər sırasında idi. O, 2016-cı ilin may ayında Təbrizə səfəri zamanı demişdi: “Türk dili bu ölkənin qürurlarından biridir. Onun hökuməti bunu təbliğ etməyə çalışacaq”. Ancaq bu vəd nəinki yerinə yetirilmədi, hətta türklərlə türk dili Ruhani hökumətinin rəsmilərinin sərt düşmənçiliyinin hədəfinə çevrildi.      

Sənəd Nr.: 63

---

Sadiq Zibakəlamın, Tehran Bilimyurdu Profesoru

 
»Sobhe Azadi« dərgisi ilə danışığında

»Sizcə bizdən olmayan başqalarını silmək gedişati deymini işlətməsəkədə; başqaların görməzdən gəlmək yanaşması, nəqədər başarı əldə edə bilibdir? Əcba belə neçə ayrımçılık davranışlar bu günkü durumda bizim cəməitdə ətirazla sormların üzə çıxmasına nədən olmayıb mı?

Yox məncə elədə çox başarı qazanmayıbdır. Başqalarını görməzdən gəlməklə onlar yox olub itib batmazlar, ayrıca əksinə bu çeşid davranışlar onları yaralı edərək ardınca soruna səbəb olur. Siz 20 il bundan öncə yəəni mən 1370-ci günəş ilində eyitimimi bitirərək irana yeni qayıdıb, Təhran Bilimyurdu, hüquqla syasi bilimlər fakültəsində işə başladığım anda mənimlə danışmağa gəlseyədiniz ki, Cənab Sadiq Zibaklam siz Bilimyurdu öyrətməni olaraq işiniz çağdaş iranın siyasi- toplumsal dəyişiklərinin tarixin araşdırmaq olduğu üçün; əcba milliyyətçılik, qövmitçilik yada çox sadə dililə demiş olsaq Türk, fars məseləsı iran cəmiyyəti üçün bir sorunla çətinlikdir mi yoxsa yox? Mən o vaxtlar sizin bu sorğunuzun qarşısında bütün inancımla yox cavabı verərək deyirdim; yox belə bir şeyin gerçəkliyi yoxdur.

„Gələcəkdə bizim ən ciddi problemlərimizdən biri Azərbaycan məsələsi olacaq diyə, təxəmin edirəm“. .

Ancaq siz bu sorğunu indiki durumda məndən soruşsanızsa; sizə indi cavabı verəbiləcəyimdən elədə çox ərxeyin deyilm. Siz məndən; „əcba Təbriz lə Azərbaycan məseləsinin gələcəkədə bir syasi məseləyə çevilməsi imkanı varmı?“ Sorğusun sorsanızsa, mən isə dəyrəm, məncə gələcəkədə Azərbaycan məseləsi bizim ən ciddi məselələrimizdən birinə çevərilməsı imkanı çux yükəskdir.

Sənəd Nr.: 64

---

Fars dil qurum Akedemiyası rəsmiləri!

Fars dilini qoruma Komitəsinin, 1399-cu hicri günəş ilin Mehr ayında keçirilən iclasının qərarı:

Həddad adil (dil qurumu Akademiyasının başqanı) fars dilinin qorunub saxlanması haqda söyələyir. Fars dili „iran millətinin“ kimliyidır; kimsə iran millətinin sabitliyini istəyirsə, fars dilinin yanında olmalıdır.
Bundan sonra ölkənin farsaolmayan adları olan şirkət lə işyerlərinə məcüz (pərvanə, kəsb icazəsi) verilməyəcək.

Sənəd Nr.:65

---

22 / May /2006-cı ildə yaranan faciənin nədənləri!

İran həftəlik qəzeti “İran Jome”

“Süsərilər bizi Süsəri etməməkləri için nə etməliyik?”
İrane cümə „yedədicəliyində (əslam cumhuriyyəti savıcılığına ilişəkin) iran gündəliyinin aznı günlər (cümə) 22 ordibeheşt 1385-ci (hicri günəş)“ ilində „Uşaqlarla Gənclər“ yarpağında (səfhə) çizgi Öykü (ruman) biçimində „Süsərilər bizi Süsəri etməməkləri için nə etməliyik” başlığı ilə yayınlandı. Bu cizgi Öykü də, bir uşaq  süsəri (böcək) dili ilə başqa bir süsəriyə belə deyir: “Soosoo soosking sisko sooski sooskung“. Ancaq bu yazı söyləndiyi kimi süsəri öz dilini anlamadığında uşağın sözlərini anlamaz eləcə de yalnızca türkcə olaraq “nəmənə?” deyir. Bu nədənlə, süsərinin dili,  elə uşağın dili dir. Gülüş cizginin (Karikator) yanında “söyləm” başlığı altındakı yazıda belə yazır: “sorun, süsərinin adam dilini anlamadığı dır. Süsəri dilinin yazı quralları çox çətin olduğuna görə, onların yüzdə səksanı öz dillərini başarmirlar, siz necə anlıyacaqsınıx!? Bu nədənlə, danışmalar çıxılmaza yetişərək dadslı sərtlicə yöntəmlər gərəksinəcək (ihtiyac olaraq), süsərilərlə savaşmağa önərilən yön\jmələr ( dadlı habelə sərtlicə yöntəmlər) , yönətimin yöntəgisəl habelə uyğay (mədəni) qarşıtları (müxalif) ortadan qaldırmaq üçün qullandığı yöntəmlərlə oxşamaqdadır. Bu yazqını (məqaləni) oxuyan hər kimsə bu yazqının anlamının türklər olduğunu qolayca (rahatlıqca) anlayacaqdır. Açunca (dünya) deyərlər örgütü, iranın ən annasöycu ölkələrdən biri olaraq bölümləndidiyi bir araşdırmanın sonuclarını yayınladı. Bu örgütün araşdırma sonuclarına görə iran, adamsal (insanı) dəyərə bağlılığın daha az görünür oldu

O, dünyanın anasoycu yeddinci ölkəsidir. İrandakı türk ulusuna qarşılıqlarla, gərçəkdən yönətimin (kökumət) olan yayın (nəşriyyat) üyələrinin düşüncə ilə görüşlərinin özdəş (eyni) düzənsəl (sistimatik) aşağılama (təhqir) özümləmə (asimilasion) izləncəsinə (proqram) dayanılaraq duyuruldu (elan edildi) eləcə də yönətimcilər bu dönə açıq dil ilə basının ardımila türkləri iyrənc   bir böcəke oxşatdılar.

Qaynaq: https://bit.ly/2Vt8nW3
Qaynaq: https://bit.ly/3GvqVzD
Qaynaq: https://bit.ly/3hUKNSv

Sənəd Nr.:66

---

Cavad Təbatbayi:

@e30mir@alirza_samieinia Düzədür dۏstlar. ancaq narahat aۏlmayın. mənim dۏstlarım la əmkdaşlarım bu məseləni diqəqətlə saxlayırlar. Əlbətətə pan iranıst partyıası da yaxşı idarə olunur. İcazə vermərik azərılər məkətəbdə türk dilində eyitim alsınlar. Bu fars dıilinin olümü ilə türklərin təhəlükəli olması deməkdir. Sizdə gərk virtual aləmini cididiyə alasınız, çünkü; türklər daha çox voirtual aləmdə fəaldırlar eləcə də təxəminn uğurludurlar. Siz də gərk „azəri layhcəsini“ cididiyə alıb, ilk başda çalışasınız ki, türkləri vandal (vəhəşi) kimi göstərməklə iran əhalisi arasında bu sözə nifərt yaradasınız. Çalışasınız ki; türkəlrə təhlükəli kimi görünsün, habelə dövəlt onlardan qorxaraq onların istəyini qəbul etəməsin.

Sənəd Nr.: 67

---

Cavad Təbatbayı( iran bayrağının şəkil yerisi ) yenə də tivit elədı.
Cavad Təbatbayı( iran bayrağının şəkil yerisi )
Sorğu cavbında
Çeşidli millətlər(( iranda yaşayan çeşidli fars olmayan millətlər )) öz bölgəsel və milli olmayan( qeyəri fars) dil və mədəniyyətlərin buraxıb qırağa qoymayaraq, öz dil və onlara məxəsus kiçik mədəniyyətlərin qoruyub saxlamaqlarında cidədi olduqları zamana də ki; farslardan onlar ilə eşit davranmağı və bərabr həqüqlü olmağın yerinə yetirilməsin istiyəbilməzlər.

Sənəd Nr: 68

---

Əfşin cəfərzadə@ sepah cavidani ( ölməz ordu )

Birincisi; Azərbaycanlıların özlrini türk  bilmələri önmli dəyildir. Bız Azərbaycanlıların türk  olduğun qəbul ediriksə; gərk türk  dilinin iranda rəsmi dil olmasın rəsmiyyətə tanyıaq habelə türkəcənin məktəblərdə eyitim olunmasına icazə verk, belə olanda isə sankı öz əlimizlə fars dilinin qəbirini qazırıq. Elə isə gərək imkanı olan hansı yolla olursa-olsun, Azərbaycan toplumuna türk olmadıqlarını qəbul etdirək, bu yolda uğur qazanmışıq, Cənab Vəhid Bəhməni düzəltdiyi yüksək səviyyəli poçt habelə mesajları ilə təkcə adı Azərbaycanlı insanları dəyil, habelə türkçüləri belə iran sevərliyə doğru cəzb edir.

Sepah Cavidan ( ölməz ordu )@ Əfəşin Cəfərzadə

Ancaq cənab doktur sizin getdiyiniz yol, bir az yanlışdı, bu ona görə dir ki; bir sosiyal şəbəkədə hər bir Azərbaycanlıya yetişdiyimizdə onların çoxunluğu özlərin türk  bilirlər eləcə də onları azəri deyyə; çağıranda, çox şidətlə rahatsız olaraq “azərı” sözündən acıqları gəlir. Sizcə, əcba bu uydurmayada gerçək qaynaqlar əks nəticə verməyib mi? Sizcə apardığınız siyasti dəyişmək daha yaxşı olmazmı?

Sənəd Nr.:69

---

Cavad Tabatabi

@ doustdar_mohammad_asan@arsam1991   Yox əzizlərim, bu yol deyildir. Gərək daha ayıq olaq irəli gedək, pisləməklə alşağılama daha rtgi buraxmır. Dr. Ərsəncani söylədiyi kimi gərək onlara qarşı məhkəmə davası açaraq; qara yaxıb itiham etməklə, onların mədəni fəaliyyətlərin eləcə də dərgilə qəzet çıxarmalarının qarşısı alınsın. Ya da İrəc Əfşarın dediyi kimi türkləri, dərgi, qəzet, teleradioda aşağılalaqla; türk dilini dəyərsiz göstərərək, beləliklə bu dili yox edək. Siz əzizlər gərək türk soylu hökmdar sülalələlərini xain, vanlal (vəhşi) eləcə də yad elli göstərəsiniz. Beləliklə muxətblərin düşüncə ilə beyinlərində etgi buraxasınız. Türklərin tarixinə görə məqalə yazanları yada xaxamlarla kuruş barəsində kitabla məqalə yazanları habelə tənqid edənləri savadsız göstərin.

Sənəd Nr.: 70

---

Əfəşin Cəəfərzadə @ səpaə cavıdan( ölməz ordu )
Əsəlində sosyal şəbəkənin önmi yoxdur, önəmlisı gerçək dünyadır ki bız  orada onlardan daha çox uğur qazanmışıq. Bunuda bilin biz əli boş oturmamışıq və çoxlu işlər görməkdəyik misal üçün son vaxtlarda Bilimyurdlari qutublaşdırmaqla, Azərbaycan Bilimyurdlari, kürd tələbələrini qəbul etmək zurunda qalacaq. Yada misal üçün parsca( farsca ) şəər sinifləri yola salıb şahnamə oxumaq yada iran musiqisi( fars musiqisi ) öyərədən sinifləri açmaq bu sıradan görülən işlərdən sayılır.

Səpaə _ Cavıdan( ulməz urdu )@ əfəşin cəəfərzadə

Elə isə Türkçülərin( bu sözləri yazan burda Türkçü yerinə pan Türkist sözü işlədibdir ), ida etədikləri söz yəəni; Azərbaycanı oturaq nüfusdan buşaltmaq amacıla, Urmu gölünü bilrəkədən qurutmaq idası doğrudur mı? Bu iş mərhəmətli olmaqdan bir az uzaq deyil mı?

Əfəşin Cəəfərzadə @ səpaə _ cavıdan( ölməz ordu )
Ərxeyinliklə bunu diyəbilmərəm, lakin düzəgün baxın bir; Türkiyə və Bakı Cümhuriyyətinin( bunu yazan müstəqil Azərbaycan Cümhuriyyəti ölkəsini Bakı Cümhuriyyəti deyyə qəlmə alır ) qonşuluğu və yanında olan Azərbaycan bir təhlükə həsab olunur. Gənclərin bu ölkələrə doğəru cəzəb olunmaması üçün onların arasında bir sərhədin olması gərəkəlidir

Sənəd Nr.: 71

---

Uca tanrının adila
Buşəhr vilaytinin bütün əsnaf bölümlərinin diqəqət mərkəzinə çatdırılmalı!
Fars dili və ədəbiyyatını qorumaq və kültürəl basqınların qarşısın almaq üçün; yabancı adlar, süzcüklər və başlıqların işəlnəməsinə qoyulan qadağa yasasının icra etmək qərarının birinci maddəsinə dayanaraq; iranlı olmayan, fars olmayan və yerli olmayan adların( lor, kürd, Türk v.... )( yalnız izin verilmiş uluslar arası şirkətlərin numyəndəlıkləri istisna olmaqla ) qapı başı və tablularda işəlnilməsi durumunda yada əsnaf tukanları və iş yerlərinin qapı özərində ki yuxarıda işarə olunan başlıqların yazılması durumunda, əl verişli və təərif olunmağa layıqdir; 2013 -cü ilin bayram ayının( isfənd ayının) başa çatdığı zamandan gec olmamaq şərtilə yad elli ad və başlıqdakı tabluların( lor, kürd, Türk v..... Ad və başlıqlı tabluların) yerindən sökülərək Buşəhr vilayti mədəniyyət və islamı hidayət etəmə( irşad ) idarəsinin düzənələyişi və izin bəlgəsi verməsilə yeni ad və başlıqların seçilməsi üçün çaba göstərsinlər.
məhəsul meydana gətirmək, məhəsul dağıtımı, iş yeri və qazanc əldə etmək mərkəzləri yasasının 12 və 14 -cü maddələrinin 8-ci təbəsərəsinə dayanaraq on görülən cəzalar aşağıda gətirilir:
 a - Büşəhr vilatı islamı hidayət etəmə və mədəniyyət baş idarəsinin yazılı uyarısı.
b - Mədəniyyət və islamı hidayət etəmə baş idarəsinin əlan etməsindən sonra qanunu pozan kimsənin öz hesabina; əlamtlərin, adların və başlıqların dəyişədirilməsi.
c -Keçici olaraq iş yerinin bağlanması.
d -İşəlmək üçün izin bəlgəsinin ibtal olunması

Büşəhr vlayətı mədəniyyət və islami hidayt etəmə baş idarə sı.
Təbəliğ etəmə v xəbər vermə utağı
telfün nümərə sı:
2520536 - 2528075 -2520538 - 0771

Sənəd Nr.:72

---

İranın  İslam Respublikası bayrağıının( Dövlət gerbi ) yeri
Nömrə: 7..... 14 / 5700
Tarıx: 26 / 07 / 1385 günəş ili, ((18.10.2006))
Əlavəsı: yuxdur
Çeşid: ............      
(( Çox gizli))
kimdən no: birlikçi qoşunun dirəniş səfərbərliyi gücündən, m.m.a.şərqi( səpah və bəsicinin dirəniş qoşunundan )
kimə: hörmətli ulu öndərin uluslar arası işlərdəki qurumdakı elçiliyənə _ ş.s.Ət
səlam əlikəm
Hörmətlə, iran islam respublikasinda o saydan Azərbaycan Türklüyünün( burdada iran düvəlti Azərbaycan Türkəlüyünü öz qondardığı azəri adila adlandırmağa çalışır) ulduğu bölgələrdə ki bölücü milli kimlik axtarışında olan Türkçü( səpah Güney Azərbaycan və iran Türklüyünü qoruyan hərkati, burdada pan Türkizm adila tanıtmağa çalışır ) hərkətlərinin ən üst səviyyəyə qalxdığını göz önünə almaqla; ölkəmizin qüzey batı( şımale ğərb ) bölgəsində ki bölücü hərkətlərinin qarşısın almaq üçün; islam dini və şiə məzəhəbinin hakim olması əsasından faydalanmaqla , Azərbaycanın sadə və inqilabi vətəndaşının bu axıma qatılmasına mane ola bilməyimiz barəsində  tədbir qılmağınız gərəkəlidir.
Ginə də söyəlnilməsi gərəkəlidir ki; xalq kütləsinin bölücülük və ayrılıqçı hərkatına axım-axım qarışması və bu hərkatın xalq kütləsinin arasında geniş yayılmasının qarşısın almaq üçün; türklük kimlik axtarışında olan kimsələri, xarici dölətlərin casus və iş birlikçisi birdə din düşəməni adlandırmağımız gərəkəlidir. Beləliklə məşərütə hərkatı və iran islam inqılabından ələ gəlmiş təcrübələrində sibuta yetişəmiş və bizim xalqda olan bol miqdarlı dinə təəsüblü olmaq əsasına dayanaraq bu dönədə bu hilə və aldatmaya əl atmalyıq. Buna gürədə gərəklidir; Azərbaycan Respublikasi və Nəxcıvnda, öz qəzetlərinin birində din və məzəhəbdən vəsilə və silah sursat kimi yararlanmağa üz gətirən bəzi kimsələri təşkilatlandırmaqla; onları işə salmalısınız. Ən yaxcı hilə və aldatma məsum imamlara, o cümlədən islam peyğəməbərinə( s )  tohin etmək və qara yaxmaqdır.
Bu doğrultuda işə aldığınız kimsələrin can və mal güvənliyin, hankı yolla olursa olsun qorumağa çalışın. Sizlər çağın yol güstərən imamının( imam zamanın ) və ulu öndərin( iran islam Respublikasi baş Rəhəbərinin ) adı bilinməz əsgərləri olaraq ücrətiniz tanrı tərfindən ödəniləcəkədir.
Əcərkom indallə( Əmək haqqınız tanrı tərfindən ödəniləcək )

Şərqi Azərbaycanın səfərbərlik dirənış qoşununın bölgə baş Komandanı:

Jənral Məhəməd Yusif

Məktubdan bir nüsxə ünvanlanan:
- Ali baş Komandanın iş dəfətəri
- Məlumat və çağırış üçün hörmətli İnformasiya Naziri
- İran İslam Respublikasının Azərbaycan Respublikasındakı Səfirliyi çağırış üçün
- Vəli fəqihin şərqi Azərbaycan vilayətindəki numayəndəliyi Ayətollh Moctəhid Şəbistəri

Sənəd Nr.: 73

 

---

Təhsil Nazirliyi, Təhsil Sisteminin Qiymətləndirilməsi eləcə də Keyfiyyətə Nəzarət Mərkəzi

1418-ci günəş ilin xordad ayınında buraxılış imtahanlarında iştirak edənlər üçün anket

Anketi doldurmaq üçün təlimatlar

Hörmətli imtahan iştirakçıları! 

Salamlarla sayğılar,

Əlinizdə olan anket vərəqəsi təlim-təhsil sisteminin fəaliyyətlərinin eləcə də təhsil planların qiymətləndirməsi məqsədi ilə hazırlanıb. Ona verdiyiniz cavablar sizin imtahanda qazandığınız qiymətlərə heç bir təsiri olmayacaq.

Anketdə sizinlə bağlı suallar var, lütfən hər sualı diqqətlə oxuyun. Ən yaxşı variant hesab etdiyiniz cavabı cavab vərəqəsində seçin.

Sizin cavablarınız qəbul olunan qərarlarda olduqca önəmli rolu oynadığı üçün, bütün suallara dəqiq-dürüst cavab verməyinizi xahiş edirik.

Əməkdaşlığınız üçün öncədən təşəkkür edirik.

ƏMİN OLA BİLƏRSİNİZ Kİ, CAVABLARINIZIN MƏXFİLİYİ QORUNACAQ. 

Anketin cavab vərəqəsi də var; lütfən yalnız cavabları orada qeyd edin. 

Anket №: 12 Anketə cavab verməzdən öncə təlimatları diqqətlə oxuyun!

Aşağıdakı ifadələr barədə nə düşünürsünüz? 

1-Mən özümü bir millətə mənsub hesab edirəm. 

1) tam razıyam 2) razıyam 3) neytralam 4) razı deyiləm 5) qəti razı deyiləm

2- Yenidən doğulsam əgər, eyni etnik mədəniyyətə sahib olmaq istərdim. 

1) tam razıyam 2) razıyam 3) neytralam 4) razı deyiləm 5) qəti razı deyiləm

2-Etnik ilə mədəni qrupuma (doğolduğum bölgəyə) yaxşı baxıram. 

1) tam razıyam 2) razıyam 3) neytralam 4) razı deyiləm 5) qəti razı deyiləm

4- Həyatımın hər bütün dövründə doğolduğum bölgə ilə mədəni əlaqədə olmaq mənim üçün önəmlidir.

 1) tam razıyam 2) razıyam 3) neytralam 4) razı deyiləm 5) qəti razı deyiləm

5- Yerli musiqilərimi dinləməyi xoşlayıram.

1) tam razıyam 2) razıyam 3) neytralam 4) razı deyiləm 5) qəti razı deyiləm

6- Evdə çox vaxt ana dilində danışıram. 

1) tam razıyam 2) razıyam 3) neytralam 4) razı deyiləm 5) qəti razı deyiləm  

7- Etnik mədəniyyətimin eləcə də dəyərlərimin maraqlı olduğunu düşünürəm.

1) tam razıyam 2) razıyam 3) neytralam 4) razı deyiləm 5) qəti razı deyiləm

8- Etnik (yerli) mədəniyyətimlə fəxr edirəm.

1) tam razıyam 2) razıyam 3) neytralam 4) razı deyiləm 5) qəti razı deyiləm

9- Yerli (etnik) dilimi öyrənməyə çalışıram.

1) tam razıyam 2) razıyam 3) neytralam 4) razı deyiləm 5) qəti razı deyiləm

10- Etnik mənsubiyyətim həyatımda mühüm rol oynayır. 

1) tam razıyam 2) razıyam 3) neytralam 4) razı deyiləm 5) qəti razı deyiləm

11- Mənsub olduğum etnik kimliyi qorumağa çalışan birliklərdə işləmək istəmirəm.

1) tam razıyam 2) razıyam 3) neytralam 4) razı deyiləm 5) qəti razı deyiləm  

12- Mənim dilimdə danışan xalq (yerli xalq) qarşısında məsuliyyət hiss edirik.

1) tam razıyam 2) razıyam 3) neytralam 4) razı deyiləm 5) qəti razı deyiləm

13- Vətənimə eləcə də doğolduğum yerə aid olduğumu bütün varlığımla hiss edirəm. 

1) tam razıyam 2) razıyam 3) neytralam 4) razı deyiləm 5) qəti razı deyiləm

14- Fikrimcə, bu gün cəmiyyətimizdə bəzi etnik qrupların nümayəndələri ayrı-seçkiliyə məruz qalırlar. 

1) tam razıyam 2) razıyam 3) neytralam 4) razı deyiləm 4) qəti razı deyiləm

 15-Düşünürəm ki, doğolduğum bölgə qəsdən inkişafdan geriyə saxlanılıb.

1) tam razıyam 2) razıyam 3) neytralam 4) razı deyiləm 5) qəti razı deyiləm 

Bu anketə verdiyiniz cavabların buraxılış imtahanının nəticələrinə heç bir təsiri olmayacaq. 

Təbrizlə Ərdəbild şəhərlərində buraxılış imtahanlarında təhlükəsizlik anketi paylanıb.

Çox güman ki, bu təhlükəsizlik sorğu vərəqəsi rejimin təhlükəsizlik orqanları tərəfindən azərbaycanlı gənclərin türk mədəniyyəti ilə dilinə olan bağlılıq habelə maraq səviyyəsini ölçmək üçün hazırlanıb. Təbii ki, rejimin təhlükəsizlik qurumlarının bu sorğudan məqsəd yönlü türk dili ilə mədəniyyətini yüksəltmək deyil, Azərbaycan türk xalqlarının assimilyasiya eləcə də mədəni soyqırımı siyasətini irəli aparmaq üçün yeni siyasətlər (aşağıdakı ziddiyyətli söyləmlərində hebelə sorğularında) quracağını göstərməkdə dir.

a) Sizin cavablarınız qəbul olunan qərarlarda olduqca önəmli rolu oynadığı üçün, bütün suallara dəqiq eləcə də dürüst cavab verməyinizi xahiş edirik. 

b)Əmin ola bilərsiniz ki, cavablarınız gizli qalacaq. 

c) Bu anketə verdiyiniz cavabların buraxılış imtahanının nəticələrinə heç bir təsiri olmayacaq. 

---

"Paniranizm məkətəbinin yaranmasının 69-cu ildönümü
Bütün vətən pərvər pan-iranıst məkətəbin təməl günü toplantısında iştirak etəməyə dəvət olunurTarix 15 şəhərivər 1395 şəmsi(günəş) il,  05.09.2016 miladi və Adərs...

Pan iranıst partyası"

Fars faşizminin islam və şeyx geyyimində olan sistim keçəmişdə şah geyymində olan duşüncə etibarı ilə eynidirlər. Bu ikı görünümdə fərqli olsalarda bir faşist düşünceəsı *pan fars, pan iranıst və daha yenisi neo-pan iranisti* çux açıkca bu aşağıdakı şəkildə gördügünüz kimi başqa fars olmayan millətlərə qarşı həmədə sözdə "iran" adlanan fars olmayan millətlərin zindanın da yaymaqdadırlar.

Türk uğur qazananda, deyir Türkün var qeyərti,
Türklər haqıًn istəyəndə, fars göstərir nifərti,
Farsa xərcləyir büdcəni, Türkə qalır zilləti,
İran bütün xalqlarını, tanıdır "fars" adına,

https://paniranist.org


Sənəd Nr.:74

---

"Pars yuzpələnglərin ğələbə çalmağa hazırlığı"
Bu şəkildə bir daha "iran" adlanan sözdə iran islam fars faşizminin düşencələrin görməmək müməkün deyildir. fars faşizminin "iran" adlı rəsmi qazetində şahlandırılması. Buna baxmyıaraq "iran" adlanan ölkəsində başqa fars olmayan millətlər nufusunun yarısının çuxunu teşikil eden Güney Azərbaycan Türkü və başqa Türklər: Qaşqaylar, Xurasan, Xələc və Avşar Türkləri ulsalarda və eyni zamanda başqa fars olmayan əsir millətlər olduqda, adı gəldikdə yalnız bir millətin adı çəkilməkdə oda fars faşizmindən söz gedir.

Milli takım uluşmayır, fars kökənli xalqından,
Uğurlarda bitişəməyir, iranda, tək bir xalqdan,
İran diyə uluşubdur, Türk, Ərb, Kürd, Bəluçdan,
Milli şərf bu ölkdə, yazılır "fars" adına.


Sənəd Nr.:75

---

Buna baxmıyaraq iran demək yalnız fars milləti deyildir və bu "iran" adlanan ölkdə başqa fars olmayan millətlərin ana yurdlarının yaşam sürcində yaranmışdı. amma 32-cı dünya üləmpik yarışlarında iran faşist və ırqçı rejimin aldığı qərara görə *fars ulduzları* takımı və *hamı iran uçun* suluqanı ilə bu oyunlara qatılacaqlar. Fars faşizminin ayaq izlərin hər yerdə istər iran içındə(zindanında) və ya yurd dışında çox aydın görmək mümkündür. Nə yazıq bu arada özlərin başqa əsir və əzilmiş millətlərin milli çalışanlarıda bu fars faşizmin iç rejimi şahı, şeyəxi və müxalifetin yanında əlləri sinəsində qulluqəçuluqdadırlar.

Ğeyəri farsla birləşib, qazanır fars, iran adın,
Uğurlarda farslaşır, yazdırırlar, farsın adın,
Fabrikalar, takımlar, alırlar fars xalqın adın,
"İran" adlı ölkəsini, tanıdır "fars" adına.

Sənəd Nr.:76

---

"Iran" adlanan ölkdə məməlkətin mıllı fütbl takımı kı: başqa ğeyr fars xalqlarından uluşmaqdadır avtubus üzərində yazılan "parslar şahzadəsı" və Tokyo Olimpia yarışmalarında milli idman oyunçularını " pars ulduzları" tanıdanları fars ırqıçılığının rasisti mahiyətini açıq aydın göründməkdə dır. Hal bukı Üzbəkistan da dövlət, milli futbol takımının adını "Güc bırlikdədır" adlandırır.


Çox saylı xalq yaşiyir, bu gün iran ölkəsində,
Hər şeyə "pars" adı verir, adlanır fars adına,
Milli futəbuol takımı, olur "parslar şahzadəsı",
Milli takımda farslaşır, tanıdır "fars" adına.

Sənəd Nr.:77

---

İran və türkyıə də iki gölün fərqli taleyinə baraj tikintisinin təsiri

"litivum" Gölləri qurutmağa dırmı?
Tehəran - irna - araşdırmalar göstərir ki, quraqlıq və baraj tikintsi daxili göllərin qurumasına səbəb olsa və onları diriltmək üçün silr göstərilsə də, bu qurutma özü ilə çuxlu maliyə resürsları (litivəm məhsulatı) gətirir.

iranda demək olar ki, yetəmişinci illərin sonlarından yaranan Urmu, gölünün, qurumasının bir neçə səbəbi var ki, bunların hər biri öz yerində araşdırılabılr. lakin agentlərin məlumatına görə, bu gölün dibində nəhəng «litium» əhtyatlarının olması bu önəmli təbii sərvtlərin qurudulması prosesinə yetərincə diqət yetirilməməsinin və onun bərpasının ləngiməsinin səbəblərindən biri olabilr.

Daha çox okean sularından və dənizlərin dibindən əldə ediln bu metalın ixtisaslaşdırılmış və çətin çıxarılması səbəbindən iranda onu yarım metər dərinlikdən və bəzi hallarda qurumuş göllərin sətəhindən asanlıqla əldə edirlər.

Qaynaq: https://iranglobal.info/node/183512

Sənəd Nr.: 76

---

Urmu gölünün ətrafındakı 74 barajın dağıdıcı təəsirlərinə nəzər salın

Urmu gölünün qurumasına və güney Azərbaycanın coğrafi xəritədən silinməsinə səbəb olan amillər

(Bir xalqı öz doğma yaşayış yerində heç bir qurşun atmadan soyəqırımı)

Bu günlərdə Urmu Gölü tarixinin ən pis vəzəitdə olduğu üçün əvəlki 30 milyard kubəkmetər sudan cəməi 1 milyard kubəkmetər su qalıb, lakin sun vaxtlar onun bərpası ilə bağlı idarəçilərin şərhləri var. o qədər ğəribə olurlar ki, bunlar aşağıda araşdırılır.

Təsnim, Urmu xəbər agentliinin xəbərinə görə, Urmu gölünün quruması məseləsi illərdir hər cür medianın manşetində yer alır.

Elə gün yoxdur ki, ekəspertlər, rəsmilər və insanlar Urmu gölünün qurumasından narahatlığını müxətəlif media vastəsi ilə bildirməsinlər.

Bu gölü bərpa yoluna qaytarmaq üçün bu illərdə çoxlu seminarlar, konfranslar, planlar, layihələr və həl yolları hyata  keçirilib və keçirilir.

Ama bu arada bəzi dövəlt idarəçiləri bəzən düşündürücü şərhlər də verirlər. Gələcək hesabatda bəzi ekəspertlərin, məmurların və Nazirlərin sözəlrindən Urmu gölünün quruması prosesinə bənd(baraj) tikintisinin təsirini təhəlil edəcəyəkləri medianın mövəzüsüna çevərilmiş və hətta ən sadə ictmaı məlumatlarla sadə insanların reaksiyasina səbəb ulmuşdur.
İran və Türkiyədə iki gölün fərqli taleyinə bənd tikintisinin təsiri. Məsləhətçi Mühəndislər Cəmiyyətinin idarə heyətinin üzvü və bu cəmiyyətin ətraf mühit komitəsinin rəhbəri Morteza Huquqi mətbuata açıqlamasında Urmu gölü ətrafında əkinçilik sahələrinin inkişafı və bəndlərin(Barajlar) sayının artmasının Urmu gölünün qurumasının əsas səbəbləri bu ərazidədir. Bu ekspert rəyində o, Türkiyədəki Urmu gölü ilə Van gölünü də müqayisə edərək demişdir: Yerin və ümumiyyətlə iqlimin istiləşməsi Urmu gölünün qurumasına səbəb olsaydı, bu vəziyyət Van gölünə də təsir etməli idi. Urmu gölünün pisləşməsinə səbəb bənd tikintisidir Urmu gölünün dövləti 1377-ci ildən bəri insan fəaliyyətinin təsirinə məruz qalan hər şeydən daha çoxdur ki, bunların əksəriyyəti çay boyunca bəndlərin tikintisi və bəndlərin arxasında çay suyunun saxlanması ilə bağlıdır. Hətta 11-ci hökumətin energetika naziri Həmid Çitçiyan da verdiyi xəbərdə Urmu gölünün qurumasına bənd(Barajlar) tikintisinin danılmaz təsirini etiraf edib.

Qaynaq: Təsnim Agenti, 22/ Mehr/1396 günəş ili,  ((18.10.2017))
https://bit.ly/3e00aXL

 

Sənəd Nr.: 77

---

Məsəlhətçi mühəndislər cəməitinin idarə heyətinin üzvü və bu cəməitin ətraf mühıt komitəsinin rəhəbəri Mürteza Əl-Qadı mətbuata açıqlamasında Urmu gölü ətrafında əkinçilik sahələrinin inkışafı və bəndlərin sayının artmasının Urmu gölünün qurumasının əsas səbəbləri bu ərazidədir.
Bu ekəspert qərarında o, Türkyıədəki Urmu gölü ilə Van gölünü də muqayisə edrək demişdir: Yerin və imumitlə iqlimin istiləşəməsi Urmu gölünün qurumasına səbəb olsaydi, bu vəziyyət Van Gölünə də təsir etəməli idı.
O əlavə etədi: Bu iki önəllikdə Urmu ərazısındə 22 bənd(baraj) tikilib, təbii ki, 8 bənd(baraj) istifadəyə verilib, qalanları isə tədqiq və icra mərhələsindədir. Şərqi Azərbaycanda Urmu gölünün su hövəzəsində 36 bənd(baraj) tikilib, 22 bənd(baraj) istifadəyə verilib. bu bəndlərin heç də hamısı energetika Nazrliyi tərfindən tikilməyıb, lakin onların bir çoxu kənd təsrufati Nazrliyi tərfindən tikilib istismar edilən daha kiçik bəndlər(barajlar) dır. Kürdustanda 4 bənd tikilib və ya tikilməkdədir.

Sənəd Nr.: 78

---

Urmu gölünün bohranına onun ətrafındakı 74 bənd səbəb olur:

Bir mədət əvvəl ətraf mühitin muhafzəsi təşkilatının əgitim və ictmaı iştırak idarəsinin baş direkətürü Mohaməd Dərviş bu xəbərdə demişdi kı, əgər su ehtiatları lazımı tədbirlərlə idarə olunsaydı, Yəzəd kimi vilayətlər arasında gərgin munasibtlərin şahıdı ulmazdıq. , qum, kırman v s. Su uzərində v bu göldən başqa urmu da ətrafında ۷۲ bənd qurulmaqla heç vaxt bəhrana məərüz qalmamışdır.

Sənəd No:79

---

Baraj tikintsi Urmu gölünün su təchizatı mənbələrini məhv etədi:

Bu yaxınlara qədər batı azrbaycanın ətraf muhıtın məhafzəsi uzərə baş direkətür v ını zamanda urmu gölünün su hövəzəsinin regivənal şurasının rəhəbəri ulan həsn abbasnejad 2004-cü ildə TASNİM xəbər agentliyi ilə çox margınal və təbii kı, çox acı bir xəbər açıqladı. bu başlıqla diyə Urmu gölü 100% quruyacaq.
O, bu yaxınlarda verdiy xəbərdə bıldırıb kı, son illərdə Urmu gölünün su təchızatı mənbələri, yəəni çaylar və daşqınlar bənd tikintisı ilə bağlanıb və baraj iıkintisi bu gölün qurumasının əsas səbəbidir.
O əlavə edib: hazrda Urmu gölü son yuz ilın ən pıs vəzəitdədir və bız 1996-cı ildən bəri təxəminən 30 milyard kübəmetər su itirmişik.



Sənəd No:80

---

Urmu gölünün bohranı barajların arxasında hər il davamlı olaraq suyun saxlanmasından qaynaqlanır:
iranın geoloji və mineral kəşfyat təşkilatının dəniz geologiiasi üzərə direkətörü Razziyə lakın sözləridə əlmi baxımdan kifayt qədər düşündürücüdür. O deyyr kı, Urmu gölünün vəzəiti hər şeydən çox insan fəaliyyətinin təsirinə mərüz qalır. 1998-cı ildən bəri, çoxunluq çay buyunca barajların tikintisi ilə bağlıdır və çayların su anbarı barajların arxasına qayıdır.

Sənəd Nr.: 81

---

Urmu gölü qəsədən qurudulub?!
İRNA xəbər agentliyi bir xəbərdə iranın duzlu su göllərinin yatağında litivəm ehtyatlarının olduğunu qeyəd edrək yazır kı, Urmu gölü və qum duz gölünün bərpasına qarşı çıxmağın səbəbi bu göllərin yatağında litivəmün olması və hər kılosu 160 dollar dəyəri ilə litivəm satmaqdan qazanc var!
Huroləzimin nefəti üçün (həməçinin çınlılərin yardımı ilə) qurudulduğu bir ölkədə, Yapunyıanın bu bataqlığın nefət ehtyatlarını qurutmadan istısmar etəməyə hazr olmasına baxmayaraq, litivəmün istısmarı üçün Urmu qölünün dağıdılması qəribə  ya da yalan ola bilməz.

"litiyom" gölləri qurutmağa dəyərmı?

Tehəran - İRNA - Araşdırmalar göstərir kı, quraqlıq və baraj tikintisi daxili göllərin qurumasına səbəb olsa və onları dirıltmək üçün sılr göstərilsə də, bu qurutma özü ilə çuxlu maliyə resürsları (litivəm hasılatı) gətirir.
İranda demək olar kı, yetmişinci illərin sonlarından yaranan Urmu, gölünün, qurumasının bir neçə səbəbi var kı, bunların hər biri öz yerində araşdırıla bilir. lakın agentlərin məlumatına görə, bu gölün dibində nəhəng «litivəm» əhtyatlarının olması bu dəyərli təbii sərütlərin qurudulması pərüsesinə yetərincə diqit yetirilməməsinin və onun bərpasının ləngiməsinin səbəbəlrindən biri ola bilər.
Daha çux ukeyan sularından və dənizlərin dibindən əldə edilən bu metalin ixtisaslaşdırılmış və çətin çıxarılması səbəbindən İranda onu yarım metər dərinlikdən və bəəzi hallarda qurumuş göllərin sətəhindən asanlıqla əldə edirlər.

Qaynaq:   https://paaradoxe.com/analyze/4461

İRNA, 05.09.2022

Sənəd No.: 82

---

Urmu gölünün qəsədən qurudulması pərdə arxasında «Saqi Azərbaycan» qəzetinin ifşası.

Urmu gölünün qurudulmasının məqəsədli şəkildə planlaşdırılmasını və Çin dövəlti ilə 25 illik müqaviləyə daxil edildiyini gölün  tamamilə quruduqdan sunra yer altı sərvətləri o cümlədən(Uran mənbələri və qimətli litiyum nanuhisciklər) həməçinin ultra qabaqcıl texnolügiyalarin tikintisində istifadə olunan uran və unlarla digər qimətli materyalin çıxarılması barədə məlumatlar var ki, Çin dövəlti  tərfindən onları
qanuni yolla talanmasına və nəticə etibarilə  Güney Azərbaycan daha düğru gölün 500 kilometər uzaqlığına qədər yer üzüdən yox olmasının şahidi olub və olacağıq.
Urmu gölünün qurumasının digər səbəbləri Azərbaycanın sərvtlərinin müstəməlkəçiliyi ilə yanaşı, ekosistemin dağıdılması, kımiyəvi tufanların yaranması, Türk xalqlarının xəstəlikdən tədəricən ölməsi və ya tədəricən fars bülgəsinə çöküb və fars mədənyiyətində əriyəb özəgələşəmə projəsindən ibarətdır.

Urmu gölündəki litivəm ğərbi azrbaycan əqtsadyatı uçun xəsüsi fürsətdir

İsna ğərbi, (Azərbaycan qərbi), Azərbaycan sənaye, məədən və ticart təşkılatının məədən və mineral sənaye Nazrinin muavını deyib: Urmu gölündəki litiyum əyalət üçün xüsüsi iqtisadı fürsətdir.

İsna-nın məlumatına görə, Əbdül Həmid Sərtipi Urmu gölündə litiyumun mövcüdəlüğüna işarə edrək, mediada deyyb: «hazrda dünya bazarında litiyum karbunatın hər tonunun qiməti 20 mın dollardır.

Ğərbi Azərbaycanın iqitsadi inkişafının yeganə yolunun Vilaytin faydalı qazıntı əhtyatlarından təsrufatda istıfadə edilməsi olduğunu vurğulayaraq dedi: Allah-ın verdiy bu əhtyatlardan qənaətlə istıfadə oluna bilsə, Vilaytin iqtisadiyatının %20 rahtlıqla təəmin olunacaq.
Qaznaq: https://bit.ly/3eHW2fD
26.10. 2016 (05 Aban 1395 ) Xəbər: 95080503522

"Litium" gölləri qurutmağa dəyərmi?

İRNA xəbər agentliyi bir xəbərdə İranın duzlu su göllərinin yatağında litium ehtiyatlarının olduğunu qeyd edərək yazır ki, Urmu gölü və Qum duz gölünün bərpasına qarşı çıxmağın səbəbi bu göllərin yatağında litiumun olması və 160 dollar məzənnəsi ilə litium satmaqdan qazanc!

Qərbi Azərbaycanın Ətraf Mühitin Mühafizəsi baş Direktorunun İRNA-nın bu hesabatını təkzib etməsinə baxmayaraq, Qərbi Azərbaycanın Sənaye, Mədən və Ticarət Təşkilatının Mədən və Mineral Sənaye Nazirinin müavininin 2015-ci ildəki açıqlamaları (sağdakı şəkil) İranda hökumətlərin (həm islahatçıların, həm də fundamentalistlərin) və idarəçilik meyli.Bu, gölün qəsdən qurudulmasıdır.

Horul Əzimin nefti üçün (həmçinin çinlilərin yardımı ilə) qurudulduğu bir ölkədə, Yaponiyanın bu bataqlığın neft ehtiyatlarını qurutmadan istismar etməyə hazır olmasına baxmayaraq, litiumun istismarı üçün Ormu Qölünün dağıdılması qəribə  ya da yalan ola bilməz.

Qaynaq:

https://bit.ly/3L5YRTN
və
https://bit.ly/3eA8deh
və
https://bit.ly/3RsDkHf


Sənəd No.:83

---

Alma istehsali bahasına Urmu gölünün dağıdılması:

Bu ərazı nin parlman depotatı deyir ki, Urmu gölü son nəfəslərin çəkir və ölməkdə dir  və mütəxəssislər həsab edirlər ki, uUrmu gölünün ölümü ilə həta Tehəran və Ərakda da probəlem yaradacaq duzlu toz görəciyək. Urmu gölü ərazisni idarə edən kənd təsrüfatı idarəsinin hələ də bu ərazidə alma istehsalının artmasından qurur duyduğuna şahid ulduğumuza işarə edrək, vurğulayır: «yağışın miqdarı %30-dan çox azaldığı halda, alma istesali urmu gölü bir milon ikiyüz min tona çataraq rekord qırdı

.Qaynaq: https://bit.ly/3CifmcK
02.11.2017(21 Aban 1396 günəş ili)

 

Sənəd Nr.:84

---

Mənfət qazananlara fayda verən sink balığı
Məlum olduğu kimi, litiyum metal son illərdə müxətəlif məqəsədlər üçün istıfadə edilən qimətli metallardan biridir və dünya bazarlarında ona böyük təlbat olduğu üçün şanxay bazarında bu metalin qiməti 2009-cu ildə artmışdır. 8 aydan azdır.%400-dən artıb. Bu məqalə daha çox okeanin duzlu suyundan və dənizlərin dibindən alınan bu metalın ixtisaslaşdırılmış və çətin çıxarılması ilə bağlıdır, lakin iranda onu yarım metər dərinlikdən və bəəzi hallarda asanlıqla əldə edirlər. Qurumuş göllərin sətəhindən. Bu məselə balanssız inkışaf proqramlarından, xösusən də bəndlərin tikintisi və bataqlıqların qurudulması sahəsində mənfətpərəstlərin və gölün bərpası əleyhinə olanların xeyrinə yaradılmış snnək ovu kimidir.
Təbii ki, bu isulla məhsül yığmaq çox raht və əngəlsiz və ucuz başa gələ bilr, lakin uzunmüddətli persəpekətivdə bunun ekosistemə çoxlu təsiri var və bir çox göllərin və bataqlıqların ölməsi təbiətin ölümü və bu prosesdə iştırak edən bölgənin ahalisinin azalması, daha çox ukean sularından və dənizlərin dibindən əldə edilən bu metalin ixtısaslaşdırılmış və çətin çıxarılması səbəbindən iranda onu yarım metər dərinlikdən və bəəzi hallarda qurumuş göllərin sətəhindən asanlıqla əldə edirlər.

Qaynaq:  https://bit.ly/3Lz48n0
08 / 09 / 2022

Sənəd Nr.:85

---

Yazıq multı milyarder "Vərzqan" / Azərbaycanın sərütinin gündə 50mılyard tümən Kırmana gedir!

Dövəlt sorumluları Azərbaycanın sərvətlərini talamaq məqəsədi ilə qizil əhtyatlarının (Sünqün mısini oxuyursunuz) Kirman misindən də az göstərirlər.
Allaherdi Dehəqani, Vərzıqan parleman depotatı: «indiyə qədər yalandan Swnqwn mədəninin əhtyatlarının KIrman mədənlərindən az olduğunu byan ediblər kı, Sünqün məədənin işələnməsinə sərmayə qoymasınlar və Süngün mısıni Kirmana aparıb orada iş yeri yaratmasınlar. "
Süngün Vərzıqan mis məədəni yaxın şərqin ən böyük mis məədənidir və iran kimi tanınan coğrafyiada hasil ediln misın %60 -dan çoxu bu nəhəng məədənin Azərbaycandakı əhtyatlarının talan edilməsi həsabına təəmin edilir.
Fars faşist hoküməti Güney Azərbaycanda bu məədəndən mis külçə(şəməş) istehəsalının qarşısını alır və onun torpağını xam halda Kirmana ötürür və orada külçəyə(şəməşə) çevirir və Azərbaycan da bu nəhəng məədən dən əldə olunan gəlir fars əyaltlərinin cibinə gedir.
2020-ci ilın sentyabr ayında şərqi Azərbaycanın o zamankı valisi Purməhəmədi demişdi: «hər gun Süngün və Vərziqan məədənlərin dən Kirmana 50 milyard tümənlik mis konsentərati gedir, bu pul vilaytin özündə qalsa, bura cənnət olacaq. ."
Qaznaq:Fars Agenti, 30/ 08/ 2021
https://bit.ly/3RqcOxx

 

Sənəd Nr.86

---

Vərzqanın parlament depotatı:

Süngün mis məədəni-nın 24 mılyard tümənlık gəlirindən heç bır ryal-da Azərbaycana çatmır, Vərzqanın iran parlamentindəki depotatı Allahverdi Dehəqani «Süngün mis məədəni-nin ehtyatlarının dərərinin 320 mılyard dollar olduğunu və ölkənin 10 illik ixracına bərabr olduğunu» bildirərək əlavə edib: insanlar bızdən suruşurlar kı, bu gəlir hara gedir? "
Bu qədər sirvətə sahib olan şəhər və küçələrin tikintisini aşağıdakı şəkildə göstərir. Vərzqanın sirvəti farsistana taşınıb Yəzd, Kirman Rəfsəncan kimi şəhərlər salınır.

Qaynaq: https://bit.ly/3BVn1fu
Qaynaq: https://bit.ly/3RrpqEi
Qaynaq: https://bit.ly/3y46Kni

Sənəd Nr.:87

---

Fars körfəzi və Uman dənizindən iran yaylasının mərkəzinə su təchizatı pəlanı
layıhənin icrası: Pars Ab Tədəbir Mühəndislik Şirkəti

Dənizin tekəniki xsussiyyətləri
Əsas tədqıqatlar daxildir(ahalı, suya - təlbat, meterolugiya, hıdrolugyıa, hidrogenologiya, genologiya)
Su ehtiyatlarının, suyun çıxarılmasının, duzsuzlaşdırma sisteminin tədəqiqi və duzsuzlaşdırma qurğularının tikintisinin tekəniki-iqtisadi Əsaslandırılması(sayda və tutumu 5000-dən 100,000 kübikmetərə qədər)
Suyun ötürülməsi, ətraf mühitə təsirin qimətəlnədirilməsi
Passiv mədafə
Maliyə modelinin və investisiya modelinin hazrlanması və....
İranın mərkəzi yaylasında yerləşən 17 əyalət üçün
Əhatə olunan ərazi: 48,5 milyon nəfər
əhatə ulunan ərazı: 1,350,000 kuadrat kilometər
Layəhə təfərruatları
Su obyekəti layihəsinin mövzüsü, ətraf mühit, coğrafı informasiya sistemi
Görsədilən xidəmətlər izahlı tədqiqatlar, əsas dizayndır
Layıhəni necə həyata keçirmək olar -
İş götürənin adı: energetika Nazrliyi
Başlama tarıxı: 14/07/2014
bitəmə vaxtı: 19/03/2020
layıhənin yeri: Trans-Vilayət
Qaynaq: https://bit.ly/3KJYMFb

Sənəd No.:88

---

7 Əyaləltə su ötürülməsinin təsədiqi
Son mərhələdə Uman dənizi və Kəngər körfəzindən su nəqli pəlanının yedədi Əyaltı uçun yeni su mənbələri təmin etəməli hormozəqan, Kirman, Cənübi Xorasan, Rəzəvi Xorasan, Yəzəd, İsfhan və Sistan və Bəluçistan olacaq.
Bu pilanların həyata keçirilməsi üçün Kəngər Körfəzi və Uman dənizinin suyunu təiin ulunmuş yedədi Əyaltə ötürəcək təxəminən 3700 kilometər buru kəməri çəkiləcək.

IRNA, 14.03.2021, Xəbər Kodu: 84262889
Qaynaq: https://bit.ly/3LboK4M

Sənəd Nr.:89

---

İrna, dəniz suyunun nəqəli pəlanları haqında məlumat verir;

Fars Körfəzi hansıəyaltləri suvarır?
Dəniz suyunun mərkəzi yaylaya köçürülməsi pəlanlarına nəzər salın

ƏYALƏTLƏR - İRNA- Quraqlığın yayılması ölkənin bəəzi mərkəzi əyaltlrində içəməli su təchizatında, kənd təsrufatında və sənayedə krizə səbəb olub və buna görə də ölkə daxılındə su əhtyatlarının məhədüdəlüğü ilə əlaqdar ularaq, suların ölkə daxılındən nəqli pəlanı hyata keçirilib. Uman dənizi və fars körfəzinin mərkəzi yaylasına qədər qaydasında olaraq işlər görülüb.
İrna-nın əyalət xəbər qərupunun məlumatına görə, ölkədə su qıtlığı pərobəlemi kəritik mərhələyə çatıb və beləliklə, içəməli su təchizatındakı pəroblemlərlə yanaşı, bəəzi kənd təsrufatı və sənaye fəaliyətləri də dayanıb və bu ölkədən miqrasyıa fenomeninə kəndlərdən şəhərlərə təkan verib.
Su qıtlığı və quraqlıq pərobleminin həli üçün müxətəlif çözüm yolları təkəlif edilmiş, bu çözüm çoxunluğu imumi xəsusiyyəti mövəcüd məhdud su əhtiyatlarından daha çox istifadəyə diqqət yetirməkdir kı, bu da həmin ehtiyatlara daha çox təzyiq yaradır və quraqlıq pərosesini intensivəlşədirir.
Daxılı su əhtyatları olmadığından son illər dəniz suyunun ölkənin daxili ərazilrinə ötürülməsi ilə bağlı təkəliflər irli sürülüb. İranın fars körfəzi və Uman dənizindəki uzun sahili ölkənin göneyindən geniş su əhtyatlarından istifadni pəlanlaşdırmaq imkanı verir.
Bununla əlaqdar böyük sənay obyekətlərinin investisiyası ilə dəniz suyunun ölkənin daxili ərazilrinə ötürülməsi pəlanı gündəmə gətirilib kı, bunun da nəticəsi 2020 -ci ildə ölkədə ilk su ötürücü xətətin tikintisi olub.

Qaynaq:https://bit.ly/3CRPLrG
Qaynaq:https://bit.ly/3KJYMFb
24.05.2022
Xəbər kudu: 8476127

 

Sənəd Nr.:90

---

2020-ci ildən ətbarən dəniz suyunun mərkəzi əyalətlərə nəqəlinin başlanması

Kəngər Körfəzinin ilk su ötürmə layıhəsi 2020-ci ildə ölkənin ən uzun su ötürmə xətəti olaraq üç Hörmüzəqan, Kırman vä Zəzəd vılaytindən keçən Bəndər Bbbasın batısndan təxəminən 800 kilümetər uzunluğunda açılıb.
Buna əsaslanaraq, aban 2020-da 163 mın Riyal kəreditlə Bəndər Abasdan Sircana qədər 305 kilometər uzunluğunda kəngər körfəzindən iranın mərkəzi yaylasına su nəqli layıhəsinin birincı mərhələsi açıldı. Ölkənin mərkəzi əyaltləri olan Mis Sərçeşəme, Kirman, Çadürmelü və Yəzəd əyaltlərini hədəf alan bu layıhənin 520 kilometər uzunluğunda  1,200 mın Riyal dəyəri olan ikıncı mərhələsi 14 Mart 2020-ci ildə istifadəyə verilmişdir.

Sənəd Nr.:91

---

Nədən Urmu gölü(Azərbazcən) qurudulur, amma İran yaylası dəniz suları ilə abadlaçər!?

Urmu gölünün qəsdən qurudulması səbəbindən planlaşdırılmış xəritədə aydın görünən Kəngər körfəzi və Oman Dənizin dən Azərbaycan regionundan kənarda İran yaylasının ötürülən su təchizatı layihəsi (Pars Tədbir şirkəti).
Qaynaq:https://bit.ly/3Af7SFN

 

Sənəd Nr.:92

---

Pəlana görə, ikıncı xətətin də hörmüzəqandan uzunluğu 1550 kilümetər ulan cənübi xurasan v rəzüy xurasan ialtlrinə getəməsi nəzərdə tutulur kı, bu da təbii kı, gələcəkdə hyata keçiriləcək.

99-cu ildən etibarən dəniz suyunun mərkəzi əyalətlərə nəqlinin başlanması Fars körfəzinin ilk su ötürmə layihəsi 2019-cu ildə ölkənin ən uzun su ötürmə xətti olaraq üç Hörmüzqan, Kirman və Yəzd vilayətindən keçən Bəndər Abbasın qərbindən təxminən 800 kilometr uzunluğunda açılıb. Buna əsaslanaraq, Aban 99-da 163 min rial kreditlə Fars körfəzindən İranın mərkəzi yaylasına, Bəndər Abbasdan Sircana qədər 305 km uzunluğunda su nəqli layihəsinin birinci mərhələsi açıldı. Ölkənin mərkəzi əyalətləri olan Mis Sərçeşme, Kirman, Çadormello və Yəzd əyalətlərini hədəf alan bu layihənin ikinci mərhələsi 520 km uzunluğunda və 1.200 min rial dəyəri ilə 24 Mart 2019-cu ildə istifadəyə verilmişdir.

Sənəd Nr.:93

---

Fars körfəzinin ölkənin mərkəzindəki yeddi əyalətə su nəqli layihəsinin istismarı

Prezidentin sərəncamı ilə istehsalat tullantılarının açılmasının 57-ci proqramında;
Fars körfəzindən ölkənin yeddi mərkəzi vilayətinə su nəqli planı əməliyyatı:

Fars körfəzinin ölkənin yeddi mərkəzi vilayətinə su nəqli planının əməliyyatı başlayıb.
Tehran-IRNA- Fars körfəzi və Oman dənizindən mərkəzi və şərqi yaylalarinda yerləşən yaeddi vilayətinin su naqli üzrə milli planın icrasına Prezidenti göstərişi İle və videokonfrans şklində başlanilib.
Fars Körfəzinin, Iranın mərkəzi yalasına, Naqli Lahiyəsinin, üç önəmli və milli xəttinin, tamallanması ilə fars körfəzindən iranın mərkəzi yaylasıns cəmi 550 milyon kubik metir şirin su nəql ediləcək.
Ölkədə yoxsuzluğu  aradan qaldırılmasına və səvətin tarazlı inkışafına kömək edn bu infrastruktur layıhəsi yerli mütəxəsəslərin və özəl sekətorün sılı ilə başa çatdırılıb və ölkənin mərkəzi v şərq pəlatusonu dəyışdirəcək

Qanaq:https://bit.ly/3LboK4M
İRNA Agenti,  24 mart 2019-cu il (24 / Isfənd /1399 Günəş ili), xəbər: 84262889

Qaynaq:https://bit.ly/3CRPLrG
İRNA agenti, 24.05.2022

Sənəd Nr.: 94

---

Yəzd Vilayətinin Valisi:
Prezidentin sərəncamı ilə əyalətə suyun verilməsi üçün 150 min milyard tümən ayrılıb
Yəzd - İRNA - Yəzd valisi prezidentin hüzurunda dənizdən Yəzd vilayətinə su nəqli xəttinin icraçı fəaliyyətinə toxunaraq dedi: Bu çərçivədə vilayətə 150   min milyard tümən pul ayrılıb. prezidentin sərəncamı ilə ölkənin mədənlərinin dövlət hüquqları.
Yəzd valisi dedi: Nəhayət, bir çox təqiblərdən sonra Təhlükəsizlik Nazirliyi və Energetika Nazirliyi bir müddət ərzində Fars körfəzindən əyalətə ikinci su nəqli xəttinin nəqli üçün maliyyə maliyyələşdirmə modelini hazırlamaq qərarına gəldilər.
O dedi: Buna əsaslanaraq, qərara alındı   ki, bu layihə üçün tələb olunan kredit 10 il ərzində 150   min tümənlik vəsait ayrılmaqla bütün dövlət mədənlərinin dövlət hüquqlarından səlahiyyətli bir şirkətə verilsin, lakin bu şirkət öz öhdəliklərini yerinə yetirməlidir. bu su nəqli layihəsini öz imkanları ilə həyata keçirin.Yəzd üçün hər il həyata keçirilir ki, Yəzdilərin su çatışmazlığı problemləri ən azı yaxın 50 il ərzində həll edilsin.
O dedi: Mütəxəssislərin fikrincə, suyun daşınması ilə bağlı bugünkü məsrəflər dənizə daşın daşınma xərclərindən qat-qat azdır və nəzərə alsaq ki, vilayətin üstünlüyü onun mədənləridir və əyalətin ən mühüm gəlir mənbələrindən biridir. mədən və faydalı qazıntı sənayesi vergisidir.Onlar vilayətin coğrafi hüdudlarından çıxarılarsa, vilayət onun gəlirlərindən faydalana bilməz.
Yazının ardı aşağıdakı linkdə:

Qaynaq: https://bit.ly/3vO153m

Sənəd Nr.:95

---

Vərzənə valisi: Uman dənizindən su nəqəli üçün boru kəməri İsfəhanın Vərzənə şəhərinə çatıb

Səid Rəhimi məhər xəbər ajansının müxəbiri ilə müsahibədə deyyb: Uman dənizindən suyun İsfəhan əyaltinə nəqəli uçun 88 kilometər uzunluğunda olan buru kəmərinin beşinci hisəsinin külüngü çərşənbə axşamı, azərın 8-də, layyhə pemankar, nəzartçısı şirkət və şəhər rəsmilərinin  iştırakı ilə Vərzənədə vurulub.

O, davam etədi: dyametri (qutr) 2 min millimetər və uzunluğu 88 kilometər olan bu su ötürücü kəmərin icrası İsfəhan əyaltinin Vərzənə şəhəri ərazisində yedi ay ərzində və gələn ilyarımda başa çatdırılmalıdır. Sircan da Kirman vilayətinin su xəttinə birləşədirilcək.

Vərzənə valisi əlavə etədi: ümid edirik ki, bu su ötürmə xətinin vilaytin sənaysi üçün istifadəsi ilə zayndə rud çayı suyunun sənay istehlaki azalacaq və vilayt də edilən planlarla, zayəndə rud çayı ən qısa zamanda yenidən axmasına şahid olacağıq.

Kəmərin dəniz suyunu İsfəhan əyalətinə ötürmə qabiliyyətinin imumilikdə 400 milyon kübmetər olduğuna diqət çəkən Rəhimi qeyəd edib ki, buna baxmayaraq, yaxın il yarımda Kirman boru kəmərinə quşularaq, təxəminən 70 milyon kübmetər metər su sənaysinə ötürüləcək. Çayın axmasını bərpa etmək üçün sənaye müəsisələri zayındə rud çayından daha az su götürməlidir ki zayandə rud çayı axmasına davam etəsin.

Qaynaq: www.bitlylinks.com/JLbrdnw4P
10 Azər 1401 (01.12.2022)

Sənəd Nr.: 96

---

Urmu gölünün Artemianın nəsli kəsilmək təhlükəsi altında olan yeganə canlı orqanizminin ölüm-dirim mübarizəsi,

Urmu gölünün quruması böhranı uzun illərdir ki, bu beynəlmiləl bataqlığın yeganə canlı məxluqu olan “Artemia”ya təsir edir və indi bu qiymətli və iqtisadi varlığın nəfəsi sayılıb.

Mehr xəbər agentliyi; Vilayətlər qrupu - Səkinə Esmi: Bir vaxtlar dünyada ən böyük artemia mənbəyi olan Urmu  gölündə "Artemia Urmu"nun ehtiyatlarının, yumurtalarının və kistalarinin azalması yeganə artemianın sağ qalması üçün ciddi təhlükənin əlamətidir. Dünyanın ikinci duz gölündəki canlı orqanizm, günümüzün ekoloji problemlərindən biri halına gələn bir təhlükədir.

Artemia yüksək duzlu suda yaşamaq baxımından dünyada bütün çoxhüceyrəli heyvanlar arasında ən davamlı heyvandır, lakin təəssüf ki, Urmu gölünün indiki şəraiti və suyunun həddindən artıq doymuş vəziyyətə gəlməsi(gölün qurudulması səbəbdə) Artemianın həyatını təhlükə altına qoyub.

Qaynaq:https://bit.ly/3Ebf8nw
MEHR Agenti,     12.06.2017

Sənəd Nr.:97

---

 Yaxın Şərqin ilk Artemiya kəndi Rəfsəncanda açılıb

Kerman - İRNA - Yaxın Şərqdə ilk artemiya yetişdirən kənd hökumət həftəsinin son günü Rəfsəncan şəhərinin Nuq bölgəsində Kerman qubernatorunun iştirakı ilə açılıb.
İRNA-nın məlumatına görə, Kirman valisi bazar günü Rəfsəncanın Nouq rayonunda Artemia əkinçilik kəndinin açılış mərasimində deyib: Bu yeni sənaye Nouq bölgəsində yaradılıb və heç kəs son dərəcə yüksək əlavə dəyərə malik bu məhsulun zəbt olunacağını düşünmürdü. bu bölgədə istehsal olunur.
Alireza Razm Hosseini əlavə edib: Kirman vilayətində hər yerdə sahibkarlıq və sərvət yaratmaq mümkündür və ümid edilir ki, bu maneələr gələcəkdə aradan qaldırılacaq.
O bildirdi ki, şərait və infrastruktur təmin olunarsa, Artemiya kəndi turizm zonasına çevrilə bilər.
O demişdir: “Bu kəndin yaxınlığında yerləşən qala kənd kompleksinə qoşulmaqla rayonda yerli və xarici turistlərin olmasına zəmin yaradır”.
İran Balıqçılıq Təşkilatının akvakulturanın inkişafı üzrə vitse-prezidenti də bu mərasimdə deyib: Artemia damazlıq kəndinin tikintisi milli bir işdir və bu layihə bütün ölkədə inkişaf etdirilməlidir.
Hüseyn Əbdüləhi əlavə edib: Urmiya gölündəki Artemiya yetişdirmə mərkəzi gölün quruması səbəbindən yoxa çıxıb, lakin Rəfsəncan Artemia yetişdirmə kəndi akvakultura sənayesi üçün yaxşı və perspektivli hadisədir.
O, bildirib: Xaricdən gətirilən artemiyada ölkənin akvakultura sənayesinə ziyan vuran virus var.
O deyib: Rəfsəncanda Artemiya kəndinin yaradılması və ölkənin yerüstü sularının mühafizəsi akvakultura potensialını və uyğun növlərin müxtəlifliyini gücləndirə bilər.
Kirman vilayətinin Cihad Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının rəhbəri həmçinin deyib: Milli İnkişaf Fondunun 9 milyard riyal və özəl sektorun 30 milyard riyal krediti ilə bu kənddə təxminən 40 milyard kubmetr duzlu su gölü tikilib.
Abbas Səidi davam etdi: Bu layihə ölkənin illik ehtiyacının 100 tonunu təmin etməklə, 25 nəfərin birbaşa və dolayısı ilə 50 nəfərin məşğulluğu ilə Yaxın Şərqdə Artemia kisti və biokütlə sənayesinin ilk istehsalçısıdır.
Rəfsəncan Artemiya kəndi layihəsinin meneceri həmçinin dedi: Nuq Rəfsəncan rayonunun Cavadiyyə Fəlah kəndində bu kompleksin tikintisinin ilkin əməliyyatları 1979-cu ildə Ayətullah Haşemi Rəfsəncaninin tövsiyəsi ilə başlamış və 1983-cü ilə qədər səkkiz növ artemiya kistası istehsal edilmişdir.
Omid Haşimi əlavə etdi: Amma texniki biliklərin və qablaşdırma sənayelərinin olmaması, dolların aşağı qiyməti, iqtisadi əsaslandırmanın olmaması və istehlakçılar arasında tanışlığın olmaması kimi səbəblərə görə plan 1990-cı ilə qədər durğunluqla üzləşdi.
O bildirdi: Bu layihə 1991-ci ildə Gowar Kavir Aria şirkəti tərəfindən 57 hektar sahədə alınıb.
O deyib: Bu kompleksin birinci mərhələsi üç ton quru Artemiya kistası, 20 ton quru biokütlə və beş ton canlı Artemiya biokütləsi istehsal gücü ilə həyata keçirilib.
Haşimi əlavə edib: Karides, bəzək, dəniz və nərə balığı yetişdirmə mərkəzlərinin istehlakı üçün hər cür artemiya məhsulları istehsal olunur və həmçinin artemiyanın xüsusiyyətlərindən biri sonsuzluq həblərinin hazırlanmasıdır.
O, dedi: Artemiya yüksək qida dəyəri olan çox zərif bir canlıdır. Kerman qubernatoru hökumət həftəsinin sonuncu günü Rəfsəncan və Anar şəhərlərinə səfər edib. Nuq bölgəsi Rəfsəncandan 60 kilometr aralıda yerləşir

1-Qaynaq: https://bit.ly/3ejRls6
2- Qaynaq:https://bit.ly/3DMO0MM 
************************************

 İRNA Agenti, Rəfsəncanda Artemiya kəndi açılıb

Kerman - İRNA - Yaxın Şərqdə ilk artemiya yetişdirən kənd hökumət həftəsinin son günü Rəfsəncan şəhərinin Nuq bölgəsində Kerman qubernatorunun iştirakı ilə açılıb. İRNA-nın məlumatına görə, Kirman valisi bazar günü Rəfsəncanın Nouq rayonunda Artemia əkinçilik kəndinin açılış mərasimində deyib: Bu yeni sənaye Nouq bölgəsində yaradılıb və heç kəs son dərəcə yüksək əlavə dəyərə malik bu məhsulun zəbt olunacağını düşünmürdü. bu bölgədə istehsal olunur. Alireza Razm Hosseini əlavə edib: Kirman vilayətində hər yerdə sahibkarlıq və sərvət yaratmaq mümkündür və ümid edilir ki, bu maneələr gələcəkdə aradan qaldırılacaq. O bildirdi ki, şərait və infrastruktur təmin olunarsa, Artemiya kəndi turizm zonasına çevrilə bilər. O demişdir: “Bu kəndin yaxınlığında yerləşən qala kənd kompleksinə qoşulmaqla rayonda yerli və xarici turistlərin olmasına zəmin yaradır”. İran Balıqçılıq Təşkilatının akvakulturanın inkişafı üzrə vitse-prezidenti də bu mərasimdə deyib: Artemia damazlıq kəndinin tikintisi milli bir işdir və bu layihə bütün ölkədə inkişaf etdirilməlidir. Hüseyn Əbdüləhi əlavə edib: Urmiya gölündəki Artemiya yetişdirmə mərkəzi gölün quruması səbəbindən yoxa çıxıb, lakin Rəfsəncan Artemia yetişdirmə kəndi akvakultura sənayesi üçün yaxşı və perspektivli hadisədir. O, bildirib: Xaricdən gətirilən artemiyada ölkənin akvakultura sənayesinə ziyan vuran virus var. O deyib: Rəfsəncanda Artemiya kəndinin yaradılması və ölkənin yerüstü sularının mühafizəsi akvakultura potensialını və uyğun növlərin müxtəlifliyini gücləndirə bilər. Kirman vilayətinin Cihad Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının rəhbəri həmçinin deyib: Milli İnkişaf Fondunun 9 milyard riyal və özəl sektorun 30 milyard riyal krediti ilə bu kənddə təxminən 40 milyard kubmetr duzlu su gölü tikilib. Abbas Səidi davam etdi: Bu layihə ölkənin illik ehtiyacının 100 tonunu təmin etməklə, 25 nəfərin birbaşa və dolayısı ilə 50 nəfərin məşğulluğu ilə Yaxın Şərqdə Artemia kisti və biokütlə sənayesinin ilk istehsalçısıdır. Rəfsəncan Artemiya kəndi layihəsinin meneceri həmçinin dedi: Nuq Rəfsəncan rayonunun Cavadiyyə Fəlah kəndində bu kompleksin tikintisinin ilkin əməliyyatları 1979-cu ildə Ayətullah Haşemi Rəfsəncaninin tövsiyəsi ilə başlamış və 1983-cü ilə qədər səkkiz növ artemiya kistası istehsal edilmişdir. Omid Haşimi əlavə etdi: Amma texniki biliklərin və qablaşdırma sənayelərinin olmaması, dolların aşağı qiyməti, iqtisadi əsaslandırmanın olmaması və istehlakçılar arasında tanışlığın olmaması kimi səbəblərə görə plan 1990-cı ilə qədər durğunluqla üzləşdi. O bildirdi: Bu layihə 1991-ci ildə Gowar Kavir Aria şirkəti tərəfindən 57 hektar sahədə alınıb. O deyib: Bu kompleksin birinci mərhələsi üç ton quru Artemiya kistası, 20 ton quru biokütlə və beş ton canlı Artemiya biokütləsi istehsal gücü ilə həyata keçirilib. Haşimi əlavə edib: Karides, bəzək, dəniz və nərə balığı yetişdirmə mərkəzlərinin istehlakı üçün hər cür artemiya məhsulları istehsal olunur və həmçinin artemiyanın xüsusiyyətlərindən biri sonsuzluq həblərinin hazırlanmasıdır. O, dedi: Artemiya yüksək qida dəyəri olan çox zərif bir canlıdır. Kerman qubernatoru hökumət həftəsinin sonuncu günü Rəfsəncan və Anar şəhərlərinə səfər edib. Nuq bölgəsi Rəfsəncandan 60 kilometr aralıda yerləşir
Qaynaq: https://bit.ly/3ejRls6
 MEHR Agenti,      23.05.2017

Rəfsəncanda Artemiya kəndi açılıb Kirman - İRNA Yaxın Şərqdə ilk artemiya yetişdirmə kəndi hökumət həftəsinin son günü Kirman qubernatorunun iştirakı ilə Rəfsəncan şəhərinin Nouq bölgəsində açıldı.

Qaynaq: https://bit.ly/3AuhkFN  ,  

30.08.2015 (8 şəhərivər 1394 günəş ili), xəbər kudu: 81740636

  Sənəd Nr.: 98

---

İran islam parlamentinin məhəkəmə-hüquq komisiyasının üzvü deyib:

Fulad mübarakə -nın kuropsiyasında iştırak edənlərin yarısı indı Kəngər körfəzi və Uman dənizindən suyun nəqli layıhəsində iştırak edir və bu layəhə indıkı müdellə getsə, undan daha böyük mafyıalar çıxacaq.
Həcər Çenarani İSNA-ya müsahibəsində fars körfəzi və Uman dənizindən suyun mərkəzi yaylaya nəqli layıhəsinin hyata keçirilməsi üçün atılan addımlar haqında deyyb: bu gün xəbrdarlıq edirəm kı, İsfahanın fulad mubarkə dən böyük mafyıalar çixədiği kimi, Kəngər körfəzi və Uman dənizindən suyun mərkəzi yaylaya nəqli layihəsinin arxasında da böyük su mafyıaları dayanır.
O dedi: hökümət bilməlidir kı, bu layihənin arxasında bu gündən və yaxın 10 il ərzində, əgər bu məseləyə cədi diqət yetirilməzsə, su mafyıaları furmalaşıb.
Bu layihədən İsfahanlı fulad mubarkə dən daha böyük və daha betər mafyıalar ifşa olunacaq. Fulad mubarakə nın karupyıasında iştırak ednlərin yarısı Kəngər körfəzi və Uman dənizindən su nəqli xətəti layıhəsindədir.
Firuzə və Neyəşabur xalqının məclis də olan numayəndəsi deyyb: mən suyun Kəngər körfəzi və Uman dənizindən daşınmasının 100% əleyhinəyəm, lakın bu layihə nəzart altında hyata keçirilərsə hökümətin və mafyıaların bu proyekətdə gücü çatışmır. Mən bununla razyıam. Bu layihə hazırkı müdellə davam edərsə, nəticə fulad mubarake yə bitəcək."

1- Qaynaq: https://bit.ly/3QyelB5
İSNA, 04.09.2022

2- Qaynaq:https://khabarban.com/a/35924989

---

---

---